Ahmet Zogu dhe Enver Hoxha përballë pavarësisë

Kete vit, si asnjehere tjeter eshte diskutuar gjate per ish mbretin Zog dhe shkak per te u be trajtimi qe qeveria dhe propoganda qeveritare nisen t`i benin kesaj figure, ne kuader te 100 vjetorit te pavaresise,prirja per ta vene ate nje nje rang me Ismail Qemalin, biles dhe mbi te, per t`i dhene keshtu nje vend, nje dimension  e nje rol qe  s`e ka patur,s`e ka luajtur,pergjthesisht ne histori,e aq me pak ne çeshtjen e pavaresise.

Ne trajtimin e kesaj figure mendoj se duhen mbajtur parasysh tre gjera,pa te cilat nuk mund te arrihet ne nje gjykim objektiv. Se pari, ish mbreti nuk mund te gjykohet sot me mendesite e vjetra te regjimit te kaluar,qe cuan ne mohimin total, per vite te tera, te kesaj figure kombetare; se dyti,ai nuk mund te gjykohet as me shijet e me interesat meskine te pushtetareve te sotem,qe duan ta perdorin figuren dhe influencen e tij,aq sa e ka,per qellime politike.

Se fundi,ai nuk mund te trajtohet as nen ndikimin e efekteve negative,qe shkaktojne ne kete rast veprimet e pa matura te qeverise. Menyra te tilla inatçore shikimi nuk i vlejne askujt. Figurat historike duhen pare me gjakftohtesi,me objektivitet, pa paragjykime; veprimtaria e tyre duhet gjykuar ne raport me kohen kur kane jetuar,kur kane vepruar,me ato probleme qe ka patur vendi, me qendrimin ndaj tyre, me perpjekjet e bera per zgjidhjen e tyre,me progresin e me ndryshimin qe ata kane sjelle,te cilat ne analize te fundit reduktohen ne nje ceshtje, ne nje pyetje konkrete: si e mori vendin kur erdhi ne pushtet dhe s`i e la ate,kur iku nga pushteti?

Sot, me te drejte, per ish mbretin ka nje vlersim e nje qendrim tjeter, objektiv,i pasqyruar ne punime e ne botime te shumta te autoreve tane dhe te huaj. Ne to ish mbretit i njihen meritat qe ka,madje dhe ne ceshtjen e pavaresise,te cilat sigurisht nuk mund t`i mohohen. Por eshte e gabuar e sigurisht, dhe e demshme, prirja per ta vendosur ish mbretin ne piedestal, per t`i dhene nje vend e nje dimension qe nuk e ka patur, pergjithesisht ne histori e, sigurisht, as ne çeshtjen e pavaresise, duke e vene, sië thashë, ne nje rang me Ismail Qemalin, apo dhe mbi te.

Ekstremet gjithenje puqen,ne kuptimin qe ato nuk i bejne mire historise,por as vete figurave historike. Akoma me e demshme behet nje prirje e tille, kur shikon qe ajo vjen nga politika, nga politika e nje vendi qe mbahet si demokratik, pasi praktika te tilla jane karakteristike per regjimet totalitare,qe i imponohen historise,me qellim qe ta perdorin per qellime politike. Ne kete rast, nuk mbahet parasysh se ne jemi nje vend i vogel, me nje popull qe e njeh dhe e çmon historine, per rrjedhoje orvatje e nderhyrje te tillat,zor s`e kalojne lehte,zor s`e pranohen e mirepriten ne opinionin publik.

Pa hyre ne problemet e brendeshme te regjimit qe ndertoi Ahmet Zogu, ne plaget e renda qe krijoj qeverisja e tij,do te mjaftonte nje shikim i qete,pa pasione e pa paragjykime i dy tre momenteve qe lidhen me raportet e jashtme, me marredheniet qe mbreti ndertoi me fqinjet, me Jugosllavine e Pashiçit ne fillim e me pas dhe me Italine Fashiste te Musolinit, te cilat i sollen deme te pariparueshme vendit,per te arritur ne perfundimin, pra dhe per te sugjeruar qe me kete figure duhet bere kujdes.Se pari, rikthimi ne pushtet me ndihmen e Beogradi,qe angazhoi para,arme dhe forca ushtarake te verbera,serbe e ruso bjellogardiste,te shpartalluara nga ushtria e kuqe dhe te strehuara ne Jugosllavi, i kushtoi shtrenjtë, shume shtrenjtë vendit:  shkeljen e pavaresise e te integritetit si vend sovran, invadimin me forca mercenare te mbledhur ane e kend; vrasje, masakra çnjerëzore, djegie, shkaterrim e rrenim total te gjithckaje, ngado qe kaluan keto hordhi; e sikur te mos mjaftonin keto,dhenia Jugosllavise e Shen Naumit dhe nje pjese te Vermoshit,te njohura si toka shqiptare dhe nga Konferenca e Ambasadoreve, me 1913,si shperblim per kete aventure,qe beri te mundur kthimin e mbretit ne pushtet,ishte padyshim nje veprim i denueshem,i pa justifikueshem,ne asnje kohe e ne asnje rrethane. Se dyti,leshimet e favoret qe iu njohen me pas,fqinjit tjeter pertej detit,Italise Fashiste,me paktet e viteve 1926 dhe 1927,ne dem te sovranitetit te vendit,vetem per te siguruar shtyerjen e afatit borxheve marramandese dhe marrjen e borxheve te tjera, per te mbushur arken e boshatosur te shtetit,per te mbuluar korupsionin dhe shpenzimet per jeten luksoze  te oborrit.

Koncesionet qe iu njohen ne kete rast,me keto pakte, ajo i shfrytezoi per te korruptuar zyrtare te larte te shtetit e te ushtrise,per te rritur ndikimin ne jeten shoqerore,politike e kulturore dhe per te pergatite kushtet per pushtimin e vendit;  Dhe se fundi largimi i padenje pikerisht diten e agresionit fashist,duke e lene vendin pa drejtim,pa organizim e pa mbrojtje; jane akte te renda,jane veprime e qendrime qe flasin vete,qe nuk kane nevoje per komente; nje hipoteke e rende,teper e rende, qe nuk mund te hiqet e nuk mund te shlyhet lehte nga historia,nga memorja historike e shqiptarve.

Megjithate,gjykimi mbi kete figure komplekse nuk mendoj se duhet te ndalet ketu. Kjo do te ishte nje pozite e njeanshme dhe e padrejte, pasi dhe perkundrejt ketyre fakteve,te cilat nuk mund te mohohen, mendoj se nder figurat qe kane kontribute ne çeshtjen e pavaresise, renditet dhe ish Mbreti Zog,ashtu sikurse dhe ish udheheqesi komunist Enver Hoxha, qoftë edhe per faktin se ata, se bashku, e kane qeverisur kete vend per gati dy tretat e gjithe kohes se pavaresise; konkretisht; Ahmet Zogu per gati dy dekada, kurse Enver Hoxha per gati gjysem shekuli. Ne rrethana te tilla,mendoj se eshte rasti qe atyre  t`u njihen kontributet ne kete ceshtje, ne çeshtjen e pavaresise,sigurisht aq sa kane qene ato.Nuk ka dyshim se, si ish mbreti Zog,ashtu dhe ish udheheqesi komunist Enver Hoxha jane dy figura te medha,dy shtetare  te  medhenj per kushtet e vendit.Ata kane kontribute,kane vlera e sherbime,qe nuk mund t`u mohohen,ashtu sic kane dhe probleme; madje,ne disa aspekte e ne disa drejtime, te renda e shume te renda.Po kush nuk ka patur e nuk ka gjera te tilla, kur qendron gjate ne pushtet? Prandaj bota e qyteteruar  priret drejt rotacionit, ilaç qe sheron e parandalon semundjet qe sjelle pushteti, qendrimi gjate ne pushtet.

Sigurisht ata,qe te dy ishin diktatore,qe e qeverisen kete vend,sic qeveriset ne diktature,me ligje te rrepta e me denime te ashpra, me ndalim te cdo mendimi, organizimi  e veprimi,qe mund te rrezikonte pushtetin e tyre. Te dy i likujduan pa meshire kundershtaret politike; sejcili me menyrat e me metodat karakteristike per kohen e tyre.

Por,kur theksoj meritat  ne çeshtjen e pavaresise,per ish mbretin kam parasysh hapat e rendesishem qe u bene ne  kohen e tij,ne ndertimin dhe kompletimin e institucioneve te shtetit dhe te nje legjislacioni me fryme prendimore (pavaresisht se funksionimi e  zbatimi ne praktike la shume per te desheruar,per shkak te korupsionit te pushtetarve e te injorances se tyre),ne vendosjen e autoritetit te pushtetit qendror dhe te ligjit,ne te gjithe teritorin e vendit,duke i dhene fund perçarjeve,tendencave patrikulariste te sundimtarve te vegjel injorante, cifligare e  bajraktare,qe kerkonin te qeverisnin feudet e tyre,pronat dhe cifliqet e tyre,sipas rregullave qe i vendosnin vete,pa pyetur per ligjin,per pushtetin qendror dhe per detyrimet ndaj tij.

Natyrisht keto hapa çuan ne forcimin e ne konsolidimit e pavaresise shqiptare,krijuan premisat per realizimin e saj dhe kjo merite atij i duhet njohur.Por,ai  nuk eshte themelues i shtetit shqiptar, sic  perpiqet ta paraqes propaganda qeveritare; nuk e beri ai shtetin shqiptar, sic u shpreh kryeministri keto dite.Shteti shqiptar  lindi me 1912 dhe themelues jane  Ismail Qemali dhe bashkepuntoret e tij.Ata ngriten insitucionet e para te shtetit shqiptar. Zogu natyrisht vuri nje gur ne themelet e tij. Agresioni fashist ishte nje prove per shtetin dhe institucionet qe ndertoi Zogu.Shkrirja e tyre,rrenimi i shtetit  brenda disa oreve,tregonin se ato ishin ende te brishta,te pa konsoliduara si duhet.Ne rrethanat e krijuara, pushtimi i vendit,do te bente diferencen dhe ne aspekte te tjera,me ata qe do te vinin fill pas tij,me ata qe do mbushnin zbraztesine e krijuar me largimin e mbretit e te qeverise se tij.Ndryshe nga Zogu,qe iu shmang rrezikut,duke u larguar nga vendi, Enver Hoxha mori persiper rrezikun dhe u perballe me te.Ai udhehoqi nje Lufte fitimtare, patriotike, Nacional-çlirimtare,kunder dy fuqive me te medha agresore te kohes,Italise Fashiste dhe Gjermanise Naziste.

Ne perfundim te kesaj lufte,vendi per here te pare ne histori do te njohe nje  pavaresi reale,me sovranitet te plote e me kufij te paprekshem, te pa cenueshem,te garantuar,por dhe nje ndryshim e nje perparim te madh, sidomos ne disa fusha te rendesishme,siç eshte arsimi, kultura, shkenca, shendetesia etj, per rrjedhoje dhe  nje zgjim e nje emancipim te pergjithshem si popull e si komb. Natyrisht ne veprimtarine e tij rendojne probleme te mprehta,sic jane shoqerizimet ekstreme,qe cuan ne shpronesimin e pronarve te ligjshem,ne likujdimin total te prones private,izolimi gradual i vendit,e sidomos lufta e klasave,me goditjet e paprera,majtas e djathtas,qe ua rendoi jeten shtresave te tera ne vend,te atyre qe sot quhen te “persekututarit politik te regjimit komunist”.

Megjithate,problemet qe kane patur,si njeri ashtu dhe tjetri,ne periudhat respektive,kur  kane drejtuar shtetin shqiptar,nuk mund te mohojne, as perpjekjet dhe as disa arritje te rendesishme te shenuara nen drejtimin e tyre,ne periudhat respektive,ne perparimin e vendit,por dhe ne konsolidimin e ne afirmimin e pavaresise se Shqiperise, te  shtetit shqiptar te pavarur.

Natyrisht keto jane dy figura komplekse,madje problematike ne disa aspekte,cka e bene,te pakten per momentin jo te lehte,trajtimin e tyre,sigurisht ne menyre objektive,pa paragjykime. Por,gjithesesi,ne nje moment te tille historik,sic eshte njeqintvjetori i pavaresise,lenia e tyre menjane,apo, akoma keq,vlersimi i  njerit dhe denigrimi i tjetrit,nuk do te ishte nje qendrim i drejt; per rrjedhoje,nuk besoj se do te mirepritej ne opinionin publik,i cili eshte mjaft sensibel ndaj trajtimit e ndaj vlersimit qe u behet figurave historike ne pergjithesi,e vecmas dy figurave te mesiperme.

Mendoj se do te ishte ne dobi,ne interese te qetesimit e te forcimit te situtates politike ne vend,pergjithesisht te unitetit e te bashkejeteses se qytetarve te ketij vendi, qe te kapercehej ky ngerc,ne se mund te shprehemi keshtu dhe dy figurave te mesiperme t`u njiheshin kontributet qe kane, te pakten ne ceshtjen e pavaresise,sigurisht ne masen e duhur,pa tam tamet qe ne shqiptaret jemi mesuar t`i perdorim me vend e pa vend,biles edhe atehere kur ato i bejne dem vendit,por dhe vete figurave historike.Ne kete rast, politika,klasa politike,sidomos ajo qe drejton vendin,do te fitonte pike,do te tregonte se eshte vertete realiste,e mencur dhe  e emacipuar,e mbi te gjitha, e vendosur te shikoje e te ece perpara,sigurisht pa harruar dhe te kaluaren,por jo duke mbajtur  koken prapa,jo duke u gozhduar pas saj.

Per  te qene korrekt me historine,per ish mbretin do te ishte e mjaftueshme shtatorja e ngritur ne qytetin e Burrelit,vendlindjen e tij dhe heqja dore nga ndertimi i mauzoleut per nenen mbreteresh,qe mund te jete nje deshire e nje preokupim i ligjshem i familjes mbreterore,pra ceshtje private e saj,te cilen ajo mund ta realizoje me shpenzimet e veta.Shoqeria dhe shteti nuk kane asnje obligim ne kete ceshtje.Aq me shume kur ke parasysh, qe ish mbreti,para se te iki, mbushi arkat me arin qe ndodhej ne Banken e Shtetit Shqiptar,pasuri e shqiptarve dhe jo e tija.

Nderkohe per Enver Hoxhen mendoj se pushteti lokal ne Gjirokaster duhet te beje ate qe beri Burreli per Ahmet Zogun.Nuk eshte e drejte qe njeri te ngrhet ne piadestal dhe tjetri te denigrohet e te mohohet totalisht.Po te behet referendum,a e mendon njeri rezultatin?.

Zgjidhjet adeguate,ne kete rast,sigurisht ne pershtatje me kohet qe jetojme,gjenden kur ekziston vullneti.Gjirokastritet me çuditin me qendrimin e tyre.Eshte koha per t`u zgjuar.Kjo nuk do te thote te ushqejme e te nxisim nostalgjite per nje sistem, nga i cili nuk vuajti pak ky vend dhe as per te ndermarre veprime jo demokatike.As njeren dhe as tjetren, nuk e desheron e nuk e mbeshtet njeri,pasi nuk sjellin asnje dobi.Por kjo nuk na e heqe te drejten per te kerkuar respekt e vlersim per historine e per figurat historike te se kaluares,per ate qe bene,aq sa bene ne dobi te vendit e te pavaresise .Une kam cmuar inisiativen e matjaneve kur ngriten shtatore per ish mbretin Zog dhe e vendosen ne qender te qytetit te tyre. Nuk e dinin ata valle se, krahas meritave, ish mbeti kishte dhe jo pak probleme?.Por, pavaresisht tyre,sidomos ne nje pervjetor si ky,eshte rasti qe ata te respektohen e pse jo dhe te nderohen, sic thash per aq sa bene,per ate qe bene; kurse te tjerat jane objekt i punes se historianeve e jo i opinionit publik e aq me pak i opinionit politik.

Ne kete prizem,mendoj se duhet te shihen dhe disa figura me kontribute ne ceshtjen e pavaresise,te lene deri tani ne hije,si  Luigj Gurakuqi,Nikolle Kacori,Bajram Curri etj.,apo dhe te Luftes,te pakten nga radhet e nacionalsteve,si Myslym Peza,Haxhi Lleshi,Spiro Moisiu,Mestan Ujaniku etj.Te mos priremi per t`u gjetur bishta,por te gjykohen realisht,duke cmuar ne radhe te pare meritat e sherbimet ndaj vendit; njeri pa probleme e pa gabime nuk ka; por problemet apo dhe gabimet duhen pare ne raport me kohen e sigurisht dhe me sherbimet e me meritat.Kjo pune sigurisht nuk eshte e lehte.

Ne çdo rast,ne gjykimin per sejcilin, ka rendesi predispozicioni, vullneti,fakti mbi c`baze nisesh,e sigurisht dhe qellimi e synimi qe i ve vetes,qe don te arrish. Ne kete veshtrim,nuk eshte e lehte te vendosesh per gjera te tilla delikate, se cilit do t`i ngrihet shtatore ne kryeqytet,e cilit jo; as dhe caktini i vendit, ku do te vendoset njeri apo tjetri.

Keto nuk jane çeshtje thjesht teknike apo historike,por dhe politike.Ne gjykimin e ne zgjidhjen e tyre duhet bere shume kujdes,per t`i dhene cezarit,sic thonin latinet, ate qe meriton,duke ruajtur sigurisht masen e gjerave,por dhe objektivitetin.Dhe kjo s`mund te behet vetem nga njera pale,nga qeveria e nga historianet e rreshtuar me te.Zgjidhjet qe perpunohen e vendsosen nga njera pale,nuk jane kurr as te plote dhe as objektive,por te mangeta e subjektive.Prandaj ato duhen perpunuar e vendosur ne konsultim dhe me fakroret e tjere ne vend,qe t`u qendrojne kohes,cdo kohe, pavaresisht se kush qeverise vendin.Sigurisht, ne ambientin tone te politizuar e fatkeqesisht dhe te ndare ne gjykimin e se kaluares,kjo pune behet e veshtire,teper e veshtire; por gjithesesi mendoj se ja vlene qe te luftohet per me te miren,per zgjidhjet  qe i bejne mire vendit,qe i bejne mire historise.Nje qendrim  i tille besoj se do te gjente mbeshtetjen dhe miratimin  e shumices se shqiptarve,qe i duan dhe i çmojne historine dhe figurat historike,te se kaluares e te sotme,per ate qe kane bere e perpiqen te bejne per vendin e tyre.