Intervista/Marketingu Online, më pak kosto për një efekt të matshëm. Qeveria duhet të koordinojë investimet në IT dhe të shpërndajë fondet

Në një intervistë për “TemaTv”, në emisionin “Portofol”, biznesmeni Endri Meksi, analizon situatën në tregun online, ndërhyrjet e shtetit, vizionin e munguar për zhvillimin e këtij tregu dhe sidomos keqshpërndarjen e parasë publike, që i ka kthyer kompanitë kryesore në tregëtarë, në vend se të ishin zhvillues.

 

Sa i zhvilluar është tregu i marketingut online, duke qënë se në Shqipëri kjo është një risi dhe në nisje ka filluar vetëm për ti bërë thirrje të huajve për tu bërë pjesë në tregun shqiptar. Tashmë kanë filluar dhe shqiptarët të kenë akses në këtë lloj tregu, në këtë lloj marketing?

Është një treg goxha i pa zhvilluar, ose mund të themi në hapat e parë. Pavarësisht se ka një prezencë të bizneseve në marketingun online, qoftë në faqet e FB që po i quajmë jo prodhuar nga shtetasit shqiptar, pavarësisht nga kjo prezenca ndihet por është goxha e ulët dhe metodologjitë që përdoren nuk janë akoma në nivelin e korrespondecës në SHBA apo Evropë.

Shqiptarët duan që të kenë akses gjithmonë me teknologjitë e reja, me avancimet e reja. Pse ky treg nuk është zhvilluar siç tentohet në shumë fusha të  tjera. Çfarë e pengon për të qënë i rregulluar ky treg?

 Ka disa elementë. Së pari është forca më e madhe që marketingun në territorin shqiptar ka televizioni. Në SHBA ku marketing online. Ai evoluoi në fazën e parë këtu e diku 15 vite më parë, ndoshta dhe më herët.

Roli i televizionit filloi gjithmon të ulej, pavarësisht se mban rolin kryesor dominues, por nuk është i madh sa është në Shqipëri.

Tregu online mori goxha hov që në fillim të viteve 2000, kryesisht i shtyrë nga Google. Sepse Google pati aksesin në sitet e të dhënave më të mëdha, ç’ka do të thotë që rafinoi teknikat që do përdorte në online, teknikat që nuk ekzistojnë në botën e TV tradicionale dhe për këtë arsye hapësira online i dha mundësi skemave të reja të marketingut.

Kjo nuk ka ndodhur akoma në Shqipëri, ka një rezistencë shumë më të madhe nga bota e televizionit.

Qoftë për rolin e televizionit në Shqipëri, që nuk është më i madh se në Amerikë apo Europë, por ndihet një ndikim, ndoshta jo proporcional me shtetet e tjera për efektin, ndoshta që ka edhe një politikë që e përdor televizionin në politkë. Merr një fare peshe nga influanca politike, jo detyrimisht nga influenca në tregun normal të komunikimit dhe për faktin se vepron ndryshe nga të tjera raste teknologjike.

Shqiptarët janë treguar goxha të gatshëm për të përkrahur për të bashkuar hovin teknologjik dhe për ta përdorur atë në avantazhin e tyre. Në botën  e marketingut dhe në disa raste në përgjithësi, nuk është ndjerë kjo lloj përkrahje, ky lloj bashkimi i forcave  për të përdorur hapësirën online.

Ndoshta dhe për ndonjë handicap të njohurive, pa dashur të akuzoj askënd, si të pronarëve të firmave të ndryshme shqiptare që kanë ardhur për marketing, por si dhe të stafit të tyre të marketingut, për ata që kanë staf të brendshëm, për ata që kanë.

Për ata që nuk kanë, po ua lëmë fajin menaxherëve apo administratorëve.

Marketingu është bërë tek produkti e një kompani që ka qenë sa me i shitshëm.

Në rastin e marketingut online, a ka arritur tregu shqiptar atë njohuri për të bërë të njohur produktin dhe për ta bërë atë të shitshëm?

Duke qënë se shqiptarët duan një gjë, ta prekin, ta shohin, ta provojnë, pastaj të kenë akses në të?

Jo, do të thoja që jo. Për momentin marketingu që bëhët në Shqipëri është i natyrës së brendit (markës). Që do të thotë: firma të caktuara konfirmojnë brendin e tyre. Nuk ka akoma marketing për prdukt specific, ose ka shumë pak le të themi dhe ato pak që janë, harxhojnë në nivel monetar shumë pak nga buxheti në tërësi nga ai i botës së marketingut në Shqipëri. i tërë marketing online, merr goxha pak fonde, po ta marrim në proporcion nga i tërë marketingu në Shqipëri.

Mendohet pak a shumë, se i tërë marketing në Shqipëri është te 30 Milion eurot në vit, ndërsa në tregun online nuk e kalon 1 milionëshin. Le të themi 3 apo 4% maksimumi.

Ndërsa pjesa e marketingut specifik për produkte të caktuara, s’kam ndonjë shifër por është në nivele të tmerrshme pothuajse zero.

 

Në raport me zhvillimin e teknologjisë së informacionit, si ka akses marketingu online? Duke qenë se, sa i përket teknologjisë së informacionit po bëhën evoluime, po bëhen financime, projekte të rëja, qoftë nga privati qoftë nga qeveria. Por në këtë pjesë, pse mbetemi në përqindje kaq të vogla?

Së pari doja të bëja një korigjim të vogël. Te pjesa e privatit investimet në teknologji në 2-3 vitet e fundit kanë qenë shumë të ulëta. Nuk ka pasur asnjë lloj hovi të veçantë. Nuk ndihet ajo dëshira e shqiptarëve për të pasur një smartphone të fundit, apo për ta ndërruar në vazhdimësi smartphonin, për ta karakterizuar si shembull.

Nuk vërehet në biznes, nuk vërehet një shtytje për dixhitalizimin e bizneseve shqiptare. N.q.s ka investime të mëdha në shtet përsa i përket dixhitalizmit, fondet e tyre janë të mëdha, ndoshta efekti i tyre ndihet direkt apo ndoshta nuk ndihet fare, por në privat nuk ka inevstime të tilla.

Janë shumë të pakta kompanitë në dijeninë time që operojnë në tregun e online, që kanë përdorur teknologjinë dhe në veçanti le të themi teknologjinë e internetit për të automatizuar proçeset e brendshme të biznesit.

Në fund fareL në biznes, teknologjia nuk vjen për hobi, nuk vjen për një dëshirë për të qënë më elegant, më i bukur. Vjen totalisht për të automatizuar disa proçese. Kjo vlen edhe për marketingun.

Pra ajo teknologji përdoret për të optimizuar paranë e hedhur në atë zë buxheti le të themi. Nëse një biznes jashtë vendit, parashikon, le të themi, 10 përqind të buxhetit vjetor për marketing, në Shqipëri nuk ndodh. Por edhe sikur të ndodhte në online ai është shumë i ulët.

Kompanitë private të teknologjisë së informacionit janë pjesë e tregut shqiptar dhe ato nuk mund të bejnë një hap ndryshe me atë që bën e gjithë ekonomia e vëndit. Të dhënat e fundit të BSH-së për tre mujorin e parë për 2016 dhe 2015, kanë treguar që ka një rënie të investimeve private, ka një rënie të ekonomisë. Kështu që edhe këto kompani nuk mund të përjashtohen.

Teknologjia e informacionit, apo  tërë grupi që shkon nën strehën e online-it, e internetit, kudo që kanë aplikuar në botë kanë qenë si metodologji për të ulur kostot. Nuk është përdorur në asnjë vend online-i  për të rritur  kostot. Nuk ka ndonjë firmë që thotë unë përdora online-n sepse ishte më trendi: e përdorin online-n vetëm për të ulur kostot.

Si një mënyrë për të pasur të dhëna më të rafinuara për klientelën tënde, njeh më mirë klientin tënd. Shpresohet që të optimizosh procese të caktuara për t’ju përgjigjur më mirë atij klienti, çfarë  ai dëshiron, çfarë pret prej teje, e të shohësh çfarë përdorimi i bën produktit tënd dhe njëkohësisht, për të prerë kostot duke  automatizuar.

Ne duke mos pasur industri të mëdha, ku le të themi, ka hapësirë për të ulur kostot, sepse një pjesë e bizneseve janë të vogla me pak staf që do të thotë se kjo nuk sjell ndonjë inovacion, mund të ketë një shpjegim pse nuk ka një hov të teknologjisë së informacionit.

Por prapë kjo nuk është një justifikim. Kemi Indinë me 1.2 miliard banorë në masë të madhe dhe në proporcion më e varfër se mund se qytetari shqiptar, por prapë aty teknologjia e informacionit është shumë e evoluuar.

Pjesët më të mëdha të koorporatave amerikane janë aty prezent: Google, Microsoft, etj., dhe e shohin si burim të madh të rritjes së tyre.

Ajo që lë për të dëshiruar në Shqipëri nuk është vetëm pjesa e investimeve, por edhe e të rinjve shqiptarë që studiojnë realisht dhe jo vetëm sa për të thënë, të bëhen ekspertë të kësaj teknologjie të re.

Është një botë  që po shkon gjithmonë e më shumë drejt përdorimit të online masivisht. Nuk shoh të ketë ndonjë mënyrë për t’u kthyer mbarpsht.

Edhe më pesimisti ekonomist që mund të jetë në planet, nuk do të mund të pohojë se do  ketë diçka që do të ndodhë në nivel planatar që do ta prishë këtë hov. Duam apo nuk duam do të dixhitalizohemi herët a vonë. Ajo që është e trishtueshme në sytë e mi është mungesa e krahut të punës të kualifikuar vendase, të djemve dhe vajzave shqiptarë me aftësi të kualifikuara goxha të thella në fushën e teknologjisë së informacionit.

Në një intervistë të ministres të Inovacionit, ajo thotë që me të vërtetë mungojne ekspertët në fushën e teknologjisë edhe në dikastere ka një numër të kufizuar.

Ministrja i referohet zërave të shtetit. Këtu ka një gabim të madh të zonjës ministre, për aq sa njoh dhe sa mund të kem investuar në këtë sektor. Ky është një sektor totalisht privat. Kudo në botë ka qënë privatisht. Roli i shtetit në këtë sektor është pothuajse minimal në çdo vend: SHBA, Britani e Madhe, Francë, kudo. Është një sektor i privatëve që shtyn përpara zhvillimet.

Shteti mund të ndërhyjë për të rregulluar efektet monopoliste, aty ku mund të lindin. Është treg që ende mund të quhet i “freskët” akoma dhe nuk ka arsye të ketë monopole në këtë treg që sapo është krijuar. Nuk ka as 20 vjet që ekziston, por që tek tuk mund edhe të ketë efekte të tilla. Shteti mund të kishte një rol në këtë sektor.

Tjetra, për të nxitur investimet që do të thotë të ndërhyjë në rrjetin bankar, në rastin shqiptar, për të dhënë kredi jo me skemat kolaterale siç jepen në Shqipëri, pasi ky është një problem i madh. Nuk ka në asnjë vend në botë që të investosh në IT duke lënë pronat kolaterale, kjo është një marrëzi totalisht shqiptare.

Është një çmenduri që ekziston vetëm te ne. Ti nuk mund të bësh 100 milion euro investime duke dhënë toka. Sa toka duhet të kesh në Shqipëri që të bësh te tilla investime. Po edhe 10 milionë që tqë kërkosh, duhet të kesh gjysmën e Tiranës në pronësi që ta vësh kolateral.

Asnjë investitor shqiptarë nuk ka aq shumë toka sa duhen, për të bërë investime në këtë treg. Mund të jenë shumë pak “kokrra” që mund të kenë të tillë kapacitete. Bankat kudo në tregun amerikan investojnë në bazë projekti. Ato nuhasin projektin, analizojnë atë dhe marrin një risk. E kam të qartë që këtu e kanë tabu këtë pjesë, sepse e kam ndjekur edhe ne bisedat në tregun bankar dhe kjo quhet diçka e frikshme në Shqipëri.

Le të reformohet Banka Qendrore, le të rëformohen bankat private që ato të kenë aftësi për ta bërë këtë punë. Përndryshe ne do kemi një stakim, një hendek që do vijë të thellohet gjithnjë e më shumë, e me tregun europian ne jemi mbrapa.

Zoti Meksi, më duket se kemi një paradoks. Në një anë kemi qeverinë që thotë se nuk kemi ekspertë të kualifikuar, por nga ana tjetër janë financimet në projektet që investohen në fushën e IT.  Nga ana tjetër kemi privatët, që ka ekspertët por ka pamundësinë për të investuar në këtë fushë.  Ndërkohë kryeministri disa herë në daljet publike, e ka deklaruar si një mundësi shumë të mirë të zhvillimit të ekonomisë partneritetin publik privat. Mos ndoshta duhet të shtrihet edhe në këtë fushë?

E shoh deri diku të vështirë. Siç e thashë, investimet në këtë sektor kanë qenë gjithmonë private. Mund të ketë ndonjë bashkëpunim shtet-privat, por e shoh përsëri goxha të limituar, sepse është një sektor ku loja është akoma totalisht e hapur dhe do ishte e përshtatëshme që në këtë sektor të mos ketë asnjë lloj monopoli as konçesioni. Në qoftë se do të kishte partnershipe publik-private do të jetë për detyra që ka shteti. Përpara se të hyjmë në një bisedë të tillë duhet të kuptojmë çfarë duhet të bëjë shteti në këtë sektor. Aktualisht shteti shqiptar po investon shifra goxha të larta, ka projekte që nisin në vlera disa miliona euro në IT dhe janë gjithmonë e më shpeshta. Tjetër debat ku shkojnë, si merren këto dhe çfarë ndodh. Është hesap më vete, mos të flasim për atë pjesë këtu. Është një buxhet goxha i madh, por unë do të thoja që shteti nuk duhet ta shpërndante në mënyrën se si po e shpërndan sot, në projekte që nuk kanë garantuar deri më sot asnjë lloj performance.

Nuk ka asnjë raport të vet shtetit, nuk po them nga palë të treta, për të thënë se këto lekë të investuara në këtë sektor, në këtë projekt, na dhanë një performancë më të lartë. Në qoftë se një biznes privat në IT do të ofronte një numër x serverash apo softëer-e, në fund të vitit vjen pronari apo pronarët dhe do të ulen për të bërë një analizë ku do të thonë qartë se ky investim që bëmë çfarë na solli. Cilën kosto ulëm?

Pse ndodh kjo?

Ndodh sespe janë paratë e shtetit, e thjeshtë fare.

Ndodh edhe për shkak se shteti nuk ka një supervizor, pra për dikë që të mbikqyri këto projekte?

Nuk është një debat i lehtë. Nuk i vë shumë faj. Vetë Shtetet e Bashkuara të Amerikës për herë të parë rreth 8 vite apo 12 vite më parë caktuan një rol supervizori të politikave të teknologjisë së informacionit në nivel të Presidentit të Shteteve të Bashkuara.

Ajo që quhet CIO apo CTO në rastin e Amerikës, janë dy terma që prezantojnë shefin e politikave të informacionit, le të themi një krah i djathtë i Presidentit Amerikan për ta asistuar. Sepse nuk ka asnjë sens që t’i kërkohet presidentit njohuri specifike mbi teknologjinë e informacionit, nuk është detyra e tij absolutisht. Atëherë është dikush, një krah i djathtë i tij që i jep një farë nuhatje, një farë eksperience. Për ato pak vendime që ai merr në harkun e një viti për këtë sektor t’i marrë saktë. Në rastin konkret, në Amerikë u morën dy – tre persona nga më të kualifikuarit që kishte Google. Madje ka dyshime që Google ka patur një akses goxha të madh pranë Shtëpisë së Bardhë, sidomos në kohën e Obama-s. Nuk ka shumë lidhje kjo pjesë, por për të thënë që hapi i parë u bë në dy presidencat e fundit amerikane. Nuk është diçka e kollajtë, është një sektor shumë i avancuar teknologjikisht. Vështirë që një president apo kryeministër të ketë njohuritë e duhura për të shtyrë ai personalisht këtë punë. Duhet të ishte një rol diku më i ulët. Në Shqipëri në fakt kjo gjë mungon. Nuk ka një bashkëpunim midis sektorëve të ndryshëm të shtetit shqiptar të ndryshëm, që investojnë në teknologji të informacionit, për të kolauduar midis tyre apo për të bashkëvepruar instrumentet që kanë. Një investim që bëhet dy - tre herë në ministri të ndryshme, kur mund të ishte bërë vetëm një, tek. Pastaj mungon supervizimi. E dini dhe ju që në disa raste nuk ka supervizim të parasë publike që hidhet në këto projekte si dhe një vlerësim performance.

U hodh 1 milionë euro apo 1 milionë lekë, nuk ka rëndësi vlera, por çfarë na dha? Çfarë sollëm të re? Bëhet një publicitet i madh për pjesën e shërbimit në sportele, por nuk mund t’i thuhet shqiptarëve që për të modernizuar 200 sportele duhen hedhur miliona euro. Këto fonde mund të ishin implementuar shumë më mirë në mënyra më inovative. Pak rëndësi ka shpenzimi, por të ishin hedhur në një mënyrë më të zgjuar, për të dhënë një performancë më të lartë.

Duke mbetur tek postet e marketingut online, nëse subjektet, bizneset shqiptare do të investonin më shumë në këtë pjesë, a do të kishim një kosto më të ulët për shitjen e produkteve të tyre?

Marketingu online në sytë e mi ka dy gjëra më të mira se marketingu në mediat tradicionale të reklamimit. Jo vetëm në televizione, por edhe në radio apo në citylight-e, billboard-e dhe në print.

Së pari kosotoja më e ulët për t’u futur në lojë. Një biznes mesatar shqiptar nuk mund të përballojë kostot e reklamave në televizione. Kjo vërehet fare kollaj po të monitoroni dy - tre programet kryesore në televizionet shqiptare dhe do të shikoni që firmat që reklamojnë janë 4 apo 5 firmat më të mëdha në Shqipëri.

Kostoja për të nisur për të reklamuar është shumë e lartë qoftë edhe për 10 apo 15 sekonda. Online, sidomos në Facebook, sot mund të nisësh me 2 dollarë. Më ulët se kaq nuk ka ku të shkojë. Aq pak sa të panë, të panë me 2 dollarë. Ke 10 dollarë? Harxho 10 dollarë. Ka një lehtësi për biznesmenin shqiptar për të hyrë në këtë lojë. Sot kam 2, nesër kam 7, 15, nuk ka pikë rëndësie. Aq sa unë kam në këto moment për të harxhuar në marketing, aq harxhoj.

Së dyti janë shifrat. I hodha 1 mijë, 2 mijë apo 10 mijë dollarë në TV. Çfarë feedback-u marr mbrapsht? Për sa u pashë? Nuk ka asnjë statistikë të rregullt, nuk ka asnjë të dhënë të besueshme sot për të matur, për të kuptuar sa mire performova në këtë reklamë. Mungojë strukturat për të kaluar nga televizioni, për shembull, në një vizitë në faqen online. Në marketingun online nëse operojmë në Facebook apo në faqet shqiptare online click-u që më vjen tek një baner i vendosur aty më kthehet mbprapsht në faqen time. Do të thotë unë marr diçka të besueshme, qoftë nga Facebook apo nga kompania ku bëj reklamën por mund t’i shoh edhe vetë në serverin apo në faqen time ku vërej që merren një numë i caktuar klikimesh. Arrij të perceptoj një ndjesi se kjo gjëja funksionon dhe pak nga pak mund ta përmirësoj.

Sepse jeni njohës i fushës dhe dini ta bëni dallimin. Por ekzistojnë biznese që nuk është se e njohin kaq shumë apo në disponojnë drejtues që kanë akses.

Numri i bizneseve që kanë hyrë në Facebook është rritur goxha. Kur “bredh” në Facebook mund të shohësh prezencën e gjithmonë e më shumë firmave, të cilat dallohen në janë të vogla apo të mesme. Jam i sigurt që harxhojnë 2, 3, 5 dollarë, jo më shumë, në ditë. Nuk është një fond i vogël mujor nëse bën çdo ditë. Duke njohur pak a shumë tregun kam dyshime në e bëjnë çdo ditë, nuk besoj.

Faqet shqiptare që pranojnë reklama online nuk e kanë nisur ende këtë hap dhe për momentin duan reklama me metodologjinë e shitjes të atij vendit katror, fiks, stable, për një muaj kohë. Kjo ka ardhur si pasojë e mos pasurit të një oferte nga ana e pronarëve të faqeve online për të ndryshuar këtë skemë edhe sepse një pjesë e marketuesve nuk kanë besueshmëri kur ti u thua, si palë shqiptare, që unë do të vë në dispozicion gjysmën apo çerekun e kohës apo x për qind të kohës me reklamë dhe urdhëro më paguaj edhe ti me përqindje për aq kohë sa ndenje. Besojnë Facebook, nuk besojnë shqiptarin që ofron këtë mundësi. Është një fatkeqësi e jona, nuk e di a ndodh diku tjetër.

Nga kontaktet që ju keni vazhdimisht me përfaqësues të biznesit, si e shohin ata të ardhmen e marketingut online? Kanë filluar të kenë atë maturi dhe pjekuri, po kjo është e ardhmja?

Nuk shoh tek klientët shqiptarë interes në rritje për marketingun online, që të vijë si rrjedhojë e një analize të brendshme të biznesit. Janë ulur në tavolinë, kanë studiuar tregun e tyre dhe kanë thënë na duhet marketing më shumë online. Jo! E shikoj më shumë si reagim i një farë zilie, i një farë efekti “majmuni”. E bëri ai tjetri, pse most a bëj dhe unë?! OK, edhe kjo funksionon. Realisht marketingu online është i vetmi sot në Shqipëri dhe ndoshta në të gjithë planetin, ku ti ke realisht ndjesi mbrapsht të kthimit të asaj që pagove. Dhashë x lekë, pata një feedback pozitiv, qoftë edhe negativ, kur nuk vjen asnjë click, në çdo rast pash çfarë ndodhi. Kjo më ndihmon të përmirësoj, të ndërroj bannerin, të ndërroj mallin që reklamova. Imagjinoni një firmë me 500 artikuj.

A janë faqet online shqiptare të gatshme për marketingun online?

Deri diku, deri diku.

Nëse do të arrihet një shkallë në rritje e marketingut në internet, a do të kemi edhe një konkurencë të këtyre faqve? Ato që vërtet shihen për atë çka ofrojnë realisht, të jenë mbi të tjerat?

Tregu online në faqet shqiptare është akoma në rritje dhe në ndryshim e sipër. Në përjashtim të faqeve të lajmeve, faqet politike po themi, që deri diku po stabilizohen, faqet e tjera jashtë politikë janë ende në rritje e sipër dhe ka shumë pak. Ka faqe për filma, faqe për modën apo faqe për ofertat e shitje – blerjeve, por janë përsëri në fazat fillestare. Janë akoma në një fare mënyre faqe hobby , si shprehi e pasioneve apo duke imituar diçka që kanë parë në tregun ndërkombëtar dhe po ecin sepse ka qenë tregu bosh. Nuk janë stabilizuar në ofertë komerciale, ofertë tregtare të mirfilltë. Pra nëse ka faqe shitje - blerjeje, nuk ka mekanizma pagese pranë asaj faqeje. Nuk ka një mekanizëm dyqani online që unë të bredh këtë firmën, të blej dhe produkti të më vijë në shtëpi mundësisht. Janë ende në fazat e para dhe ende nuk harxhojnë asnjë lloj fondi për marketing dhe ata vetë për t’u bërë pak më të besueshëm, pasi marketingu shton edhe besueshmërinë.

Shqiptarët kanë më shumë akses në faqet e huaja, ndërkohë që të huajt nëse do të duan të futen në motorët e kërkimit për Shqipërinë, a ka mungesa?

Nuk shoh firma të huaja të vijnë në tregun shqiptar në këtë sektor. Më vjen keq, por nuk i shoh, jemi treg shumë i vogël për ta. Mendoni vetëm Kinë, Indi dhe Brazil çfarë numri popullsie kanë. Nuk janë mbrapa nesh në asnjë llojë sektori që ne të themi jemi para dhe ata do të vijnë tek ne të parët. Firmat e huaja që të vijnë të investojnë në online-in shqiptar unë i shoh me shumë skepticizëm. Përjashto ato dy apo tre shërbime që janë në nivel planetar. Mund të vijë një kompani për data center-a, për të pasur prezencë me serverat e tyre pranë shikuesve shqiptar online, por jo për të investuar posaçërisht për Shqipërinë. I tillë është rasti i Google me pjesën e vet të reklamave, ajo që quhet Google Adsense nuk funksionon në Shqipëri.

Vetë Google, po të hysh të shikosh në faqen e vet, qoftë për Google Adsense apo për Youtube, thotë saktë që nuk të kthen para për reklama në përmbajtje me bazë gjuhën shqipe.

Unë jam i informuar nga ministrja Harito që ajo prej dy viteve po tenton të lobojë pranë Google, që kjo kompani ta njohë gjuhën shqipe. Kjo do të ishte një dorë ndihme goxha me peshë, sepse së pari do të bëhej një mjet financimi indirekt i faqeve shqiptare dhe normalisht kjo do të rriste edhe kompeticionin mes faqeve. Normalisht pasi Google Adsense do të hynte në treg, Google do të dinte çfarë faqeje je, e majtë apo e djathtë, a je në mes. Çfarë interesah politike ke dhe çfarë loje po bën. Sot nuk asnjë lloj ndjesie të tillë.

Ai do të reklamojë vetëm me ndërgjegjjen e vet që do të thotë kërkon optimizimin e parasë të klientit të vet, për user-at që ti i ofron. Ti si pronar i faqes ose si publisher i faqes do të detyrohesh t’i shkosh Google nga mbrapa. Jam i sigurtë që kjo do të ndodhë nëse Google hyn në treg, sepse kjo kompani ka kapacitet për t’i dhënë dhjetëra mijëra euro në muaj një faqeje, nga ato më të mirat që janë në Shqipëri sot. Kjo do t’i jepte një dorë të pabesueshme shumë prej këtyre faqeve. Të paktën do të kishin mundësinë të hiqnin kostot e rrogave për punonjësit. Ndërsa Google thotë unë nuk hyjë në treg sepse nuk e njoh gjuhën shqipe. Këtu kuptojmë se realisht në çfarë faze jemi.

Zoti Meksi, e lamë të bisedojmë për të ardhmen: cila është e ardhmja a ka gjasa që ky treg të zhvillohet dhe Shqipëria të bëhet një treg ?

 Që do të zhvillohet po, është shumë e sigurtë sepse nuk ka asgjë që e ndalon. Por që do të vonojnë. Jam shumë skeptik që hapat mund të jenë të shpejtë sepse nuk shoh asnjë shtytje nga biznesi vendas. Nuk shoh investitorë me peshë të madhe që të kuptojnë që “online është një treg që ia vlen të futesh” gjë që ka ndodhur kudo në planet, edhe në tregun e Rusisë i cili mund të konsiderohet një treg anormal. Ka aksioner rusë të cilët janë aksionerë në Tëitter apo në firma të ndryshme amerikane që në ditët e para që janë krijuar këto. Por në Shqipëri kjo nuk ndodh.

Ju thatë që në Shqipëri është shumë e vështirë investimi nëpërmjet kreditimit pasi bankat kërkojnë kolateral në vlera të mëdha tokash apo objekteve të ndryshme gjë që në bot kjo nuk ndodh. Nëse në botë kjo nuk ndodh atëherë çfarë kërkojnë bankat atje në vënd të kolateralit, çfarë masin ato te kompania?

Të gjitha rastet e suksesit në tregun amerikan kanë patur një fazë të ngjashme që nga momenti që firma krijohet dhe bëhet oferta e parë kalon një periudhë kohe 7 vjet. Në këtë periudhë 7 vjeçare, kompania mbijeton vetëm me investimet private siç është një person tek dhe raste të tilla në Amerikë ka plot dhe më i njohuri është Karl Ikan i cili ka investuar që në vitin ‘80 në këtë sektor ku ka qenë gjithmonë prezent.

Ai momentalisht është 80 vjeç dhe ka qenë një nga më aventurierët në këtë sektor. Ose ka edhe nga ato të cilat quhen Fonde Investimi, sepse janë të sigurtë se ky investim do të sjellë shumëfish fitime. Kjo nuk ndodh ende në Shqipëri sepse këtu ende nuk ka shpresë që të kthejë fitime. Është e çuditshme, sepse tashmë dihet që sektori i ndërtimit nuk ka më të njëjtin ndikim që ka patur dhe është e çuditshme se si nuk po zhvillohet një treg i ri si ky që po flasim i cili në çdo vend tjetër ka hyrë. Unë do të thoja që fatkeqësia më e madhe është se shteti i ka përqëndruar tenderat vetëm në pak duar, pra që do të thotë se shtetit nuk i ka shpërndarë fondet në shumë duar.

Nuk ka asnjë të dhënë që firmat të cilat kanë marrë këto para ti kenë investuar ato te privati. Pra ai lek nuk u kthye në ekonomi që të thuash që pati qarkullim. Fondet kanë shkuar në pak duar dhe kanë ngecur aty, nuk kanë lëvizur  më vonë. Asnjë nga firmat e mëdha të cilat kanë subvencione nga shteti në formën e tenderave nuk kanë bërë asnjë  investim privat në sektorin e IT në çfardo lloji të mundshme. Nuk ka asnjë platformë online në Shqipëri që të jetë brenda ëebit të këtyre firmave. Merrini të dhënat nga AKSHI dhe shikoni se çfarë njihen në tregun privat këto shoqëri. Janë 0 të njohura në tregun privat. Bëjnë vetëm tregtim në rastin më të mirë në tregun Shit- Blej; vlera e shtuar është ajo e tregtisë.

Duke iu referuar asaj që thatë ju se tenderat janë të përqendruar vetëm në një dorë firmash kjo do të thotë se firmat e tjera nuk kanë frymë për t’u zhvilluar dhe nuk ka  konkurencë të ndershme?

Shiko të them perceptimin tim në këtë rast. Të marrim sektorin e ndërtimit. Firmat e ndërtimit në Shqipëri lindën në vitet ‘96-98. Çdo investitor që kishte dy lekë hynte në këtë fushë, sepse kishte një shpresë të madhe. Ky efekt filloi të zhdukej gjatë vitit 2005.

Ndërsa ky hov nuk ka ekzistuar asnjëherë në sektorin e IT-së. Ato pak firma që janë të mëdha sot kanë lindur diku në vitet ‘92-93 dhe janë bërë të mëdha aq sa për të pasur një farë aksesi në strukturat shtetërore dhe sa për të qenë prezente si në qeveritë e atëhershme, edhe sot. Nuk kanë humbur ndonjëherë forcën për të akumuluar fonde nga qeveria dhe për të qenë determinues në përcaktimin e kushteve totalisht anti konkurencuese dhe jashtë tregu në kushtet e përcaktuara. Le të provojë njëherë qeveria që të mos i vendosë ato kushte anti-konkurrenciale dhe të shohin se sa % e fondit limit do të jetë oferta. Sepse sot niveli është diku 95 deri në 99%.

E kam të qartë se thonë se duam garanci dhe cilësi por nuk i kanë pasur të dyja. Le të na japin një raport n mbi deadline e përfundimit të projekteve dhe të gjykojmë mbi to; ka gjithmonë përfundime matan kohës të garantuar dhe nuk ka asnjë mas për to dhe as performancë nuk ka. Le të marrim një shembull siç është “e- Albania”, të cilës Kryeministri shqiptar i ka dhënë shumë hov. Të dhënat zyrtare për 6 mujorin e parë të kësaj faqeeje, kanë qenë diku te 200 mijë vizitorë unikë. Për të dhënë një krahasim. Një faqe online i kalonte këto në ditë. Kjo faqe, e-Albania ka konsumuar nga 10 deri në 50 milion euro fonde, publike për një shërbim që nuk i jepet askujt që nuk i jepet asnjërit.

Evidencë në fund fare është se askush nuk po e përdor, por kjo nuk duhet të thotë se nuk duhej bërë sepse mund të ketë ecuri më vonë, por përvoja aktuale tregon se fondet kanë ikur në mënyrë të gabuar, janë kaluar vetëm në dy tre duar kjo gjë në shtetin amerikan nuk ka ndodhur kurrë.

Ka qenë gjithmonë sektor privat dhe investitorët privatë kanë rrezikuar dhe kanë hedhur lekë nga xhepi i vetë.

Qoftë në raste në fonde ku nuk është xhepi i tyre, e kuptoj që biznesmenët mund të jenë skeptik ndryshe nga sektori i ndërtimeve për arsy të handikapit  të informacioneve që nuk kanë dhe se nuk kanë njerëz që t’i këshillojë se çfarë bënë dhe çfarë nuk bënë. Përveç kësaj, pse nuk ka fonde ndërtimi kjo është e gjithë çështje e e shtetit dhe Bankës së Shqipërisë për ta drejtuar dhe për t’i dhënë hapat e duhur. Sepse fondi i ivestimit nuk ka të bëjë me me nismën tek sipërmarrësi por është një mënyrë më inteligjente për të përdorur cash-in. 

Ju doni të thoni se qeveria është duke bërë një kërkim në treg se ku duhet të zhvendosë fondet e investimit. Doni të thoni që qeveria ashtu si ka kthyer vëmendjen nga bujqësia duhet të shohë si sektor për investime edhe sektorin e IT?

Nuk jam fare në kundërshtim që qeveria të shikojë si sektor të rëndësishëm bujqësinë. Jam totalish dakord dhe shpresoj që kjo të ecë.

Dhe IT ka nevojën e vet, un nuk them që shteti të mos investojë, madje unë do të doja që shteti të mos ndërhynte fare por në rastin që ai është duke e bërë, ta bëjë në të tjera mënyra, të gjejë skema që këto investime që bën ta shpërndajë në shumë mënyra dhe të mos e përqëndrojë vetëm në pak duar.

Sot këto fonde mbahen në disa persona që nuk janë mjeshtra IT-je, por janë mjeshtra të para përcaktimit të kushteve.

Dhe shteti në këto raste nuk ka treguar në asnjë moment që ka kapacitetet e duhura për të drejtuese për të kuptuar se si duhet të shtyhen investimet në sektorin e IT. Deri në këto momente kanë qënë administrues të ndarjes së fondeve.

 Cilat janë benefitet e marketingut Online? Çfar përfiton një biznes dhe një individ që e merr reklamën në këtë mënyrë?

 E para është kostoja e ulët e dyta është hapi i ulët për t’u futur në lojë. Për të hyrë në lojën online duhen dy dollarë, ndërsa për të marrë një CD duhen 300-400 euro.

Pra për të hyrë në xhiron e marketingut duhen më pak lekë. Pra edhe nëse do të hapej një lokal, ai me 10 dollarë mund të bëjë marketing në Facebook dhe të shfaqë produktin apo shërbimin e vet për 3 mijë- 4 mijë përdorues.

E dyta është se në ëeb është më e lehtë për të matur shikueshmërinë. Nuk mund të them se sa të sakta janë, por në tv dhe në radio këto nuk janë fare.

Në një Side-lite ti do të mendosh se këtu mund të kalojnë shumë veta dhe ti i bën qefin vetes se e kanë parë për paratë që ke harxhuar. Ndërsa online kjo është totalisht e matshme. Është aq shumë e matshme saqë ti nuk ke kohë sa ti lexosh të gjitha ato të dhëna.

Por tani problemi qëndron se a do të kesh njeriun e aftë për t’i lexuar në mënyrën e duhur të këtyre shifrave. Ndërsa interesantja e marketingut online është se ti mund të keshë bashkëveprim. Kur ti bën një baner ose një sidelider si e mat, sa interesantë ishte për shikuesit për klientin tënd?

Si e mat ti se sa ishin klientët e rinj që ti more dhe që vizituan dyqanin tënd fizik?  Këtë gjë në ëeb ti mund ta matësh.

Ndoshta e masin me anë të blerjeve.

Po nuk është matje ajo!

Pra marketingu online ka dhe avantazhin që të bën marketingun online! Neve të gjithëve na ndodh që të na vijnë emaile në mailin tonë privat nga kompani të ndryshme për oferta dhe produkte të ndryshme dhe në varësi të atyre që je e interesuar.

Edhe kjo nuk është një mënyrë e duhur, sepse këtu në Shqipëri lista e maileve nuk është e verifikueshme. Që ta verifikosh duhet të kesh maile të sakta që diku duhet ti vjedhësh në mënyrë inteligjente, duke zbatuar ligjin për mbrojtjen e të dhënave private.

Por nuk ka garanci që mailet janë të sakta. Kjo është në formën e hobistëve.

Optomizimi i motorëve të kërkimit  online a do të evuolojë në Shqipëri?

Do të evoluojë por është akoma në fazat embrionale. Por sot është inekzistent. Por do të vijë një ditë që do të fuqizohet.

A ka një klasifikim te produkteve dhe shëbimeve në marketingun online?

Janë të shumta sepse për aq kohë sa ti bën reklamë të brendit tënd atëherë nuk shoh ndonjë arsye për të përjashtuar. Çdo biznes synon që të ketë një brand sa më të optimizuar dhe sa më sensibël për problemet që mund të ketë tregu apo sektori vetë. Dhe të shprehë që po ndjek evoluimin e tregut adaptohesh me konkurencën dhe njëkohësisht ndjek problematikat që ka ky treg. Ti ke mundësi të korigjosh për një sjellje të gabuar që ke bërë nmë përpara jo për një produkt por më shumë për brandin nëpërmjet një fushate marketing. P.sh ka firma interneti të cilat garantojnë mbrojtjen e fëmijëve ndaj përdorimit të gabuar të internetit. Një gjë e tillë para disa kohësh as nuk ekzistonte fare. Tani e bëjnë sepse e kanë marrë si kërkesë nga përdoruesit.

Politika gjithmonë pasi ka mundësitë financiare dhe duhet të ketë qasje në gjërat e reja. A e përdorë poilitika këtë formë marketingu?

Meqënëse jemi në këtë pjesë, në fushatën elektorale në Amerikë po ju thëm shifrat që atje po shpenzohen në marketing. Klubi i Trumpit ka harxhuar 59 milion dollarë ndërsa grupi anti- Trump kishte shpenzuar rreth 75.7 milionë dollarë për të kundërshtuar Trump.

Midis tyre ishin 64 mijë reklama të ndara në sinjale televizive duke mos përfshirë këtu kabllorët dhe satelitorë.

Dhe parashikohet deri në nëtor edhe Trump edhe Klinton, e marrim të mirëqenë sikur do të jenë vetëm këta të dy deri në fund, secili do të harxhojë diku nga një millionë dollar. Obama harxhoi 1 milionë dollarë në 2012-tën.

Po në Shqipëri?

Në Shqipëri nuk ka ndonjë shifër se sa është harxhuar në online dhe nuk ka pasur asnjëherë një shifër dhe nuk ka pasur asnjëherë trasparencë, transparenca ka qën zero kryesisht është harxhuar në mediat TV.

Meqenëse është folur për një projektligj të ri për mediat online, i kam kërkuar personalisht Ministres Harito pse nuk ndërhynui edhe në këtë sektor për për të kërkuar mënyra të qarta të cilat mund të bëhen për të patur trasparenc në fondet publike për çdo lloi forme të reklamimit qoftë edhe për deklaratat për shtypi që të ndahen në platforma që garantojnë matëshmëri. Qëdotë thotë në rastin shqiptar do të shkojnë zero në botën televizibve.

Z. Meksi unë dua ta mbyll emisjonin me konkluzionim që thoni ju se marketing online është më pak i kushtueshëm.

Është një kosto më e mirë shpenzuar.