Mbi përfshirjen e disa fjalëve në Fjalorin e Gjuhës Shqipe*

Mehmet Elezi

1. E keni dëgjuar ndonjëherë fjalën malenak?

E ndesha rastësisht, duke kërkuar diçka tjetër, në Fjalorin e Gjuhës Shqipe, 2006, vepër e akademisë. Është shenuar si mbiemër, malenak, – e. Kuptimi: malësor. Ilustrimi: valle malenake, valle dyshe e Shqipërisë së mesme.

Dy fjalorët e tjerë, i 1954-ës dhe 1980-ës, që vlerësohen si gurë themeli, s’e kanë. Në asnjë vepër të letërsisë shqipe s’më ka rënë në sy. Është krijuar prej emrit mal me prapashtesë?

Në studimin e njohur Xhuvani-Çabej për parashtesat dhe prapashtesat e gjuhës shqipe nuk gjindet ndonjë prapashtesë enak. Është një e përafërt, anak.

Autorët e studimit thonë se prapashtesa anak është përngjitje (“konglutinat”) e prapashtesave an dhe ak. Me këtë prapashtesë, citoj në thonjëza: “formohen prej emrash, mbiemrash e foljesh disa mbiemra pejorativë ose që shenojnë një të metë fizike a morale; p.sh. dhjeranak (dhjerë), fikanak (fik), ikanak (ikë), kromanak (kromë), rjepanak (rjep)… Me këtë prapashtesë formohen edhe etnika, p.sh. Lleshanak (Lleshan), Seltanak (Seltë), Shelcanak (Shelcan)…”.

Mbase enak është shtrembërim i prapashtesës anak?

Fjalori i Gjuhës Shqipe, 2006 mëton me qenë normativ. Pra fjalët e tij janë normë e shqipes standard.

Me çka shihet, mbiemri malenak, – e:

nuk sjell kuptim të ri, fjalori e barazon me malësor;

ka përdorim tepër të kufizuar në një trevë, për një valle të saj; s’është fjalë dialektore as nëndialektore, është ngushtësisht krahinore;

ndërtohet duke shtrembëruar fonetikisht njërën prej pjesëve (elementeve) përbërëse, prapashtesën anak;

gjykuar nga roli i prapashtesës anak, siç trajtohet në studimin Xhuvani-Çabej, përcjell ngarkesë përçmuese (pejorative) për një kategori banorësh të Shqipërisë së mesme, të cilët s’janë mëkatarë pse janë lindur në zonën malore të asaj ane.

Fjalët krahinore përfshihen në fjalor të paktën në tri raste:

kur është fjalor i madh, që përmbledh pasuritë e gjuhës mbarë. Deri sot mungon një fjalor i gjuhës shqipe i këtij lloji, s’di kur do ta kemi;

kur është fjalor i vogël, dialektor ose krahinor;

përfshihen edhe në fjalorë normativë, kur sjellin vlerë të re, që synohet me e përgjithësue në gjuhë.

Më lart u pa se mbiemri malenak, – e s’ka vlera të reja, që i hapin derën e një fjalori normativ. Vlera të tilla nuk bartin as fjalë si maltar, malishtë, që i ka Fjalori i Gjuhës Shqipe, 2006, përkatësisht në kuptimin “malësor”, “malësi”. E njëjta gjë nëse zbresim nga mali në fushë. Fushatar, përcakton dikë që bën fushatë? Jo, Fjalori e ka si sinonim i fusharak e fushar!

Prapë me një shfletim rastësor syri kap pushalesh, pushatak, pushator, pushlor në kuptimin i mbuluar me push. Ç’kuptim ose ngjyresë të re sjell njëri mbiemër krahasuar me tjetrin? E njëjta pyetje kur kalon nga pushi te leshi. Fjalori, 2006 ka këta mbiemra si sinonime: leshan, leshatak, leshator, leshtak, leshtor… Ndërsa bariu i dhenve u quajtka leshtar. A janë këto fjalë për një fjalor normativ?

Hyjmë në fjalorin e luftës: “qindës”, sipas Fjalorit të Gjuhës Shqipe, 2006, qenka fjalë shqipe që do të thotë “komandant i një njësie ushtarake prej njëqind luftëtarësh”. Ku është përdorur?

Po mbiemra si “i autoritetshëm”? Kuptimi, sipas Fjalorit: “që ka autoritet; që mund t’i besohet pa asnjë dyshim”. Shembull: “shkrimtar i autoritetshëm!”. Në cilin libër a studim është thënë për Fishtën, Konicën a Kadarenë “shkrimtar i autoritetshëm”?

Duke hapur Fjalorin, 2006, rastësisht në cilëndo faqe, vështirë mos me gjetë fjalë të tilla. Janë krijuar në tavolinë me shtue artificialisht numrin e fjalëve, siç bën ndonjë amator që boton fjalorth krahinor? Ç’vlera të reja sjellin, janë për fjalor normativ?

Del një pyetje serioze: Fjalori i Gjuhës Shqipe, 2006, është hartuar mbi kritere profesionale për një fjalor normativ? Nëse po, është kontrolluar me rreptësi shkencore zbatimi i këtyre kritereve?

Fjalë që pasurojnë gjuhën me gjithfarë kuptimesh e ngjyresash ka pa fund shqipja, s’ka nevojë me mbledhë degëzime ose me sajue fjalëza. Mjafton të hiqet dorë nga mendësia parake se gjuhë shqipe është vetëm çka flitet në “fshatin tim”. Fjalori, 2006, ka kryqëzuar fjalë të mirëfillta shqipe, të burimit indoeuropian, që i ka pasur edhe Fjalori, 1980.

Çështja meriton trajtim të veçantë.