gjuha

Manipulimi nuk mund të ndodhë kurrë pa gjuhën, ndaj pushteti gjithnjë ka tentuar të kontrollojë diskursin gjuhësor për të përcaktuar komunikimin – pra, për të forcuar mendimin për qëllimet dhe veprimet e veta. As sot, në Shqipëri, nuk bën përjashtim ky model.  Por, në Shqipëri në mënyrë specifike, ky model i imponimit gjuhësor është edhe nën diskursin gjuhësor të ideologjisë…

"Një ballafaqim ballë për ballë mes njerëzve dhe jashtëtokësorëve është shumë i vështirë për shkak të distancave astronomike". Nëse ka jashtëtokësorë dhe në qoftë se biem ndonjëherë në kontakt me ta, nuk e dijmë se çfarë gjuhe ata flasin (nëse flasin) dhe  nëse është e ngjashme me gjuhën njerëzore sa e kuptueshme mund të jetë? Këto pyetje ishin temë e një tryeze dialogu mes gjuhëtarëve dhe shkencëtarëve që morën pjesë në një seminar në Los Angeles me temë “Gjuha e Botës”.

Me ligjin e ri romët janë kategorizuar si minoritet, por pamvarësisht përmirësimit të legjislacionit dhe hartimit të politikave favorizuese, zbatimi i tyre mbetet akoma sfidë e madhe, veçanërisht në nivel vendor. Në një protestë para kryeministrisë ata renditën disa kërkesa, një prej të cilave edhe futja e gjuhës rome në shkollat fillore

Dita Ndërkombëtare e Romëve shërben si për të rritur ndërgjegjësimin për gjendjen e romëve dhe shkeljet e të drejtave të njeriut me të cilat kjo popullsi përballet në mbarë botën.

Kalendarin e festave të Nëntorit, këtij muaji të bekuar për shqiptarët, e pasurojnë edhe dy data shumë të rëndësishme që lidhen me dy kongrese gjuhësore: Kongresi i Manastirit dhe Kongresi i Drejtshkrimit. Këta dy kongrese janë të lidhur ngushtë me njëri-tjetrin, sepse patën si kryetemë gjuhën dhe sepse kongresi i dytë është vijim i të parit, që i shtroi udhën. Dhe të dy përbëjnë ngjarje të shënuara për kombin tonë, pa të cilat nuk do të ishte ruajtur njësia jonë kombëtare.

Fakti që Ministri i Jashtëm i Serbisë, Ivica Dacic, si i zoti i shtëpisë, këndoi këngë turqisht gjatë vizitës së Presidentit të Turqisë Recep Tayyip Erdogan na detyroi të shkruajmë këtë shkrim. Mos ta zgjasim më shumë fjalën, le të nisim temën. Janë dy gjëra jetësore që na bëjnë ne ajo që jemi ose na tjetërsojnë ne nga ajo që jemi: Gjuha dhe feja.  Gjuha dhe feja janë kritere që plotësojnë njëri-tjetrin. Gjuha është një mundësi për të gjithë ne. Edhe feja është ashtu. Me gjuhë shprehim problemet tona. Ndërsa me fenw shprehim veten tonë.

Imagjinata është pjesë e pandarë e jetës sonë të brendshme. Mund të thuhet se ajo është një ‘univers i dytë’  brenda kokës sonë. Ne shpikim kafshë dhe ngjarje që nuk ekzistojnë, përsërisim historinë me përfundime të tjera, përfytyrojmë utopi sociale dhe morale, kënaqemi në artin e fantazisë dhe meditojmë njësoj si për atë që mund të kishim qenë, edhe për atë që mund të bëheshim. Animatorë si Hayao Miyzaki, Walt Disney dhe njerëz në Studiot Pixar janë mjeshtra të imagjinatës, por ata vetëm sa krijojnë një version publik të jetës sonë të përditshme.

Akademia mbretërore e Spanjës njofton së fundmi planin për krijimin e një dege judeo-spanjolle në Izrael që do t’i bashkëngjitet 23 degëve ekzistuese akademike që i dedikohen gjuhëve spanjolle- dialekteve – në Amerikën Latine. Drejtori I Akademisë, Dario Villanueva e ka përshkruar dialektin judeo-spanjoll, quajtur Ladino, si një “fenomen historik dhe kulturor jashtëzakonisht të rëndësishëm”.

E quaj Problemi Kekulé(Friedrich August Kekulé – themelues i teorisë së strukturës kimike) sepse në morinë e pafundme të problemeve shkencore të zgjidhura në gjumë nga kërkuesit, ai i Kekulé është me gjasë më i njohuri. Shkencëtari po përpiqej të gjente konfigurimin e molekulës së benzenit dhe nuk po përparonte shumë kur ai ra në gjumë përpara zjarrit dhe pati atë ëndrrën e tij të famshme me gjarprin rrotulluar me bishtin në gojë – njësoj si uroboros nga mitologjia egjiptiane – dhe u zgjua duke i thënë vetes: “Është një unazë. Molekula është në formën e një unaze”.

1. E keni dëgjuar ndonjëherë fjalën malenak?

E ndesha rastësisht, duke kërkuar diçka tjetër, në Fjalorin e Gjuhës Shqipe, 2006, vepër e akademisë. Është shenuar si mbiemër, malenak, – e. Kuptimi: malësor. Ilustrimi: valle malenake, valle dyshe e Shqipërisë së mesme.

Dy fjalorët e tjerë, i 1954-ës dhe 1980-ës, që vlerësohen si gurë themeli, s’e kanë. Në asnjë vepër të letërsisë shqipe s’më ka rënë në sy. Është krijuar prej emrit mal me prapashtesë?