Albanolog, mos rri, po duku!

Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe e përkufizon albanologun si “studiues në fushën e albanologjisë”, por – pak habitshëm – zakonisht quajmë kështu, albanolog, një studiues të huaj (jo-shqiptar) që merret me historinë e shqiptarëve, të gjuhës e të kulturës shqiptare.

Një kërkim i thjeshtë në Google, tregon se titulli albanolog është përdorur, mes të tjerash, për Robert Elsie-n, Milan Shufflay-n, Giuseppe Valentini-n, Wilfried Fiedler-in, Robert Pichler-in, Christian Gut-in, Hermann Ölberg-un, Aleksandar Stipcevic-in, Brian D. Joseph-in, Aleksander Novik-un, Gustav Weigand-in, Ludmil Stankov-in, Anton Pançev-in, Norbert Jokl-in, Eric Hamp-in, Gianni Belluscio-n, Ullmar Qvick-un, Antonio Baldacci, Georg Stadtmüller-in, Gustav Meyer-in, Johann Georg von Hahn-in, Matteo Mandalà-n, Kazuhiko Yamamoto-n, Noel Malcolm-in, Franz Nopcsa-n, Oliver Jens Schmitt-in, Maximilian Lambertz-in, Kurt Gostenschnigg-un, Theodor Ippen-in, Giuseppe Gradilone-n, Stuart Edward Mann-in, Ichiro Iura-n, Istvan Schutz-in, Ernesto Cozzi-n, Carlo Tagliavini-n, papas Antonio Belushi-n, Rolf Ködderitzsch-in, Wang Hongqi-n, Paolo Muner-in, Marko Snoj-n, Francesco Altimari-n.

Nga studiuesit shqiptarë, ndesh të cilësohet kështu Martin Camajn, Veli Veliun, Agron Ficon, Eqrem Çabejn, Idriz Ajetin, Kapllan Resulin, Bardhyl Demirajn, Shaban Demirajn, Skënder Gashin, Selman Rizën, Ismail Hamitin. Përshtypja që të krijohet është se kulturës shqipe i vjen lehtë të quajë “albanolog” një studiues të huaj që merret me historinë e shqiptarëve, të gjuhës e të kulturës shqiptare; pavarësisht nga shkalla e impenjimit dhe cilësia e rezultateve; në një kohë që studiuesit shqiptarë, qoftë edhe të kalibrit më të lartë, anojmë t’i quajmë sipas profesionit – gjuhëtari A.A., historiani B.B., etj.

Tendencialisht, shprehja albanolog i huaj do të përfundojë kështu në pleonastike.

Dhe gjithsesi, si titull, “albanolog” ka një konotacion gati honorifik që u mungon titujve të ngjashëm; dhe kjo nuk mund të shpjegohet vetëm me fushën e studimeve, që është ajo e studimeve “shqiptare”; sepse lidhet edhe me autoritetin, edhe me metodën rigorozisht “historike” që përdoret, edhe me orientimin e studimeve për nga “rrënjët e lashta”, “autoktonia” dhe “ilirët”. Në një kuptim, albanologu nuk është aq ai që lëvron dhe formulon dije, sa ai që i ofron një narrativën e duhur ideologjisë kombëtariste(1). Në këtë kontekst, albanologu i huaj është vetvetiu i mbrojtur ndaj akuzave për njëanshmëri dhe subjektivizëm, që mund t’u bëhen studiuesve vendës, të cilët njëfarësoj i detyron përkushtimi atdhetar, që të rrokin pozicione të caktuara.

Përkundrazi, një i huaj që mbron pozicionet tona, nuk e bën i detyruar, as nga ndonjë imperativ moral, por sepse i gjykon të drejta. Që këtej edhe vlerësimi me përparësi dhe veneracion, nga ana e autoriteteve. Paradoksalisht, për një pjesë jo të vogël të albanologëve, në histori, thuhet se kanë përqafuar dhe zbatuar politikat e vendeve të tyre, çfarë nuk duhet të habitë kënd, ndonjëherë edhe në shërbim mirëfilli të kolonializmit; dhe disa edhe kanë qenë thjesht agjentë të paguar të qeverive dhe të shërbimeve sekrete përkatëse..

Lista e albanologëve më lart, që e qëmtova nga një motor kërkimi, tradhton edhe gatishmërinë tonë për t’i shtuar e shumëfishuar albanologët e huaj teksa pakësojmë e minimizojmë tanët. Dhe njëlloj e quajmë “albanolog” edhe atë që ia ka kushtuar jetën studimeve shqiptare, edhe atë tjetrin që me këto studime është marrë rrallë e tek, ose që i janë dashur për studime të tjera. Kaq përjashtimor na duket interesi i një të huaji për “punët tona”, sa jemi gati t’ia vëmë etiketën e albanologut edhe sikur thjesht të ketë mësuar të zgjedhojë foljen punoj. Na pëlqen që të merret Tjetri me ne, ndërsa yni nuk na e mbush mendjen. Kush do të guxonte të quante “albanolog” një profesor të sintaksës së shqipes, në një Universitet të provincës? Në një kohë që nuk e kemi për gjë të presim me nderime të mëdha dhe t’ua vëmë këtë titull deri edhe ndonjë filatelisti çfarëdo(2). 

Ngurrojmë të quajmë “albanolog” Bahri Becin, Aurel Plasarin e Pëllumb Xhufin, ndërsa nuk na dridhet qerpiku, për të pagëzuar kështu të parin student qurrash të shqipes, që e sjell era këndej nga ne. Çfarë kompleksi inferioriteti!

Ashtu përfundojnë në regjistrat e albanologëve edhe studiues të huaj që nuk dinë shqip, pa folur pastaj për amatorët e fantaksur, etruskologët si Mayani e Vlora-Falaschi, pellazgologët, gjithfarë ambasadorësh e konsujsh të ngeshëm, gjahtarët e thesareve (i kujtohet kujt konsulli francez Degrand që u dha dërrmën varrezave në Koman?), spekulatorët, qylaxhinjtë, qelepirxhinjtë dhe parazitët, njerëz që nginjen me dreka dhe darka, me të ngrëna e të pira, duke mburrur “shqiptarët”; pa folur për trafikantët dhe agjentët e shërbimeve të huaja.

E gjitha kjo, me shpresën që albanologu i huaj të luftojë për ne, të na dalë zot, të “përleshet” në konferencat ndërkombëtare, të mbrojë “interesat” e shqiptarëve, ta bëjë gjestin e shqiponjës me duar dhe të thotë, një herë në tre minuta, “gjaku ynë i shprishur” dhe të pranojë hareshëm dekoratat që ia ngulin në gjoks politikanët, në kërkim të legjitimimit kyltyror!(3) 

Por sa u vlen lëkura vërtet, këtyre albanologëve të panumërt? Kësaj pyetjeje nuk do të arrijmë t’i përgjigjemi, po të mos mësohemi me idenë se, në jo pak fusha, punën më të mirë në kërkimet shqiptare sot po e bëjnë studiuesit vendës. Dhe se kontributi i albanologëve të huaj humbet në vlerë, po të nxirret nga konteksti i kontributit të tanëve dhe marrëdhëniet përkatëse.

Të marrim gjuhësinë historike – dhe atë fill që bashkon Gustav Meyer-in me Joklin e Pedersenin, dhe pastaj Çabejn e Demirajn e Ajetin, sa për të përmendur më të shquarit. Në studimet e veta, Çabej gjithnjë u referohej mësuesve të vet dhe ndërtonte mbi trashëgiminë e tyre – por Jokli sot, për të mos folur për Meyer-in, është vjetruar shumë më fort se Çabej; dhe metoda e këtij të fundit, që i jepte përparësi historisë së brendshme të gjuhës, nuk po tregon shenja amortizimi.

Për fat – me siguri të mirë – kultura sot duket se pranon, sado me mundim, që t’ua japë titullin albanolog atyre studiuesve prej tanëve, që merren me studime shqiptare në kontekstin e universiteteve të huaja dhe me fondet “e frëngut”; duke krijuar kështu një lloj “kombëtareje” të albanologjisë, ku përfaqësohen më të mirët.

Ashtu e kemi më të lehtë të quajmë “albanolog” Martin Camajn, se Kolec Topallin; dhe kjo pavarësisht nga kontributi i njërit dhe i tjetrit, në studimet shqiptare. Sipas kësaj fantazie – sepse e tillë është, fantazi – dijetarët “vendës” duhet të mbledhin material, ose të “koleksionojnë”; që pastaj albanologët të mund të shqiptohen për çështje të rënda. 

Çfarë është atëherë albanologu? Një figurë profesionale, një krijesë mitologjike, apo plaku mjekërbardhë i Vitit të Ri, që pritet t’i sjellë dhuratat e radhës dijes sonë akademike? Si emër vepruesi (nomen agentis), termi është tepër i gjerë për të vlejtur për gjë, sepse duhej të përfshinte edhe drejtorin e muzeut të fshatit që mirëmban rrënojat e kishës lokale, edhe – të themi – një ilirolog, që nuk ka fare nevojë për hipotezën se shqipja mund të jetë sot vijuese e ilirishtes. Aq më tepër, mënyra si ngurrojmë për t’ia dhënë titullin dikujt, krejt e ndryshme nga hezitimi kur duam ta quajmë një studiues historian apo filolog apo folklorist, tradhton subjektivizmin që këtij termi tashmë i është bashkuar pashqitshëm.

Të ketë përfunduar, kështu, fjala albanolog në leksikun bullshit të shqipes, ose si fjalë që ka për funksion të vetëm të tërheqë vëmendjen ndaj atij që e përdor? Dhe aq më tepër, në kontekstin kur institucionet tona akademike (përfshi edhe universitetet) po duan që t’ju duket puna duke organizuar, dita-ditës, gjithfarë eventesh e aktivitetesh ku dija reduktohet në performativ, ose në një koreografi portretesh dhe ceremonish të ngërdheshura? Me fjalë të tjera, a mund të hiqet kjo fjalë, albanolog, nga përdorimi pa u penguar ecuria normale e kërkimit shkencor dhe pa u cenuar dinjiteti dhe integriteti i studiuesve përkatës?

Besoj se mund të hiqet, veçanërisht në rrethanat kur tradhton përuljen dhe inferioritetin tonë, tashmë të pashpjegueshëm, ndaj studiuesve të huaj; dhe vjen me implikimin se përkushtimi kombëtarist, i studiuesve shqiptarë, lidhet me origjinën jo me vullnetin e tyre të lirë; prandaj albanologu – si i huaj që ka zgjedhur të studiojë punët dhe ditët shqiptare, paska epërsi ndaj shqiptarit, që nuk paska nga t’ia mbajë, sepse orientimin e studimit këtij të fundit ia imponon “kombi” e “vatani”…

..................................................................................................................................................................................

(1) Një histori edhe “konceptuale” të figurës së albanologut dhe të albanologjisë si lëmë të dijes e ka bërë Albert Doja, te “Lindja e Albanologjisë sipas Shkrimeve Gjermane dhe Austriake”, Gjurmime Albanologjike: Folklor dhe Etnologji, Instituti Albanologjik i Prishtinës, 2016, 46, pp.9-40; dhe në një kontekst më të gjerë, Kurt Gostentschnigg,  Ëissenschaft im Spannungsfeld von Politik und Militär Die österreichisch-ungarische Albanologie 1867-1918, © Springer Fachmedien Ëiesbaden GmbH 2018. Shkrimi im nuk synon të thotë gjë të re në fushën e historisë së kësaj dege të dijes dhe të figurës së dijetarit përkatës, por kryesisht të komentojë për de-semantizimin e termit albanolog dhe kapjen e tij rob nga konotacioni kombëtarist, edhe në optikën e dikotomisë shqiptar: i huaj.

(2) Më kujtohet një mësues arbëresh, burrë i mirë me mjekër, që e prezantuan si “albanolog” në një konferencë kombëtare për gjuhën shqipe, në fund të viteve 1980. Në pushimet midis seancave, ky zhvendosej ngeshëm nga një grup në tjetrin dhe përpiqej të na shiste një ide të çuditshme: “ju pastrojeni shqipen nga huazimet turke, ne e pastrojmë arbërishten nga huazimet italiane dhe ashtu e krijojmë një gjuhë të re të përbashkët.” Ky ishte niveli.

(3) Ky shkrim nuk merret me statusin e albanologjisë, brenda përfytyrimit tonë kolektiv për dijen akademike; megjithatë nuk mund të rri pa përmendur, qoftë edhe në një fusnotë si kjo, atë që tradita albanologjike sot po shërben edhe për të mbajtur gjallë një imazh të rremë, në thelb mistifikim, për thelbin e egër, primitiv e të pashtruar, që shqiptarët – sidomos malësorët – e kanë “ruajtur në shekuj”. Citoj nga Doja: “Ata [hulumtuesit dhe udhëtarët në periferi të qendrës perandorake, A.V.] e vunë theksin në të ashtuquajturat “fise” shqiptare dhe ligjet e tyre primitive, gjakmarrjen arkaike, primitivitetin dhe dëlirësinë e banorëve vendas, thjeshtësinë spartane dhe mikpritjen e pashoqe, e të tjera si këto. Një vëmendje e veçantë iu kushtua një lloj rrëfimeve të gjakmarrjes që frymëzohej veçanërisht nga këta udhëtarë gjermanë e austriakë. Shkrimet e tyre, tipike për libra udhëtimesh, qëllim kryesor nuk e kishin përcjelljen e të dhënave ose punën hulumtuese, por zbulimet sensacionale […]. Bazuar në njërin apo tjetrin zbulim të këtyre shkruesve, “njerëzit e fiseve” përshkruheshin në Kurorën e Bjeshkëve të Nemura, qoftë sikur njerëz të egër dhe barbarë, qoftë sikur trima e heronj “bij të shqipes”. Përshtypja që është dhënë gjithmonë ishte se jeta e këtyre njerëzve ishte barbare, e varur prej gjakmarrjes dhe asgjë tjetër. Në të kundërt, përdorej edhe një sentiment shumë joshës ndaj heroizmit, për të treguar tendencën drejt një idealizimi të shqiptarëve, veçanërisht malësorëve veriorë, duke i përshkruar jetën dhe traditat e vendorëve në një dritë heroike dhe të lavdishme, që e idealizonte shoqërinë patriarkale me veçoritë e saj, trimërinë, nderin dhe mikpritjen” (art. cit. f. 14). Në një mënyrë apo një tjetër, ky mistifikim mbahet gjallë edhe sot, edhe pse zakonisht në mënyrë hipokrite, ose nga njerëz që duan ta shfrytëzojnë për qëllime të rëndomta, shpesh politike.

Burimi: Peizazhe të Fjalës