Rizgjimi i kulturës së Gjermanisë Lindore

Ndërsa ndiqja shkollën në vitet 1990, letërsia e RDGJ nuk mësohej apo lexohej. Trajtohej si diçka e turpshme. Nuk guxova të zgjidhja një libër të një shkrimtari gjermanolindor, edhe pse shumë prej tyre ishin në bibliotekën e shtëpisë time në Leipzig. Kur kthej kokën pas, besoj se arsyeja ishte perceptimi publik për republikën e vjetër socialiste. Kjo më tremb.

Kur Muri i Berlinit ra më 9 nëntor 1989, ajo ngjarje shënoi fillimin e fundit të artit dhe letërsisë gjermanolindore. Gjithçka që kishte formësuar historinë tonë kulturore u mendua, u fol dhe u shkrua. Gjermanët perëndimorë morën kontrollin e narrativës dhe verdikti i tyre ishte i qartë: ish-shteti i Gjermanisë Lindore ishte i gabuar në çdo aspekt dhe nuk vlente asgjë. Kjo do të thoshte njëkohësisht se librat, shfaqjet, pikturat, skulpturat, filmat dhe muzika ishin varrosur e harruar, sepse edhe ato konsideroheshin të gabuara.

Vitet e fundit, diskursi ka ndryshuar. Pas dekadash gjatë të cilave publiku gjerman – me të drejtë – kishte përpunuar narrativat e vështira, të rëndësishme për padrejtësinë, shtypjen, propagandën dhe monitorimin në RDGJ, më në fund pati hapësirë ​​për të ringjallur trashëgiminë e humbur kulturore të Gjermanisë Lindore. U rizbuluan shkrimtarët ikonë si Brigitte Reimann. Në vitin 2023, tre nga librat e saj u ribotuan dhe tregimi i saj «Siblings» u përkthye më në fund në anglisht, duke marrë vlerësime ndërkombëtare 50 vjet pas vdekjes së saj.

Disa shkrimtarë të ditëve të sotme i kanë kushtuar romane vendit të zhdukur dhe qytetarëve të tij. Nga jashtë, dikush mund të mendojë se ka një lloj rikthimi për tregimet dhe shkrimtarët gjermano-lindorë, veçanërisht gratë, biografitë, zërat dhe librat e të cilëve papritmas po i kalojnë kufijtë dhe po magjepsin lexuesit në mbarë botën.

Këtë pranverë, Jenny Erpenbeck, e lindur në Berlinin Lindor në vitin 1967, fitoi çmimin Ndërkombëtar Booker për romanin e saj «Kairos». Erpenbeck mori lëvdata të mëdha kudo dhe u konsiderua një fituese e mundshme e çmimit Nobel – përveçse në Gjermani.

Këtu, Erpenbeck akuzohet se e ka pikturuar RDGJ-në me ngjyra më të bukura sesa realiteti. Historianët dhe “fejtonshkruesit” e dominuar nga Gjermania Perëndimore pohojnë se shtypi ndërkombëtar – veçanërisht ai anglishtfolës – po e romantizon shtetin ish-socialist dhe po minimizon mizorinë e tij. Një debat i ri kulturor është shfaqur dhe me gjasa do të vazhdojë deri në zgjedhjet e shtatorit në tre shtete të Gjermanisë Lindore – dhe madje mund të përshkallëzohet.

Disa nga akuzat e bëra ndaj Erpenbeck kanë qenë mjaft të rënda. Një artikull gazete e përshkroi punën e saj si “një pikëpamje dashamirës, ​​ndonjëherë edhe të dashur për socializmin”. Një tjetër vuri në dukje se Erpenbeck "u rrit në një botë paralele komuniste me të gjitha llojet e privilegjeve" dhe për këtë arsye do ta portretizonte RDGJ si një "vend malli dhe shprese". Asnjë prej tyre nuk ishte menduar si kompliment, por si provë e perspektivës së saj deluzive.

Kur «Kairos» u publikua në vitin 2021, pak ose aspak u fol për të deri në nominimin e tij për çmimin Ndërkombëtar Booker. Romani i vendos ngjarjet në Berlinin Lindor në fund të viteve 1980 dhe në vitet e para pas ribashkimit. Ai tregon historinë e dashurisë mes Hans, një shkrimtar i martuar në fillim të të 50-ave dhe 19-vjeçares Katharina. Erpenbeck beson se vështirë se ka një libër që tregon një histori më të keqe për RDGJ - autokracia dhe manipulimi fjalë për fjalë gërmojnë në mishin e Katharinës, më tha ajo kur u takuam disa javë më parë. Hans ishte një anëtar i Stasit. "Ku është lavdërimi këtu?" pyeti ajo.

Nuk ka asgjë të mos e pëlqesh protagonisten e romanit dhe jetën e saj boheme në Berlinin Lindor. Por ajo që harrohet në debatin aktual është se Katharina është një personazh imagjinar dhe Erpenbeck nuk është historiane, por shkrimtare. Ajo merret kryesisht me zbulimin e emocioneve, përvojave subjektive dhe kujtimeve.

Shumë kritikë janë të zemëruar me mënyrën se si Erpenbeck e përshkruan Gjermaninë Perëndimore. Katharina nuk e sheh atë si një vend lirie, të cilit dëshiron t’i përkasë. Siç e ka pranuar edhe Erpenbeck në shumë intervista, kështu ka qenë edhe për të. A duhej të shkruante për mirënjohjen e pamasë të një vajze gjermanolindore që më në fund lejohet të vizitojë perëndimin e bukur? Ndoshta, pasi çdo kritikë ndaj Gjermanisë Perëndimore dhe kapitalizmit akoma mbetet e patolerueshme.

Nuk është për t'u habitur që kritikët kryesorë të Erpenbeck kanë qenë meshkuj. Nëse flasim për art që imiton jetën, autorja është një grua e emancipuar që harron të jetë e nënshtruar dhe dënohet për këtë.

Erpenbeck nuk është e vetmja shkrimtare femër e akuzuar se ka një pikëpamje naive dhe zhgënyese për RDGJ. Autorja dhe historiania Katja Hoyer, 39 vjeçe, libri i së cilës, Përtej Murit, ishte një bestseller ndërkombëtar, nuk mori thuajse asnjë vlerësim në Gjermani, ku libri u pa si vepër e një injorance themelore dhe "jo vetëm zhgënjyese, por një bezdi e vërtetë". Ka qenë gjithashtu një tronditje për disa që një socialiste e zjarrtë si Reimann dhe historia e saj « Siblings » u pasua me një kritikë euforike vitin e kaluar në New Yorker.

Ka një fjalë specifike gjermane, Deutungshoheit, që do të thotë sovranitet i interpretimit. Kur bëhet fjalë për ngjarje historike brenda vendit, përdoret aq shpesh sa Vergangenheitsbeëältigung ynë i dashur. Tridhjetë e pesë vjet pas ribashkimit të Gjermanisë, ne po debatojmë se çfarë përbën të vërtetën historike dhe kush e ka sovranitetin e interpretimit mbi Gjermaninë Lindore. Ky diskutim ka arritur në një pikë ku letërsia dhe librat po shihen si armë. Si përcillet kultura gjermane jashtë vendit kur njerëz të tillë si Erpenbeck, Hoyer apo Reimann papritmas vendosin nuancën e sajt? Kur gratë gjermanolindore përcaktojnë imazhin ndërkombëtar të RDGJ? Një përgjigje është: nuk do ta kemi.

Ndërsa jetonin në Leipzig, ata që më edukuan mua u formuan nga socializmi dhe u konsideruan humbës pas rënies së murit. Si rezultat, ata mbanin me vete një ndjenjë dërrmuese turpi. Tani për disa, ai turp është shndërruar në zemërim dhe një nxitje për t'u rebeluar kundër status quo-së. Fatkeqësisht, mjeti i tyre i protestës është partia e ekstremit të djathtë Alternative für Deutschland (AfD). Sipas sondazheve, AfD mund të bëhet forca më e madhe në Saksoni, shteti ku unë u rrita. Kjo është tepër e rrezikshme dhe e patolerueshme.

Në të njëjtën kohë, AfD nuk është vetëm një problem i Gjermanisë Lindore, siç është ngritur shpesh shqetësimi. Themeluesit dhe drejtuesit e partisë populiste të ekstremit të djathtë janë të gjithë gjermanoperëndimorë. Dhe ndoshta e vërteta e pakëndshme qëndron pikërisht këtu: nuk ka më "historia jote, historia ime" kur bëhet fjalë për Gjermaninë Lindore. Është historia jonë, një histori e përbërë nga shumë këndvështrime të ndryshme, dhe nëse gjermanët nuk e pranojnë historinë e Gjermanisë Lindore si pjesë të barabartë të kulturës sonë – nëse përvojat dhe kujtimet vazhdojnë të gjykohen, të shpërfillen dhe të retushohen–nuk do të ketë kurrë një Gjermani me të vërtetë të bashkuar, diçka që Reimann e parashikoi në vitet 1960. Por kush e dëgjon një grua të lindur në anën e gabuar të murit?

* Shkrimtare, skenariste dhe gazetare. Ajo është autore e "Tre gra që ëndërruan për socializmin" dhe bashkëpunëtore e rregullt e Die Zeit

/ The Guardian /