Kulturë

Sot, në moshën 79 vjeçare me një kompromis fjale krejt pa vend mund ta quajmë se ka dalë në pension. Por kjo nuk është diçka që i shkon fare. Ai nuk shtyn kohën me tavëll a letra spathie deri sa t’i vijë dita që të marrë paratë në sportel. Është shkrimtar, dhe si i tillë, i duhet të prodhojë edhe pse pensionin e merr për shkak të marrëveshjes që ka si qytetar korrekt me shtetin e tij. Por si njeri me jetë të gjatë në politikë hyn tek ata administratorë që ka ditur të tërhiqet në kohën e duhur. Tek e fundit gjithçka ka limitet e saj.

Maks Velo i jep një intervistë “Gazetas Shqiptare” ku jep disa mendime për artin në Shqipëri, trashëgiminë dhe mjedisin kulturor. Velo i përmbahet idesë që si një vend pa trashëgimi në këtë drejtim, Shqipëria do të vuajë shumë, edhe sepse sipas tij shqiptarët i karakterizon teoria e vetëshkatërrimit. “Ne kemi pak trashëgimi pozitive, më e shumta është negative. Trashëgimia jonë është orientale pas 500 vjetësh. Nuk kemi pasur shkolla, muzeume, orkestra, galeri arti, biblioteka, salla koncertesh...asgjë...asgjë...veç hoxhës majë minares, kur Firencën, Romën e kishim aty.

Kristo Frashëri publikon një analizë të vetën në gazetën “Dita” me temë Luftën Nacionalçlirimtare. Për këtë temë është shkruar shumë, historianët vijojnë të grinden për rolin e disa prej figurave etj., gjithë duke marrë më shumë rreshtime politike. Frashëri ka një lloj autoriteti në Shqipëri, edhe mse profesionistëve të fushës, kështu që mendimi i tij dëgjohet. Po veçojmë tre momente nga analiza: së pari se pushtimi i Italisë, nuk zhbëri pavarësinë e Shqipërisë, por sipas Frashërit, ajo rrezikonte ekzistencën e kombit shqiptar.

1. Vëllazëria si zbulim

Shkrimtari Ismail Kadare në një intervistë përgjigjet për të gjitha “akuzat” e drejtpërdrejta bërë nga trashëgimtarët e Mitrush Kutelit, paraqitur në botimin më të fundit “Netë moldave”. Kadare për herë të parë tregon si është përkthyer në frëngjisht vepra e Kutelit, por mbetur e bllokuar, e pabotuar nga familjarët. Shkrimtari pohon se Kuteli nuk është dënuar si oficer fashist, por për çështjen e Kosovës. “Rasti Pasko”, fabrikimi i sajesave nga njerëz të krimit, ende midis nesh. Shkrimtari i njohur ka folur në mënyrë ekskluzive për gazetën “Standard”.

Nuk po flas për romanin e Dostojevskit, por për shtegtimin e shpendëve që quhen “krilla” dhe që në vjeshtë dhe në pranverë vizitojnë lagunat tona bregdetare.
Tani në vjeshtë lagunat tona mbushen me shpendë migratorë, duke filluar që nga derdhja e Bunës deri në lagunën e Nartës në Vlorë. Por më e populluar dhe më e veçantë është Laguna e Divjakë-Karavastasë. Këtu është streha e specieve më të rralla në Ballkan dhe më e mbrojtura gjatë stinës së dimrit. Krillat, flamingot, çafka të ndryshme, rosa, pata e plot specie të veçanta strehohen gjatë të ftohtit evropian në këtë lagunë.

Vjeshta meterologjike sapo kishte hyrë. Ishte fillim-shtatori në Passau të Gjermanisë, një qytet në Landin e Bavarisë në qendër të Europës. Ishte një ditë e vrenjtur...Moti i asaj dite i jepte atij qyteti “mesjetar” romantizëm dhe turistit ndoshta më shumë dëshirë për të hyrë thellë dhe më thellë në histori dhe kulturën e tij.. Po si e ka marrë ky vendbanim emrin Passau?

“Tërë jetën artistët i kam konsideruar si kriminelë. Këtë ekspozitë nuk donin ta çelnin drejtorët e parë. Artistët tanë janë injorantë. Dukuria e madhe është që i marrin këto dhe i kopjojnë. E drejta e autorit është vetëm aty te sahati i elektrikut. Vetëm aty i kap Rama për fyti. S’ka të drejtë autori”. Kjo është deklarata e Maks Velos, “i cytur” nga gazetarët në ceremoninë e hapjes së ekspozitës së tij “Retrospektivë” në Galerinë Kombëtare të Arteve.

Në vitrinën e Muzeut Kombëtar në Sarajevë, këto ditë ndodh të takohesh me artistë të pazakontë dhe shkrimtarë në mesin e të cilëve Zlatko Dizdareviq dhe i madhi Abdulah Sidran, regjisorë të famshëm, akademikë, aktivistët, madje dhe kardinali Vinko Puljiç dhe Husein Kavazovic. Lajm i madh, megjithatë, është fakti se hyrja madhështore e institucionit më të rëndësishëm të ekspozitës boshnjake nuk është më e ndaluar, siç ka qenë tre vitet e fundit pas aktivitetit të 124 zyrtarisht të lavdishëm, për “mungesë fondesh”.