Përtëritja e shëmtuar e “femrave të bukura”

Para disa javësh u organizua në Tiranë një teatër – i titulluar Seven – i cili është luajtur në shumë vende në Europë dhe ka për qëllim sensibilizimin e shoqërisë për dhunën ndaj gruas. Nuk ka nevojë për shpjegim se përse kjo iniciativë është më se e domosdoshme në Shqipëri dhe kudo tjetër- numrat e viktimave flasin qartë. Por ajo që nuk diskutohet hapur është dhuna retorike e përditshme ndaj gruas, mënyra se si ajo objektifikohet në shoqëri apo media, dhe dëmi që rezulton nga ky trajtim kundrejt mundësisë për një barazi gjinore. Nuk mund të këtë barazi përderisa të gjitha mediat dhe sistemi informal i prodhimit të njohurisë në Shqipëri vazhdon të gjykojë çdo femër në bazë të pamjes së saj fizike dhe disa karakteristikave që mendohen – kaq gabimisht – se janë biologjikisht “femërore”. Kjo praktikë duhet të ndalë dhe media, së pari, duhet të adaptojë disa standarde mbi mënyrën sesi u referohet femrave.

Objektifikimi i femrave është fenomen ndërkombëtar. Vetë Presidenti Obama u përfshi në një seri skandalesh, pasi gjatë një fjalimi ai e quajti Prokuroren e Përgjithshme të Kalifornisë “prokuroren më të bukur”, si dhe i tha një ndihmëseje 32-vjeçare se s’dukej asnjë ditë mbi 23 (që nuk do i thuheshin asnjëherë një mashkulli). Të dyja u nisën për kompliment: pasi ç’mund të dojë tjetër një femër veçse të jetë e bukur dhe e re, edhe në ato raste kur është puna e saj në diskutim?! Nuk është aspak e vështirë ta quash një grua “të bukur” në publik, jo në një botë ku pamja e një femre konsiderohet si pronë e përbashkët, për t’u komentuar, dhe pa rëndësi në është në rrugë, në intervistë, apo në shtyp. Seksizmi nuk është zhdukur as në ambientet në të cilat punoj në Perëndim, rrethuar nga akademikët më të njohur në fushën e tyre por ku, jo rrallë, më bie të dëgjoj pyetjet gjithë habi se përse kam zgjedhur të shkruaj mbi luftërat civile dhe të vë veten në rrezik gjatë kërkimeve në terren. Ky “merak”, sinqeritetin e të cilit nuk e vë në dyshim, për sa kohë më drejtohet vetëm mua dhe jo kolegëve të mi meshkuj, nuk është gjë veçse një seksizëm aq i përhapur sa harrojmë edhe ta vëmë re.

Dhe, megjithatë, seksizmi në Shqipëri është më i rëndë për faktin se nuk ka asnjë vend – në shtyp apo shoqëri – në të cilin mund t’i shpëtosh. Ndërkohë që lëvizjet feministe në Perëndim kanë bërë të mundur që diskriminimi të kritikohet në mediat kryesore – Presidenti Obama u kritikua ashpër – në Shqipëri seksizmi është normalizuar. Nuk ka as edhe një lloj reflektimi mbi faktin se të fokusohesh mbi veshjen “seksi”, fundin mbi gju të një politikaneje, apo të flasësh për zëdhënësen “bombë” të një partie apo tjetër, është diskriminim që dëmton rëndë autoritetin e tyre në punë dhe mundësinë për barazi gjinore në përgjithësi. Si mund të presim që femrat të mos trajtohen si objekt, ndërkohë që edhe ato me pozitë trajtohen si të tilla? Në çdo kontekst dhune, hapi që e paraprin është tjetërsimi i kundërshtarit, objektifikimi dhe dehumanizimi i tij dhe krijimi, kështu, i një lloj ideologjie hierarkike në të cilën ai/ajo është inferior/e: një qëndrim që e justifikon më pas dhunën. Pa një ndryshim rrënjësor në mënyrën sesi u drejtohemi femrave në media dhe shoqëri, është vështirë të imagjinosh zhdukjen e fenomenit të dhunës ndaj tyre.

Historikisht, bukuria e një femre është konsideruar pikërisht vlera e saj si një resurs natyral i cili mund të “blihet” nga një mashkull. Dhe prapë sot, gratë që konsiderohen “të bukura” mund të marrin avantazhe të ndryshme në shoqëri edhe punë. Njerëzit vërejnë bukurinë dhe tërheqjen fizike si në meshkuj edhe në femra, që nuk është ndesh me të qenët të aftë. Por femrat, shumë më tepër se meshkujt, janë pjesë e një loje të humbur në të cilën dëshirat e meshkujve, më shumë sesa aftësitë e tyre, janë kryesorja që përkufizon mundësitë që i hapen në jetë. Kjo është normale edhe për femrat në publik, edhe kur pamja e tyre është totalisht pa lidhje me punën që kryejnë.

Jashtë qyteteve të mëdha në Shqipëri (por edhe në to), është shokuese se si trupi i femrës vazhdon të jetë një pronë e përbashkët e prindërve dhe bashkëshortëve, nderi i të cilëve varet nga mënyra se si një femër e trajton trupin e saj. Nuk mund të ndryshojmë shoqërinë menjëherë. Për sa kohë i thuhet një gruaje shtatzënë “me një djalë” apo një vajze të vogël “të ka mami/babi djalë” – pa pasur as idenë më të vogël se sa dëm i bën ky krahasim në të cilin krijohet automatikisht hierarkia ku ajo, vajza e vogël, është personalisht më ndryshe nga vajzat e tjera të cilat janë, pa dyshim, më pak se një djalë -jemi shumë larg barazisë gjinore. Ndoshta as nuk mund të eliminojmë totalisht faktin që bukuria është vlerë edhe në ato kontekste ku nuk hyn në punë, por mund të fillojmë të jemi më koshientë për imazhin që krijojmë për femrën në media. Media – e cila shet dhe krijon vlera, imazhe, etalonin me të cilin matet suksesi, si dhe çfarë dhe si duhet të jemi – duhet të marrë përgjegjësinë e efektit që lë te brezat e ardhshëm dhe shoqëria në përgjithësi kur i dehumanizon dhe i objektifikon femrat.

Të flasim më konkretisht. Po t’u hedhësh një sy artikujve mbi ish-prokuroren Ina Rama, shumë prej tyre diskutojnë pamjen dhe veshjen e saj me të njëjtin seriozitet që diskutojnë punën e saj. Gjithashtu, ndodh shumë shpesh që gazetat kryesore i cilësojnë debatet midis politikaneve femra si “sherre femrash”. Vetëm këta muaj, për shembull, lexon titujt në vijim në gazetat kryesore: “Sherr Grash: Majlinda Bregu dhe Monika Kryemadhi zihen në Parlament”, apo “Sherr femrash: Erla Mëhilli godet ministret e Ramës”. Debatet janë të një niveli të ulët, thuhen fjalë dhe tregohet një papjekuri njerëzore, jo thjesht politike, që bën edhe adoleshentët në oborrin e shkollës të duken mjaft të përmbajtur. Por këto debate janë tipike në politikën tonë: janë po aq absurde sa ç’janë edhe debatet mes politikanëve meshkuj (shihni pesë minuta nga debati për buxhetin). Por cilësimi i tyre si “sherr femrash” i ul vlerën jo për përmbajtjen mjaftueshëm skandaloze, por sepse nënkupton që të qenët femër të bën të paaftë për të bërë një debat racional. Gjithashtu, sa herë përmenden zëdhënëset e partive dhe çdo artikull mbi to fillon me “femër seksi” dhe përfundon me një kritikë të absurditeteve që thotë, kjo bën që budallallëqet të cilat kolegët e saj meshkuj thonë gjithashtu, kthehen në rastin e saj në një simptomë të përgjithshme të të qenët “femër”.

Megjithëse nuk diskutohet hapur, dihet fare mirë se shumë nga postet e femrave nëpër parti apo administratë kanë pikërisht pamjen e tyre si kriter përzgjedhës. Kjo u shërben dy gjërave njëkohësisht: vendoset një person pa përvojë e cila mund të manipulohet lehtësisht, si dhe shërben si një strategji marketingu. Edhe pse jo të gjitha emërimet e femrave kanë këtë prapavijë, në ato raste kur kjo ndodh, ligjërimi mbi pamjen e jashtme të këtyre femrave me funksione të rëndësishme publike është një pajtim me standardin e bukurisë si kriter përzgjedhës, pasi i përgjigjet mungesës së seriozitetit në përzgjedhje me po aq mungesë serioziteti në kërkesë llogarie. Media ka strategjinë e vet të marketingut – dhe objektifikimi i femrës është strategji e lirë – por kjo praktikë është e dëmshme dhe moralisht e korruptuar.

Duhet të kërkojmë më shumë nga media. Kudo në televizion apo shtyp, gazetarët të dy gjinive janë bashkëfajtorë në përforcimin e diskriminimit gjinor. Patjetër që femrat janë gjithashtu të përfshira në të, pasi strukturat dhe pritshmëritë shoqërore janë të tilla sa e shtyjnë të shtypurin të përkrahë dhunimin e vet, pasi alternativat janë akoma të paimagjinueshme. Për të parë se në ç’kontekst është e përshtatshme të diskutojmë pamjen e një femre, mund të marrim për bazë ligjet kundër diskriminimit në punësim të vendeve në Perëndim. Përgjithësisht, ky ligj thotë se punëdhënësit lejohen të diskriminojnë ndaj një punëtori vetëm atëherë kur cilësitë mbi të cilat diskriminojnë janë të rëndësishme për punën në fjalë. Kështu që po, organizatorët e Miss Albania mund të diskriminojnë në bazë të pamjes, ndërsa një administrator publik jo. (Megjithëse shpresoj se këta persona, si dhe pjesëmarrësit në këto spektakle do të jenë të aftë të pyesin veten një ditë se përse ia kanë dedikuar jetën kësaj “trinie të shenjtë” të dimensioneve absurde gjoks-bel-vithe).

Kështu që, si njeri privat, gazetari mund të komentojë mbi pamjen e një femre ndaj të cilës është i tërhequr, e ka mike, apo është në ambient privat dhe joprofesional. Si profesionist, janë vetëm dy rastet në të cilat i lejohet të flasë për pamjen e një femre: 1) kur pamja fizike është pjesë e punës së saj dhe, si rezultat, një cilësi e cila duhet të diskutohet, dhe 2) kur kritikon mungesën e seriozitetit në emërimet zyrtare dhe vë në pah se të qenët Miss/bukuroshe në vetvete nuk është kualifikim për zyrë shteti. (Lexues të kujdesshëm mund ta kuptojnë kontradiktën midis këtyre pikave, pasi në të parën gazetari merr pjesë në objektifikimin e femrës, ndërsa tek e dyta ai e kritikon atë, por të jemi realistë se konkurset e bukurisë nuk do eliminohen së shpejti, ndaj ta përmbajmë objektifikimin e femrës vetëm brenda tyre.)

Një test i thjeshtë për gazetarin është të pyesë veten si do fliste për pamjen e një mashkulli në atë kontekst: nëse është absurde të flasë për tërheqjen fizike të Edi Ramës apo flokët e prerë bukur të Sali Berishës, atëherë i njëjti standard duhet të aplikohet për femrat pamja e të cilave s’ka të bëjë me punën e tyre. Është mjaftueshëm vështirë për një femër të shprehë autoritet në ambiente pune, pa ia ulur më tej autoritetin duke e objektifikuar atë.

Me pak fjalë, duhet të kuptojmë ndryshimin midis të thënit një kolegeje në mbrëmjen e fundvitit se “duket shumë bukur” dhe t’i thuash asaj në mbledhje “o bukuroshe”. E para është kompliment, e dyta seksizëm. Mënyra se si trajtohen femrat nëpër media është sikur ky dallim të ishte jo-ekzistent, pasi fokusi te pamja e femrës është normalitet. Në disa pika më lart kam thjeshtuar një temë komplekse, por vetëm për të vënë në dukje një faktor pervers që është i gjithanshëm: retorikën seksiste. Argumenti sidoqoftë ngelet i thjeshtë: diferenca të dukshme në mënyrën sesi trajtohen meshkujt dhe femrat retorikisht e bëjnë idenë e barazisë gjinore të pamundur. Mediat duhet të marrin hapin e parë drejt adaptimit të disa standardeve jo-diskriminuese dhe mospranimin e objektifikimit të femrës, dhe intelektualët më gjerë duhet të mos jenë më të heshtur ndaj këtij problemi.

Shqip