Çernobilët e panjohur të Rusisë

Vendimi i Rusisë për të dalë nga Traktati Gjithëpërfshirës i Ndalimit të Testeve Bërthamore, marrëveshja historike e vitit 1996 që krijoi një konsensus global kundër shpërthimeve bërthamore për qëllime ushtarake dhe paqësore, ka ngritur frikën nëse Moska po shqyrton seriozisht rifillimin e testeve të saj bërthamore.

Mbi 100 të tilla, të cilësuara shpërthime bërthamore "paqësore", janë kryer në epokën sovjetike, port ë dhënat për to nuk janë të qarta për shkak të mungesës së monitorimit të vendeve ku shpërthimet nuk shkonin sipas planit.

Programi sovjetik i shpërthimeve bërthamore paqësore u krye midis viteve 1965 dhe 1988, tetë vjet pasi Shtetet e Bashkuara nisën teste të ngjashme.

Ozharovsky në republikën Sakha në Rusinë Lindore është një prej vendeve ku janë kryer shpërthime të tilla. Në vitin 1978, një shpërthim i urdhëruar nga Ministria Sovjetike e Gjeologjisë për studimin e thellë të kores së Tokës tronditi zonën, duke krijuar një re radioaktive që mbështolli 80 punëtorë. Më vonë, substancat e rrezikshme u mbyllën nën një sarkofag mbrojtës me zhavorr afërsisht në lartësinë e një ndërtese trekatëshe. Kjo zgjidhje mund të funksionojë për ca kohë, por nuk është e përhershme.

Në të gjithë republikën Sakha, 2 nga 12 shpërthimet e kryera rezultuan në lëshimin aksidental të substancave radioaktive.

Në atë kohë, banorët nuk u informuan për testet. Ata e zbuluan të vërtetën 15 vjet më vonë. Sot, rreth 1 milionë banorët e kësaj zone fajësojnë shpërthimet për problemet e tyre shëndetësore si kanceri, edhe pse zyrtarisht nuk janë konfirmuar lidhje mes të dyjave.

Rajoni ka gjithashtu probleme mjedisore më të vjetra, si ndotja e lumenjve nga kompanitë nxjerrëse; Gjeneratorët radioaktivë të lundrimit të epokës sovjetike që autoritetet i pastruan vetëm në vitin 2013; pika skenike të raketave hapësinore që përmbajnë heptil shumë toksik; madje edhe pretendimet për hollimin e shtresës së ozonit.

Autoritetet nuk u japin banorëve informacion të mjaftueshëm për këto çështje dhe ndikimin e tyre të mundshëm në shëndet. As nuk ka pasur studime gjithëpërfshirëse për të konfirmuar ose përjashtuar lidhjen midis një problemi të veçantë mjedisor dhe rasteve të kancerit.

Në kushtet e mungesës së informacionit zyrtar të përditësuar në lidhje me situatën, banorët kanë nisur të nxjerrin vetë konkluzione, duke nxitur frikën në mesin e popullatës së Sakhasë.

Një hulumtim i kryer nga Free Yakutia Foundation, në vitin 2020, tregoi një "prevalencë të moderuar" të sëmundjeve onkologjike në Sakha krahasuar me rajonet e tjera ruse, ndërsa një studim i vitit 2018 zbuloi ritme të larta rritjeje të rasteve të tumorit tek fëmijët e Sakha-s, gjë që nuk është e natyrshme dhe tregon nevojën për kërkime të thelluara.

Përveç zonave të ndaluara në Sakha, testet bërthamore në vende të tjera në Rusi që mund të jenë ende burim i ndotjes radioaktive.

Midis tyre janë varrosjet e mbetjeve bërthamore të mbetura pas shpërthimeve të dështuara në rajonin e Permit dhe vendi i shpërthimeve bërthamore të Dnepr në malet Khibiny në rajonin Murmansk, të cilat kontaminuan ujërat nëntokësore me tritium.

Shumica e zonave potencialisht të rrezikshme të mbetura pas shpërthimeve nuk kanë asnjë pronar sot. Agjencia shtetërore atomike Rosatom është pasardhëse e drejtpërdrejtë e Ministrisë së Ndërtimit të Makinave të Mesme të BRSS që mbikëqyrte industrinë bërthamore sovjetike.

Ekspertët thonë se është e nevojshme të monitorohen këto vende, sepse disa procese nëntokësore - të tilla si kolapsi i kaviteteve të mbetura nga testet bërthamore ose përmbytjet - mund të zbulojnë rrezatimin e fshehur që mund të ndotë akuiferët.

/ The Moskow Times /