Agron Tufa kundër Fan Nolit: në përkthimet e tij ka folklorizma
Shkrimtari dhe përkthyesi Agron Tufa ka thyer një tabu. Në një intervistë për suplementin ‘Milosao’ të ‘Gazetës Shqiptare’ ka shpallur se përkthimet e Fan Nolit duhen riparë, ripërkthyer, për të shpëtuar kështu nga një radhë folklorizmash e ideologjizmash që hasen sa në tekstet e përkthyera, sa nga klasikët e sa në parathëniet e tyre. Tufa, edhe vetë një përkthyes, është shprehur se një pjesë e mirë e klasikëve, në mos të gjithë, duhen ripërkthyer. Kjo sipas tij duhet bërë ngase gjuha dhe dinamikat shoqërore kanë ndryshuar. Tufa ka sjellë disa raste të përkthimeve të këqija të Nolit, si për shembull vargun “frynte era nga përjashta tundte perdet e mëndafshta” të poetit amerikan E. A. Poe të cilit, në kartolinat e kohës së komunizmit, populli, si për ta banalizuar edhe më, i shtoi edhe ‘mos kujto se të harrova, kartolinën ta dërgova”. Agron Tufa bëhet kështu i pari njeri i kulturës që del publikishte me nevojën e rishikimit të përkthimeve të klasikëve.
H.B.
Comments
mire e ka. e cuditshme eshte
<p>mire e ka. e cuditshme eshte vetem menyra se si po jepet ky lajm, se si po mediatizohet dicka qe ne fakt duhej konsideruar e vetekuptueshme.</p>
mjer shqipetaret ne dore te
<p>mjer shqipetaret ne dore te kujt kane rene.cjan keta injorant qe kerkojn ta bejn historin ashtu sic e kerkon berisha .o zote zhduki keto felliqsira nga faqja e dheut</p>
e pse nuk del me perkthimin e
<p>e pse nuk del me perkthimin e vete ky 'njeriu i kultures' dhe na e le ne lexuesve te gjykojme kush ka perkthyer me mire? </p>
Noli ka bërë shqipërim, kurse
<p>Noli ka bërë shqipërim, kurse Tufa kërkon përkthim fjalë për fjalë. Eh sa vite dritë larg janë këto dy gjëra. Me shqipërim, veç Nolit, kam parasysh edhe Jusuf Vrionin nga frengjishtja dhe Robert Shvarcin nga gjermanishtja. Të bësh shqipërim duhet të jesh patjeter një Fanolist, Vrionist apo Shvarcist. Të bësh përkthim fjalë për fjalë, duhet doemos të jesh një Tufist.</p>
Do bente me mire te bente
<p>Do bente me mire te bente ndonje reforme ne TVSH ku tipi, apo nuk ka sy te shikoje se ne cfare ....e kane katandisur. Dhe ky eshte pjese e gjithe kesaj c'ndodh. Cfare speciesh te neveritshme!</p><p> </p>
Per kuriozitet, disa dite me
<p>Per kuriozitet, disa dite me pare, ne nje reviste shqiptare me perkthime te vitit 1997 e quajtur "Mehr Licht" (Me shume drite) titulluar sipas fjaleve te fundit qe shqiptoi Getja para se te nderronte jete, po lexonim ne shtepi perkthimin e nje copeze te Shekspirit nga Hamleti te perkthyer nga Fan Noli. Vargu i pare ishte pak a shume i tille "si t'a njoh trimin e vertete nga <u>tjater </u>trim ... ". Fjala <u>tjater </u>shkaktoi humor pasi tingellon paska "fshatareske" sot.</p><p>Te mos harrojme qe Noli gjate ketyre perkthimeve operoi me nje gjuhe shqipe jo si ajo qe njohim sot. Per me teper, per aresye objektive - ai vinte nga jugu, perdori dialektin tosk. Kjo nuk i ben megjithate perkthimet e tij te pashijueshme, per mendimin tim. Te njejten gje mund te thuhet edhe per perkthimet e vjershave te Heine-s nga Cajupi. Tingellojne shume "zagoriote".</p><p>Tani mendja t'a thote, se nuk eshte mekat te thuash qe kryeveprat boterore mund te perkthehen serish. Kjo gje ndodh rendom kudo. Nuk ka rendesi kush e thote kete gje, Z. Tufa apo te tjere. Eshte thjesht thenie racionale. Madje do te ishte mire te kishte disa perkthime konkurruese per vepra te ndryshme.</p><p>Argumentimi qe i behet aresyetimit, pse keto vepra duhen riperkthyer eshte per mendimin tim ajo qe te le shije te hidhur ne goje. Pra sepse gjuha ka evoluar (dakort), dhe se Noli ka perkthyer vargje me nota folklorizmi. Hmmm ... me qe ra fjala, nuk gjej personalisht ndonje folklorizem ne vargjet e permendura "frynte era ... " etj. Tjeter pune qe ne periudhen para 1990 nga vjershe e kthyen ne bejte. Noli nuk besoj se ka faj per kete. Nga ana tjeter, te Nolit jane edhe vargjet e pavdekshme "thuaj yjet s'jane zjarr ..." etj. te arrira (ndoshta edhe me te arrira) se origjinali.</p><p>Se fundmi, keto perkthime nuk mund te behen me "urdher nga lart", si ne kohen e shtetit nje partiak. Perkthimi duhet te vije per mendimin tim si nevoje kulturore dhe komerciale e shtepive botuese private qe operojne ne Shqiperi.</p><p> </p><p>Tung,</p><p>Blendi</p>
Perkthimet si edhe vete gjuha
<p>Perkthimet si edhe vete gjuha evoluojne. Duhet permendur se gjuha e Shekspeare nuk eshte anglishtja e sotme dhe se veprat e tij jane ri-perkthyer ne anglisht. Sidoqofte, Agron Tufa dhe perkthyesit e tjere, jam i sigurte se kane lexuar shprehjen "Kritika eshte e lehte - arti eshte i veshtire". Pa lexuar tekstin e plote te kritikes se z. Tufa, me duket e padeshiruar nje tentative e ri-perkthimit te teksteve klasike. Se pari, nepermjet shqiperimit te veprave klasike, praktikisht Fan Noli ri-shpiku gjuhen shqipe. Shume terma dhe perdorime te fjaleve jane tipike te Fan Nolit dhe nuk ndeshen ne letersine e viteve te mepareshme. Doemos ketu futen edhe huazime te medha nga turqishtja, vend ne te cilin Noli u lind, por nese flasim per gjuhen moderne letrare shqipe, Fan Noli ka qene klasiku i fundit dhe i pari shkrimtar modern. Nuk eshte e lehte te ri-ngresh nje ndertese te tille nga e para. Aresyeja e dyte per te cilen une trembem se nje ri-perkthim pa 'mangesite dhe folkloristiken e Fan Nolit' do te ishte ku e ku me keq se i pari eshte se folklorizmat ndeshen ne shumicen e perkthimeve me te arritura te klasikeve te letersise dhe jo vetem te Fan Nolit. Psh ne perkthimet e Vexhi Buharase. Kjo nuk ka perse te jete negative, perkundrazi, keta dy perkthyes (ne opinionin tim subjektiv te shkelqyer) kane arritur qe duke ruajtur rimen origjinale te krijojne nje tonalitet qe per shqipen eshte organik. Pak perkthyes te tjere poezie e kane arritur kete. Perjashtimet jane te rralla por edhe ata perkthyes te tjere ne nje mase te madhe kane perdorur teknika te ngjashme: kane perdorur fjale arbitrare perkunder atyre origjinaleve ne gjuhen e autorit te cilat nuk rimojne dot me pahir ne shqip. Nqs dikush ka lexuar perkthimin ne shqip te Pushkinit dhe perkthimin ne ndonje gjuhe tjeter e kupton se per cfare bej fjale. Ne pergjithesi perkthimet standarte, ato 'pa folklorizma' jane te thata dhe pa jete, te tipit Google Translate. Ketu kujtoj edhe perkthyes te tjere ne gjuhe te huaja.</p><p>Aresyeja e trete eshte e tipit praktik. Qe nga renia e komunizmit, shume pak ose aspak talente te reja kane levruar letersine shqipe me talent dhe prduktivitet (dmth me te dyja bashke). Ndoshta teorikisht eshte e mundur qe ne nje bote ideale te behet nje perkthim me i mire se i Nolit, por ne kete boten tone ngjyre gri-te murrme te post-komunizmit, veshtire qe nje talent i ri do te gjente dedikimin dhe aftesite te sfidonte nje veper qe e mire apo me pak e mire i ka rezistuar testit te kohes - te pakten per 100 vjetet e fundit.</p><p>P.S. cfare faji ka perkthyesi kur injoranca ushton ne tere forcen e vete dhe bastardon edhe veprat e klasikeve? Tradita folklorizuese e shkolles se Brrakes ne Tirane ka folklorizuar nje diapazon te tere veprash me te mire apo me te keqija. Per mua eshte merite qe nje krijues/perkthyes te arrije nje produkt te tille perfundimtar qe eshte ne gjendje te futet edhe ne koken e trashe te 'rapsodeve' te tille.</p>
Ka të drejtë z.Tufa. Në të
<p>Ka të drejtë z.Tufa. Në të gjithë botën Don Kishoti i Servantesit njihet si personazh idealist i pa lodhur që luftonte kundër së keqes, dhe pavarësisht vështirësive që haste, vazhdonte me bindje rrugëtimin e tij. Ndërsa Noli në përkthimin e tij na e paraqet tjetër gjë, pasi për të Don Kishoti ishte personazh që simbolizonte të kaluarën prapnike të bejlerëve që donin të frenonin progresin e kohës. Sigurisht Noli ka vlerat e veta, por edhe disa gjëra duhen thënë ashtu si jan.</p>
I dplomuar ne kuzhinen e
<p><i> </i>I dplomuar ne kuzhinen e sotme ruse, ish-KOP-isti, aktualisht kryetar i keshillit te radiotelevizionit publik, poeti, prozatori, perkthyesi, kulturologu Agron Tufa, kanakar i pushtetit, ne mer te riperkthimit te veprave, gje e drejte, gjen rastin te hedhe vrer politik dhe krahinor mbi Fan S. Nolin. Ka do kohe qe kryeministri Sali Berisha po sulmon Fan Nolin. Berisha sperdridhet para Janullatosit. Dihet qe Nolin e rrezuan bajonetat ruse, serbe dhe greke. Tani Berisha ngre ne qiell Greqine, Serbine, Rusine.</p><p>Nuk eshte e rastit qe Tufa ka qene "perkursor" i sulmit mbi Akademine e Shkencave dhe albanologjine. Tani duhet te zhduke nga historia Fan S. Nolin ne sherbim te pushtetit qe kerkon rektifikimin e historise. </p>
Une shoh tek ky shkrim nje
Une shoh tek ky shkrim nje keqkuptim te thelle, tinzar dhe dashakeqes te ketij individi ndaj perkthimeve te Nolit. Mendoj se askush nuk ka ndaluar perkthyesit shqiptar duke perfshire edhe Tufen, ti hyjne me themel perkthimeve te shkekspirit dhe te tjere autoreve qe jane perkthyer nga Noli. Padyshim perkthimet e Nolit kane edhe te meta dhe pasaktesi qe duhen pare ne kontekstin e kohes dhe limitacionet qofte edhe ne kuadrin e zhvillimit te gjuhe shqipe ne ate kohe. Noli si cdo autor ne veprat apo studimet e tij ka lene vulen, nuancat e sensibilitetine e tij mjaft te forte dhe per breza te tere kane qene jo vetem edukuese, kulturuese por edhe tejet inspiruese dhe formative per keto breza. Kushdo qe merret me perkthim e vecanerisht me poezi e poema, ca me teper kur behet fjale per gjeni boteror te letrave e di fort mire se ekziston nje balance tejet delikate midis qendrimit strikt e fjale per fjale ne linjen e tekstit origjinal dhe nderhyrjes artistikore e estetike per ta bere kete liber jo vetem te kuptueshem e lexueshem por per me teper nje veper te vertete arti. Askush me pak tru nuk mund ta mohoje se Noli ka bere pikerisht kete duke perdorur me raste me teper liri artistike se cduhet – dhe per mua ketu qendron gjenialiteti i tij. Eshte e vertet se ka rreshta te vepres se Sheksipirt Ku Noli duket se ka nxituar, nuk ka ditur apo ka qene qartesisht i frustruar per ta shqiperuar sa me bukur fjalen e Shekspirit, dhe kjo perben pikerisht anen njerezore dhe normale te tij dhe perkthimeve te tij. Por kur Noli ka gjetur fjalet e duhura (dhe kjo esshte per mua apriori ne mbi 80% te rasteve) ai eshte pothuaj ne po ate nivel gjenialiteti sa vete autori britanik. SHembujt qe sjell ufa jane mjaft banale dhe sja vlene te merresh me to. Une besoj se cdokush qe do te nis te perktheje veprat qe Noli ka perkthyer duhet te matet mire dhe do e kete mjaft te veshtire (jo te pamundur) ta kaloje Nolin. Duke marre nje shembull te ketyre koheve – ne Britani ka ekzistuar dhe eshte ri-ngritur ceshtja nevojes se riperkthimit te Bibles se King James( perthyer e botuar 400 vjet me pare) pasi ka fjale, kuptime apo vogelsira te tilla qe me kuptimin modern e me te plote edhe te hebraishtes stonojne, por askush nuk i ka ikur mendja qe te rrezoje Biblen sipas king James dhe te mos theksoje gjenialitetin e atyre qe 400 vjet me pare u moren me nje nga krijimet me poetike e inteligjente te kohes. Une besoj se shqiptaret do te vazhdojne me gjenerata ta shijojne mrekulline e Shekspirit te pershtatur me inteligjence e finese nga nje tjeter gjeni tashme i fjales shqipe sic eshte Noli dhe me tej ta shijoje Sheksipirn ne origjinal. Cdo perkthim i ne te ardhmen (nese nuk jane bere ende) eshte i mireseardhur dhe vetem mund te shtoje ne arritjen e Nolit e ndoshta edhe mund te jete me i mire sesea ai. Por duek lexuar cfare ka thene Tufa ketu une nuk do te merrja kurre mundimin qe te kexoja cdo perkthim nga ky individ apo kritizereve te keqinj e pa sharm shqiptare qe dijne vetem te shajne e poshterojne.
Ne nje nga gazetat e fundit
<p>Ne nje nga gazetat e fundit shqiptare qe kam lexuar ne internet- pa permendur emrat e dy autoreve- njeri nga te cilet shprehet se -<strong>ai qe do te kerkoje te rishikoje veprat e perkthyera te Fan Nolit do te dale gjithnje me humbje</strong> ( me kete qendrim jam dhe vete )- dhe autori i dyte- qe shprehet per riperkthim te tyre-ky eshte nje perkthyes ordiner?!</p><p>Une vete jam nje amator perkthimesh- por te kerkosh te matesh ne perkthime me Nolin, eshte pothuajse e pamundur- eshte njelloj sikur te kerkosh te matesh me autoret origjinale te vete veprave- pasi se pari ketu kemi te bejme me konceptin kohe- dhe nuk mund te rikthehemi- po ashtu dhe me shume faktore te tjere-</p><p>Vete shprehem se <strong>perkthimet e Nolit jane perla te paperseritshme ne pasurine e veprave shqipe</strong>- te gjithe krijimet e sotme, i takojne epokes se re elektronike- ato kane krejtesisht natyre tjeter dhe krahasimisht dhe tjeter konkurence-</p><p>Le te provojne perkthyesit e sotem qe ne vend te perkthimit mot-a-mot te bejne nje perkthim origjinal artistik- sote eshte shume e lehte dhe nga vete autoret origjinale te krahasojne veprat e tyre ne gjuhe te tjera, dhe te seleksionojne perkthyesit e vertete!!!- te perkthesh eshte te krijosh rishtazi dhe te transmetosh tek gjuhefolesit tuaj idete e shprehura nga autoret origjinale!!!</p><p> </p><p>sotir bebi</p>
Mbi shqiperimet fanoliane
Per te kuptuar me mire mjeshterine e shqiperimeve fanoliane dhe etapat ne te cilat ka kaluar shqiperimi nga vitet 20-te deri tani, pa dyshim si indikator sherben shqiperuesi Skender Luarasi, te cilin cuditerisht disa e anashkalojne, nga padija apo interesa jashteletrare. Mjafton te lexohen shqiperimet e Skender Luarasit nga anglishtja te gjashte veprave te Shekspirit ( Mbreti Lir, Tregtari i Venedikut, Si ta doni, Komedia e keqkuptimeve, Rikardi II, Rikardi III) apo Jul Cezari, i perkthyer prej tij me 1919 ne SHBA, por qe nuk e botoi per te respektuar botimin e Fan Nolit. Apo introduktet e tij, pasuria gjuhesore ne toskerisht dhe ne gjuhen letrare, muzikaliteti, te cilat dallohen qarte kur keto shqiperime jane shfaqur ne teater. Keto mendime jane argumentuar shkencerisht ne disa studime si psh. nga zz. Refik Kadia, Shaqir Shaqiri qe pakkush e merr mundimin t'i lexoje e studjoje, prandaj '' specialistet'' na japin kaq shume krrunde e pak bereqet.
Gezuar vitin e ri, pa
Gezuar vitin e ri, pa politike e politizime.
Gezoni, hani, pini e kendoni me bjerezit t'uaj.
Keto dite, jo me politizime.
Gezuar.
FSN perkthyes, kompozitor, politikan?
Noli ja ka future si kau pelese. ne daç quajeni perkthim ne daç shiperim, vetem gomarlleqe ka gervishture. edhe si muzikante edhe si kompozitore ne fund qershia permbi torte edhe si politikane deshtoi.
Lefteraq
Ka nje gabim ketu mor Lefteraq, Fan Noli ka qene si ka qene ka qene perkthyes nga gjuhe t e tjera ne shqip, jo ne greqisht. ti qe dukesh qe je grek safi' (ose puro skipetar) nuk besoj se e gjykon dot Nolin, jo per gje po duket qarte nga menyra se si shkarravit qe ti nuk e zoteron gjuhen shqipe ne ate nivel qe te gjykosh Fan Nolin.
FSN perkthyes, kompozitor, politikan?
Aman dukesh zotrote qe e ke lexuar me vemendje Nolin sidomos kur ja fut si kau peles tek - Don Kishoti qe ben nje xhiro ne Rroskovec.
Kam lexuar shume justifikime. Konkluzioni, Noli ishte ironik i madh dhe padyshim i vemendshem, tip shakaxhiu.
Hopa!
Nje gje nuk marr vesh mor ti Lefteraq, ku i çove gjithe ato "ë" qe kishe mbushur komentin e pare, ia kishe futur kot, se ashtu e dije apo ishe ironik?
Shqipja nuk ka pronare
Shqipja s'ka pronare.
Noli nuk ndalon dot riperkthimet.
Ne nuk ndalojme dot perkthimet e Tij,
pa na sjelle Gonia te vetat!
Te gjithe juve qe keni
Te gjithe juve qe keni shkruajtur keto ditet e vitit te Ri, sic duket ju kane rrahur grate, dhe me qe s'keni c'te beni se edhe para nuk keni, merrni e shkruani budallalleqe, duke kujtuar se jeni te mencem dh u mburreni grave t'uaja.
E lagu, nuk e lagu.
Nuk ka lindur ndonje burre akoma qe te krahasohet ne nivel me Fan S. Nolin. Sidomos kur kujton se ka 20 vjet qe ka zbritur nga malet e Dibres, dhe eshte bere qytetar. E, per me teper, kur do te beje edhe politikanin. Qe te behesh qytetar, ore zoteria pseudoperkthyes, nuk po ta them emrin, per etike, te pakten duhen shtate breza ne qytet. Ti vete, je i pari i fisit tend me shkolle te larte, ndersa dyrnjaja kane nga tre kater breza trashegimi universitare farefisnore.
Je shume larg me Fan Nolin.
Fan Noli, eshte si Korabi yt, ndersa Ti, je akoma nen nivelin e DETIT. Diferencen, llogarite vete. Mundohu mos te atakohesh apo t' i kundervihesh, VIGANEVE, duke kujtuar dhe mbushur mendjen me zor edhe te tjereve se je edh vete vigan. Por, je nje plesht i keq.
Kaq dhe pirdhu.
Add new comment