Humbasim më shumë sesa fitojmë nëse prishim marrëveshjen e Prespës

Ish-ministri i Jashtëm i Maqedonisë së Veriut dhe një nga nënshkruesit e marrëveshjes së emrit me Greqinë në vitin 2018, Nikola Dimitrov, është optimist i matur se Marrëveshja e Prespës do t'i mbijetojë ndryshimit të fundit në peizazhin politik në Shkup.

“Sinqerisht, ka shumë për të humbur dhe shumë pak për të fituar nëse marrim rrugën shkatërruese,” i tha ai Kathimerini-t në një intervistë disa ditë pas fitores së VMRO-DPMNE-së nacionaliste në zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të vendit të tij.

Dimitrov komenton ngjitjen e partisë dhe akuzon Bashkimin Evropian se ka bërë një “gabim të madh strategjik” duke vonuar fillimin e negociatave të anëtarësimit pas nënshkrimit të marrëveshjes.

Ai thekson gjithashtu se ka probleme me zbatimin e marrëveshjes nga të dyja palët, ndërsa shton se beson se asnjë nga dy vendet nuk e kupton se sa e vështirë ishte arritja e marrëveshjes për tjetrin, pasi secili fokusohet vetëm në lëshimet e veta.

A po shpërthen një krizë e re midis dy vendeve, apo po shohim vetëm një përpjekje të lidershipit të ri të Maqedonisë së Veriut për të qetësuar ndjenjën patriotike të partisë së tyre, e cila ka të ngjarë të shpërndahet së shpejti?

Për herë të parë që kur e zgjidhëm këtë çështje, lidershipi në Athinë dhe në Shkup janë forca politike që kanë kundërshtuar publikisht marrëveshjen historike të Prespës. Ky do të jetë një provë për kompromisin tonë historik, pasi nuk ka asnjë ndjenjë pronësie në asnjërin kryeqytet. Përkundrazi, diskursi i tyre është kritikuar. Duke u marrë me çështjen e emrit në pjesën më të madhe të jetës sime profesionale – ndoshta është bërë vokacioni im kryesor – kam mësuar të kuptoj plotësisht shqetësimet dhe ndjeshmëritë e të dyja palëve. Është e habitshme se sa pak vetëdije ka si në Greqi, ashtu edhe në Maqedoninë e Veriut se sa i vështirë ka qenë kompromisi për palën tjetër. Ka vetëm vlerësim të lëshimeve të njërës palë.

Lajmi i mirë është se si VMRO-DPMNE, ashtu edhe Demokracia e Re, nuk kanë oreks për të rrënuar urën që ne e ndërtuam me aq mundim. Ata janë në gjendje të japin frytet e marrëveshjes, ndërsa fajësojnë paraardhësit e tyre për mangësitë e perceptuara. Megjithatë, në terma afatgjatë, ura mund të shembet pa kujdes dhe mirëmbajtje. Përbërësi vendimtar këtu do të jetë lidershipi i përgjegjshëm në afrimin e dy realiteteve paralele.

Cili është efektiviteti i mundshëm i mekanizmave ekzistues për zgjidhjen e problemeve brenda marrëveshjes? Kreu i VMRO-DMPNE-së, Hristijan Mickoski, i tha Greqisë që të shkojë në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë nëse ka ndonjë problem me qeverinë e tij, që definitivisht nuk është hapi i parë që duhet të ndërmerret.

Marrëveshja parashikon tre pika për mosmarrëveshjet në lidhje me interpretimin dhe zbatimin e saj. Negociatat, zyrat e Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së dhe Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. E para megjithatë është ajo që nevojitet. Takime, shkëmbim i hapur, angazhim për të kuptuar palën tjetër dhe vullnet i mirë. Komunikimi me dyer të mbyllura, e jo përmes deklaratave publike. Në fund të fundit, ka çështje zbatimi nga të dyja palët.

Në përgjithësi, a jeni i shqetësuar se orientimi perëndimor i vendit tuaj është në rrezik? Dominimi elektoral i partisë nacionaliste të qendrës së djathtë VMRO-DPMNE duket se e tregon këtë.

Pretendenti më serioz i VMRO-DPMNE-së për ministër të Jashtëm, duke prezantuar programin zgjedhor të partisë, theksoi se anëtarësimi në BE dhe nxitja e partneritetit strategjik me SHBA-në do të jenë prioritetet më të mëdha të politikës së tyre të jashtme. Nëse qeveria e re do të jetë në gjendje të ecë në drejtimin e duhur dhe të bëjë përparim të prekshëm drejt anëtarësimit në BE, do të varet nga tre faktorë. Së pari, aftësia e tyre për të lundruar me sukses në ujërat e stuhishme ballkanike të ngarkuara me mosmarrëveshje dypalëshe. Përgjegjësia e tyre këtu ndahet me fqinjët tanë të BE-së, të cilët në fakt, përveç Maqedonisë së Veriut, kanë më së shumti për të përfituar nga suksesi i saj evropian. Së dyti, qeverisja dhe reformat e tyre në vend, ku populli kërkon drejtësi dhe llogaridhënie, zhvillim ekonomik dhe institucione funksionale. Së fundi, do të hyjnë në lojë edhe faktorët e jashtëm. Kanë kaluar njëzet e një vjet nga premtimi i Selanikut për Ballkanin. Kanë humbur brezat. Është koha e duhur që ne evropianët të bashkohemi dhe të përfundojmë bashkimin e kontinentit. BE-ja duhet të fillojë të përmbushë premtimin e saj, të kufizojë numrin qesharak të mundësive të vetos në procesin e anëtarësimit dhe të mos bjerë pre e tekave të shekullit të kaluar.

Dukeni shumë kritik ndaj BE-së. Gjysma e popullsisë së Maqedonisë së Veriut padyshim që nuk u beson as institucioneve perëndimore. A ndihen kështu sepse mendojnë se BE-ja nuk i ka mbajtur premtimet e saj apo ka pasur një lloj ndikimi të huaj në politikën tuaj të brendshme? Është folur shumë për rolin e Rusisë, Serbisë dhe Hungarisë.

Në fakt është më keq se kaq. Në një sondazh të fundit, vetëm rreth një e treta e njerëzve thanë se besonin se BE-ja është serioze për zgjerimin. Ndikimi i huaj sigurisht që luan një rol, por arsyeja kryesore është kredibiliteti i humbur i politikës së zgjerimit të BE-së. Dështimi i tij për të përmbushur premtimin dhe fillimin e bisedimeve të anëtarësimit me Maqedoninë e Veriut pas Marrëveshjes së Prespës, një gabim i madh strategjik, ka qenë ndoshta goditja më e madhe. Shumica mendon se ka pasur thjesht shumë pak kthim nga investimi; se përpjekjet tona kanë qenë sizifiane, të kota. Kur më në fund arritëm të zgjidhim çështjen e emrit me Greqinë që na ka mbajtur në dhomën e pritjes për gati dy dekada, Bullgaria vendosi të prishë plotësisht marrëdhëniet dhe mori pishtarin e vetos. Sofja shënjestroi një nga dy shtyllat kryesore të Marrëveshjes së Prespës, gjuhën dhe identitetin tonë maqedonas – si shprehje e të drejtës sonë për vetëvendosje. Bindja se kjo ka qenë thjesht e tepërt për t'u duruar është shumë pjesë e kontekstit aktual në shoqërinë tonë. Qytetarët ndihen të tradhtuar.

A mund ta menaxhojë Maqedonia e Veriut një ndarje të mundshme me Greqinë dhe Bullgarinë në të njëjtën kohë? E kam fjalën kryesisht për pasojat ekonomike por edhe për mjedisin e ndërlikuar dhe të rrezikshëm të lagjes sonë.

Pyetja nuk është vetëm nëse Maqedonia e Veriut mund të menaxhojë një përçarje të mundshme ose një krizë me fqinjët e saj më të mëdhenj. Përgjigja ndoshta është jo. Pyetja më e madhe është se çfarë po bëjmë dhe ku po shkojmë me rajonin tonë. A mund të menaxhojë Ballkani më shumë nga politikat e vjetra të antagonizmit, bllokadave dhe intolerancës? A nuk është koha për t'i treguar pjesës tjetër të Evropës se çfarë mund të bëjmë nëse punojmë së bashku? Ne mund të bëjmë shumë më mirë, dhe kjo fillon me mirëkuptim dhe respekt të ndërsjellë. Pasojat e përshkallëzimit të marrëdhënieve dypalëshe do të jenë më të rënda për vendin tim. Por është e gabuar të besohet se ky skenar i trishtuar nuk do të dëmtojë të gjithë rajonin, përfshirë Greqinë.

Duke pasur parasysh ekspertizën tuaj për këtë çështje, cilat janë rekomandimet tuaja për të ecur përpara?

Marrëveshja e Prespës e kaloi provën e kohës. Pavarësisht të gjitha mangësive në zbatimin e saj nga të dyja palët, kompromisi funksionon. Ai ka një efekt qetësues në marrëdhëniet tona dypalëshe dhe në kontaktet mes njerëzve. Greqia nuk perceptohet më si kërcënim apo kundërshtar në sondazhet e opinionit në Maqedoninë e Veriut dhe jam i sigurt se është e njëjta gjë për opinionin publik grek. Jam optimist se kompromisi ynë do të kalojë edhe sfidën aktuale politike. Sinqerisht, ka shumë për të humbur dhe shumë pak për të fituar nëse marrim rrugën shkatërruese.