Robert F. Engle: Nëse kjo që po bëjmë është deglobalizim, atëherë kemi shmangur recesionin

Robert F. Engle, 80 vjeç, është fitues i Nobelit në ekonomi në vitin 2003. Në një intervistë për spanjollen El Pais, pas pjesëmarrjes në një konferencë mbi financimin e klimës, ai analizon zhvillimet e fundit në ekonominë globale, përfshirë rritjen e mprehtë të normave të interesit për të frenuar inflacionin dhe krizën e fundit financiare në Shtetet e Bashkuara. Engle është optimist për ekonominë botërore dhe nuk sheh arsye për recesion në të ardhmen e afërt. Krizën në disa banka amerikane të nivelit të mesëm, ai nuk e sheh si paradhoma e një krize financiare, duke e përjashtuar një skenar të ngjashëm me atë të 2008-s.

Ju mbajtët një leksion me temë “A e kanë harruar qëndrueshmërinë tregjet financiare?” Mendoni se e kanë harruar?

Jo, në fakt, nuk e mendoj. Ajo që po ndodh është ajo që duhet të prisnim: ne u kemi kërkuar kompanive të energjisë që t'i bëjnë operacionet e tyre më neutrale ndaj karbonit dhe ato po sillen sikur e kanë pranuar këtë. Ata po reduktojnë investimet e tyre fosile dhe për pasojë çmimet janë rritur. Është diçka që po e shohim jo vetëm në Shtetet e Bashkuara, por edhe në Evropë, të ndikuar nga Rusia.

Kompanitë e naftës kanë paralajmëruar rrezikun që investimet në kërkim dhe prodhim nuk do të jenë të mjaftueshme për të garantuar furnizimin. A mund të ndodhë kjo?

Arsyeja pse ata nuk po investojnë është sepse parashikojnë që burimet e rinovueshme do të furnizojnë një pjesë të mirë të energjisë që do të na nevojitet në të ardhmen. Nëse burimet e rinovueshme nuk hyjnë në punë në kohë, këto do të vazhdojnë të furnizojnë [naftë dhe gaz], kështu që nuk mendoj se ka ndonjë rrezik që të mbarojë energjia fosile për shkak të mungesës së investimeve. Ajo që duhet të ndodhë është se ne do të kemi burime të rinovueshme gjithnjë e më të lira si dielli dhe era, dhe kompanitë e energjisë fosile thjesht nuk do të jenë në gjendje të konkurrojnë. Pra, do të kemi energji elektrike krejtësisht të përshtatshme [nga pikëpamja mjedisore] dhe më të lirë. Ky është skenari më i mundshëm.

Për të përfituar nga gjithë ajo energji, shumë gjëra duhet të elektrifikohen dhe kjo të bëhet shpejt.

Po. Megjithatë, pjesët që nuk mund të elektrifikohen mund të kenë ende nevojë për energji fosile, ose ndoshta do të përdoret hidrogjen. Ka një pikëpyetje nëse teknologjia do të mund ta bëjë atë me kosto efektive.

Juve ju dha çmimi Nobel për studimet tuaja mbi paqëndrueshmërinë. Nëse ka një gjë që e karakterizon  ekonominë sot, është pikërisht ajo... Tre vitet e fundit kanë qenë të egra: një pandemi, një luftë, kriza më e madhe energjetike në Evropë për aq kohë sa ka të dhëna. A do të thoni se po kalojmë një nga periudhat më të paqëndrueshme në historinë moderne ekonomike?

Nuk mendoj kështu. Luhatjet në tregje gjatë krizës financiare ishin më të mëdha. Gjithashtu në fund të viteve 1990, me kolapsin e sektorit të teknologjisë [kriza.com]. Dhe, edhe më tej, Depresioni i Madh ishte një periudhë jashtëzakonisht e paqëndrueshme për aksionet. Gjithmonë ka periudha të paqëndrueshmërisë së lartë dhe të ulët, dhe ajo që me të vërtetë nxit paqëndrueshmërinë është se sa shpejt po ndryshojnë pritshmëritë e njerëzve: çfarë lexojnë në lajme dhe se si kjo ndikon në pikëpamjet e tyre për tregjet.

Të dhënat e fundit të inflacionit në SHBA janë disi më të mira se sa pritej. A ekziston rreziku që bankat qendrore të shkojnë shumë larg me rritjen e normave dhe të përfundojnë duke mbytur ekonominë?

Po. Është një rrezik për të cilin kemi folur që kur filluan të rriten normat. Pas rritjes së fundit, Rezerva Federale la të kuptohej se mund të ishte e fundit për një kohë dhe se do të duhej një qasje "prit e të shohim". Mendoj se kjo është një gjë e mirë, shumë më mirë sesa të vazhdosh të rrisësh normat. Mendoj se pjesa më e madhe e inflacionit është së pari për shkak të çmimeve të energjisë, së dyti nga kolapsi i zinxhirit të furnizimit dhe së treti nga një element gjeopolitik: tensioni i [SHBA-së] me Kinën. Nga këta tre faktorë, vetëm i treti nuk është përmirësuar.

A do të ketë recesion?

Nuk pres recesion. Arsyeja kryesore është se nëse ajo që po bëjmë është deglobalizimi, që do të thotë kthimi i të gjithë zinxhirëve të furnizimit në vendet e tyre të origjinës, dhe ju po shihni shumë proteksionizëm në ligjet që po bëhen, atëherë duhet të presim çmime më të larta dhe një treg pune më të shtrënguar. Ne nuk po lejojmë aq shumë emigrantë sa dikur, gjë që do të ndihmonte në lirimin e këtyre tregjeve të punës dhe ka arsye për të menduar se pagat do të vazhdojnë të rriten. Dhe një skenar në të cilin pagat rriten dhe çmimet fillojnë të ulen është ideal për një përmirësim të mirëqenies relative të grupeve të ndryshme të të ardhurave. Është një mundësi reale.

Problemet që hasin disa banka amerikane po krijojnë shqetësim në shumë pjesë të botës. A është kjo një mini krizë financiare?

Mendoj se është një mini krizë financiare që nuk i ka ekspozuar bankat e mëdha. Unë mendoj se kjo nuk do të çojë në një krizë financiare.

A mendoni se ka mbaruar?

Ekziston rrezik i lartë në shumë banka [SHBA] për shkak të një kombinimi faktorësh. Njëra është se ata kanë investuar në aktive që konsideroheshin krejtësisht të sigurta nga rregullatorët, të tilla si obligacionet afatgjata, por nuk janë vërtet të sigurta në një mjedis ku normat e interesit janë në rritje. Kjo i lë ata me një vëllim të madh të humbjeve kapitale në librat e tyre, të cilat ende nuk ishin realizuar, por që investitorët i njohën. Për më tepër, rezultat i epokës së normave të ulëta të interesit është një sasi e madhe e depozitave të pasiguruara, dhe kjo është gjithashtu një rrezik i madh për investitorët. Megjithatë, nëse presioni për të rritur normat e interesit ka ndaluar, humbjet në tregun e obligacioneve do të pakësohen gjithashtu. Unë mendoj se ata do të jenë në gjendje të mbahen.

A kemi nxjerrë ndonjë mësim nga kriza financiare globale 15 vjet më parë?

Kemi mësuar se nëse ka humbje, qoftë të raportuara apo të paraportuara, një banë duhet të rrisë kapitalin. Ajo përforcon atë që pamë gjatë krizës financiare, ku ana e aktiveve të bilancit dështoi. Pas krizës financiare, ne shtrënguam aparatin tonë rregullator, por gjatë dekadës që pasoi e zhbëmë atë, veçanërisht nën Administratën Trump, e cila lehtësoi rregulloret në sektorin financiar. Atë që mësuam, më vonë e harruam.