cabej

Dikush që administron faqen e Facebook të universitetit të Gjirokastrës, shpërndante një video të Eqrem Çabejit, ku gjuhëtari flet për gjuhën shqipe, kalon thukët mbi evolucionin e shkrimit të saj nën idenë e konvergimit të dialekteve. Një rrugëtim ky i elaboruar shkencërisht sipas Çabejit që nuk e tradhëton idenë e kombësisë, përkundrazi e konfirmon atë. 

Një ndër gjuhët e lashta të kontinentit -, kujdeset të thotë Çabej, mesazh ky që e ndihmon pra ta kuptojmë ngjizjen e një kombi të ri, deri vonë, i thërmuar politikisht si rrallë kush. 

J.G. Hahn më 1854 në librin e tij “Studime shqiptare” shkruante se “Populli shqiptar ndahet në dy fise kryesore, në toskë, që banojnë në Shqipninë e Jugut (me gjithë krahinën e Beratit) dhe në gegë, që banojnë në Shqipninë e Mesme dhe të Veriut”. “Kufinin e gjuhës në mes toskëve dhe të gegëve, shkruante ai, e formon Shkumbini ( …); në jug të këtij lumi sot nuk ka ma gegë, por në pjesën veriore të krahinës së Beratit flasin nji dialekt, i cili asht toskënisht, ndonëse ka shumë elementë nga gegnishtja.

Ndodh që një bisedë me një mik të nxit të kujtosh njerëz dhe ngjarje të shkuara. Kështu më ndodhi këto ditë me zonjën Shuteriqi, të cilën e takova në Bibliotekën Kombëtare, në takimin e organizuar me rastin e 190-vjetorit të lindjes së Kristoforidhit. Biseda kishte të bënte me të shoqin, studiuesin dhe historianin e njohur të gjuhës shqipe, poetin dhe shkrimtarin, prof. Dhimitër Shuteriqin.

Në një polemikë me prof. Nasho Jorgaqin në “Panorama” të datës 7 tetor, prof. Romeo Gurakuqi formulon tezën e një “impostimi kompromisi deri dhe servitor” ndaj Italisë dhe më pas ndaj Wehrmacht-it “nga pjesa më e rëndësishme e elitës shtetformuese dhe ajo liberal-demokratike, të cilët u përpoqën që fatalitetin e pushtimit fashist, të cilin e konsideronin të përkohshëm dhe të pashmangshëm, ta amortizonin utopikisht, duke mos e lënë të përplasej egërsisht mbi shtetin dhe shoqërinë”.

Sot në “Zululand” ka qenë i ftuar gjuhëtari Bahri Beci, i cili së fundmi ka botuar librin “Struktura dialektore e shqipes”. Siç është e rastit në emisione gazetareske fjala ka rënë për konsideratat për disa gjuhëtarë që kanë shenjuar historinë e gjuhësisë në Shqipërisë për gjysmë shekulli. Çabej duket se mbetet më i vlerësuari, por Beci thotë se edhe Androkli Kostallari ka qenë një gjuhëtar shumë i formuar, por i indoktrinuar. Për tezat e Arshi Pipës, Beci thotë se ato janë më shumë qasje politike sesa gjuhësore, duke hedhur poshtë kontributin e Pipës në gjuhësi.

Kur kthejmë sytë prapa në rrugën 5-6-shekullore të zhvillimit të albanologjisë, vepra e Eqrem Çabejt (1908-1980) na del para si Tomor i lartë, në peizazhin e gjerë e të larmë të kulturës shqiptare. Përmasat e jashtëzakonshme dhe shumanshmëria e veprës së tij, e bëjnë të pamundur rrokjen dhe paraqitjen e përshtatshme të saj në një shkrim të shkurtër si ky, dhe autori këtu i ka vënë vetes një qëllim shumë më modest.

Formimi i shkencëtarit

Para disa vitesh ripashë në Arkivin e Muzeut Historik Kombëtar një fotografi të rrallë të Eqrem Çabej 16 vjeçar, duke u takuar me senatorin francez dhe shqiptarofilin e madh Justin Godart. Djaloshi Çabej ishte zgjedhur si një nga nxënësit më të shkëlqyer të Gjirokastrës për ta mikëpritur Godartin.

Një diskutim interesant është zhvilluar së fundmi në blogun “Peizazhe të Fjalës” mbi origjinën, por edhe arsyet e takimit mes Enver Hoxës dhe gjuhëtarit Eqrem Çabej, sjellë në vëmendje nga një foto e njohur. Përmes një postimi në këtë blog bëhet një intepretim vizual e perceptues i fotos për të kaluar në disa konsiderata të përgjithshme për raportet mes pushtetit dhe shkencës në Diktaturë. Shkruan autori i shkrimit:

Profesor, ju lutemi fillimisht na tregoni se si e zbuluat pasionin tuaj për gjuhësinë?