arti

Kush ishte Maria dhe cili është vendi i saj në histori? Maria di Ormanno e Albizzit, një murgeshë italiane e shekullit XV, ishte një nga femrat e para në Evropë që i bëri vetes një pikturë autoportret. Duke lënë mënjanë mënyrën se si i paraqisnin zonjat e rafinuara të viteve 1400 piktorët meshkuj, ky version miniaturë i Marias duket sikur t’i ngul sytë nga një sfond i artë dhe blu. Sidoqoftë, ky autoportret ishte ideuar të shihej vetëm nga motrat e saj augustiniane. Di Ormanno e shënoi këtë në në fund të një faqeje të një libri lutjesh me 490 faqe.

Nëse supozojmë se vetëdija e mendjeve artificiale bëhet e mundur, ato mendje do të ndjejnë dëshirën për të krijuar art. Por a do të jemi ne në gjendje ta kuptojmë atë? Për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje, duhet të shqyrtojmë dy nënpyetje: kur një aparaturë bëhet autore e një vepre arti? Dhe si mund ta përkufizojmë llojin e artit që ajo bën?

Kemi parë të gjithë  se spektakli i “artistëve”  të skenës shqiptare të pas ’90-ës, bashkon dy aspekte: artin si produkt(varet si e sheh secili do thoshte një alibi tipike e këtyre kohëve) me performimin. Sigurisht që kjo e dyta ka anën dramatike, kur sheh sesa mund dhe energji harxhojnë artistët për t’u zhveshur apo dukur siç duhet. Të veçantë, të menduar, në qendër të çdo gjëje, një vanitet që lufton komplekset dhe tradhëton modelin e vetëm që qarkullon në dejet e këtij arti e që është: Arti jam unë, më shih në televizor.

Keni kaluar shumë peripeci në karrierën tuaj, për shkak të “biografisë” së familjes së bashkëshortes. Si rezistuat në skenë?

Maks Velo ka dhënë një intervistë për “Gazeta Shqiptare” publikuar sot, në të cilën flet për periudhën e socializmit, artit në të, artit modern dhe trashëgimisë shqiptare. Në mbylljen e intervistës, Velo, vetë një lëvrues i artve pamore, ka bërë këtë pohim që ka njëfarë rëndësie për të kuptuar klasifikimin e kontributit të shqiptarëve në artin pamor.

Pyetjes “A identifikohet Shqipëria me anë të ndonjë arti, në vizionin tuaj “, Velo iu përgjigj:

Tema e këtij punimi të shkurtër ka të bëjë me mënyrën sesi trauma në vetvete mban të lidhur marrëdhënien e veçantë të një komuniteti me gjithçka i ndodh, por edhe me traumën në vetvete. Vepra e Caravaggio-s  e titulluar  “Mosbesimi i Tomasit” (1601-1602) na  krijon mundësinë të shohim nëse përtej sjelljes së "Tomasit", i cili kqyr me mosbesim plagën e Jezusit pas ringjalljes, trauma është baza dhe konteksti që i bën dishepujt e Jezuit të përqëndrohen tek plaga e tij dhe jo rreth faktit të vdekjes apo ringjalljes.

Shpeshherë na takon të gjithëve ne, përfshi edhe veten, që sa herë të mendojmë a trajtojmë dukurinë e izolimit, vënien nën censurë, kontroll apo edhe një shok psikologjik të kulturës dhe protagonistëve të saj, ta shohim a gjykojmë një fenomen të tillë në raport me të shkuarën.

Ndikimi i Paul Cezanne, pak edhe George Braque, herë pas here edhe  të Henri Matisse-s, ndriçuan në formimin e piktorit nga Shqipëria Alush Shima, i cili ditë më parë hapi ekspozitën personale në Galerinë Kombëtare të Kosovës. Tek Cezanne, piktori Shima huazon formën, ngjyrën, herë pas herë dritën, poashtu edhe kompozicionin, qëndrueshmërinë e formës, ndërsa perspektivën e nxjerrë nga rregulli i imponuar.

Një artist i madh shqiptar është shfaqur tashmë në skenën e muzikës xhaz. Robert Bisha është një artist i ri, i cili po ngjitet me shpejtësi në nivele të larta të xhazit eksperimental në botë. Ai ka luajtur në disa skena në Itali dhe vende të tjera, ku ka arritur sukses të admirueshëm, ndërsa projekte të reja të paraqitura e shfaqin atë një artist me potencial për të mbërritur në nivele ku nuk është afruar asnjë shqiptar deri më tani.