Arra gungë e Epirit

Ardian Vehbiu

Historiani Kristo Frashëri, në disa numra të Gazetës Shqiptare, polemizon me teza të historianëve grekë në lidhje me Epirin e Vjetër dhe banorët e tij në shekuj.

Çështja e natyrës etnike të Epirit të Vjetër në lashtësi dhe në mesjetë i ka ndarë historianët në të dy anët e kufirit shqiptaro-grek.

Dy tezat ekstreme – njëra se Epiri i Vjetër ka qenë gjithnjë etnikisht grek dhe tjetra se Epiri i Vjetër ka qenë iliro-shqiptar në mënyrë të vijueshme – nuk janë të vetmet që qarkullojnë, as më të besueshmet.

Megjithatë, të thuash se epirotët nuk kanë qenë grekë nuk do të thotë, automatikisht, se epirotët kanë qenë ilirë (kjo duhet mbështetur veçmas), as se ilirët e dikurshëm (të supozuar) të Epirit janë trashëguar si shqiptarët e sotëm të Jugut.

Gjithsesi, polemika është tërheqëse në vetvete.

Një pjesë e argumenteve që sjell Frashëri kanë natyrë gjuhësore-etimologjike dhe meritojnë vëmendje.

Kështu, ai thotë ndër të tjera se:

[e]mri Bylis vlerësohet si një toponimi tipike ilire me rrënjë fjalën “ballë”, në kuptimin e kryes. Për t’u bindur për këtë përmbajtje etimologjike shqipe mjafton të kujtojmë se sllavët e quajtën Gllavinicë (nga Gllavë: Krye), kurse në një burim mesjetar grek Kefalini (nga Qefali: Krye). Pra, në të dyja rastet kemi një përkthim në sllavisht dhe në greqisht të toponimit ilir Bylis (= ballë, krye).

Unë nuk di se kush e ka barazuar emrin Bylis me fjalën “ballë”; por jam në gjendje të them se ky barazim nuk qëndron nga ana fonetike; meqë kalimi nga y-ja e Bylis-it në a-në e fjalës ballë është shumë problematik. Nuk ka asnjë shembull që një fjalë e lashtë, indo-europiane, greke e lashtë, ilire ose edhe latine me y tematike, të ketë përfunduar me a tematike në shqipen e sotme, me rregullsitë fonetike të shqipes; Bylis do të kish përfunduar në diçka si Bull(sh) ose Byll(sh), po të kish qenë në gojën e shqiptarëve pa ndërprerje. Sipas të njëjtit arsyetim, nuk ka shumë gjasë që fjala e sotme ballë, së cilës i është pranuar etimologjia indo-europiane, të ketë pasur formën Bylis në lashtësi. Përndryshe, barazimet Gllavinicë = Qefali = Ballsh janë të besueshme në vetvete, edhe pse pa lidhje me ekuacionin Bylis = Ballsh.

Më tej, Frashëri shprehet edhe për origjinën e emrit të krahinës Dropull, për të diskutuar nëse ky duhet shpjeguar patjetër nga Hadrianopolis, apo nga një formë *Drinopolis, si qyteti i lumit Drin(os), që kalon aty; duke vërejtur, me këtë rast, se toponimi Drin është ilir dhe ndeshet anembanë trojeve të Ballkanit të banuara nga këto fise. Kjo është e vërtetë, meqë veç Drinit në Shqipërinë e Veriut, ka edhe një Drina në Bosnjë, veç emrave të përrenjve që ndeshen aty-këtu, gjithnjë në Veri të Shqipërisë.

Mirëpo këtu ka një problem me vetë emrin e lumit; sepse një Drin, në Shqipërinë e Jugut, do të ishte rotacizuar në Dri-Driri (sikurse bri-briri, fre-freri, Mërti(r)-Mërtiri, ulli-ulliri, mulli-mulliri, etj.; të gjitha forma që dalin me n- në gegërishte: brini, freni, Martini, ullini, mullini). Pse të ketë mbetur Drini në Jug i parotacizuar, në një kohë që rotacizmi, si rregull, ka prekur edhe emrat e vendeve (khs. Vlorë, nga Aulona)? Vallë ngaqë nuk ka qenë pandërprerazi në gojë të shqipfolësve? Apo ngaqë ka pasur ndonjë enklavë gege aty?

[Meqë jemi në temë, unë nuk e kuptoj pse s'e ka përsiatur njeri mundësinë e prejardhjes së toponimit Dropull nga një sllavishte mesjetare Drinopolje, ose fusha e Drinos-it.]

Në fakt, mungesa e rotacizmit në emrin e lumit Drin(os) më kujtoi edhe një rast tjetër, që u ka hapur kokëçarje gjuhëtarëve: fjala qen, e cila mbahet si huazim latin, por që si i tillë duhej të ishte rotacizuar në toskërishte, si qé-qeri. David Luka ka shkruar një artikull të hollësishëm për këtë çështje tani së voni. Edhe pse ka ndonjë zë që e quan qen si fjalë autoktone dhe mungesën e rotacizmit aty e shpjegon me një geminate: *kannis (n-të geminate ose të dyfishta, nuk janë rotacizuar në shqipe: khs. hënë, punë, etj.), unë do të anoja nga shpjegimi që qen, në toskërishten, është huazim i vjetër nga gegërishtja (i mesjetës së hershme, por pas përfundimit të rotacizmit në toskërishte).

Gjithsesi, Drin(os) mund të jetë toponim ilir në Epir, por mosrotacizimi i fjalës e dëmton tezën e vijueshmërisë ilire-shqiptare në ato troje.

Frashëri tingëllon më bindës kur merret me historinë e Krishterimit në Epir; edhe pse teza e tij se “historia e provincave epirote na çon tek konkluzioni se tek të dy Epiret mbisundonte elementi ilir” më duket pak e sforcuar. Të thuash që epirotët e lashtësisë kanë qenë të ndryshëm prej grekëve, dhe që epirotët e lashtësisë – thesprotët, kaonët, mollosët – kanë qenë ilirë janë dy teza të ndryshme; e para nuk e provon të dytën; dhe e dyta mbetet për t’u provuar, pa çka se historianët shqiptarë, siç mund të pritej, e marrin për të mirëqenë.

Marrë nga Peizazhe të Fjalës

Comments

Fillimisht me terhoqi

Fillimisht me terhoqi titulli,sepse ne krye kishte pseudonimin tim,me vone e lexova krahas edhe te K.Frasherit.U binda qe nuk kishte te bente me mua si "arra gunge" direkt, por per kuptimin popullor te kesaj shprehjeje.Megjithate,analiza e toponimeve,e prejardhjes se tyre,lashtesise se tyre,eshte e veshtire edhe pse ka mendime e konkluzione te ndryshme ne kohe te ndryshme,bile me te qarta vijne ne kohe te qeta dhe jo me "furtuna" ku shfryjne dhe shume te tjere bulshite e fryra "patriotike".Shpesh here dhe une nuk kam qene dakort me K.Frasherin,por megjithate e kam ngushelluar veten me shprehjen se "Beri dhe qarri arra"...

Po Ballshiotet apo te gjithe

Po Ballshiotet apo te gjithe mallakastriotet jane me prejardhje ilire???gjatesia mesatare 160 cm,floket e zinj,ngjyra e lekures gri e murrme(keto jane karakteristikat e mallakastrioteve).
Hitleri na thoshte qe jemi race ariane????
Nga ta kemi prejardhjen valle??????????????????

Nuk mund te flitet me per

Nuk mund te flitet me per rraca pas dhjetera mijera vjetesh nga shperngulja e arianeve indo-persiane nga Aria - atdheu i moçem aziatik, qe perfshinte nje pjese te madhe te Persise se lashte(Iranit te sotshem), Afganistanit te Jugut, Indise se Veriut dhe Veri-Perendimit e Nepalit.Gjuha e Arias dhe arianeve ishte sanskritja - gjuha me e lashte e njerezimit, nga e cila rrjedh edhe shqipja e sotme dhe bashke me te shumica e gjuheve europiane.Ne radhe te pare kush e tha se arianet ishin te gjithe bjonde e te gjate? Ne ekspeditat e tyre ballkanike ata u perzien me popujt e tjere, ndaj te flasesh per rraca te pastra eshte budallallek me brire. Mund te flitet per popuj heterogjene, si fqinji yne i jugut identiteti i te cilit eshte nga me anonimet e kontinentit.Sa per mallakastriotet, te keshilloj t'i njohesh me mire e pastaj te flasesh! Nuk jane as xhuxha e as te gjate, as te zinj e as kaçurrele; nje, dy apo tre individe, nuk perfaqesojne bashkesine.Une s'do te shqetesohesha aspak per prejardhjen tone, por per te tashmen e zeze dhe te ardhmen pa perspektive. Po e shesim vendin, gjuhen, kombesine, traditat, identitetin dhe gjithçka te shenjte, per nje grusht para tek i huaji shovinist. Nese vazhdojme keshtu, Shqiperia do te ngele ne histori si nje shtet qe firmosi vetezhdukjen per arsye te dobeta. Brezat e ardhshem qe do te studiojne historine tone, do te qeshin me ne, si populli me i padinjitet qe kishte Bota. Kjo eshte per t'u shqetesuar. Dhe per ta parandaluar sadopak kete fat te zi te shqiptareve dhe Shqiperise, ftoj te gjithe bashkatdhetaret e mi te sabotojne regjistrimin e vendosur nga renegati shqipfoles, Sali Berisha.

Fillimisht me terhoqi

O Z.Vehbiu,pasi nuk arrini

O Z.Vehbiu,pasi nuk arrini gje te hajrit vete si shkrimtare/gjuhtare apo perkthyes, doni t'ja dilni me ane te publicistikes, dhe me keq akoma, jo me ndonje ide te re por thjesht me kundershtime. Dhe sigurisht te kundershtosh nje njeri te njohur mbi nje teze pikante te jep akoma me shume "emer" (nje shembull jam edhe une, qe perndryshe as do e kisha marre mundimin t'ju nihja/kerkoja/shkruaja).
Une s'jam specialist i fushes, por me beri shume pershtypje ajo pjesa per Bylis-in ku ju si "gjuhetar" doni te na shpjegoni se Byll=Ball atehere sot do ishte Bylls e jo Ballsh (o zot na ruaj, thua ti se Kristo Frasheri tha qe keta ballshiotet e sotem jane sternipat direkt te mbretit Bardhyl).E para as une as ju se dime ne çfare trajte gjendet i shkruar ne ghetjet e lashta (sigurish alfabet grek arkaik do jete)s se dyti ju nuk permendni ose se nuk e dini ose se nuk doni qe ta permendni qe Romaket nuk e quanin Byllis por Baletium. Ja pra ku qysh para 2000 e ca vjetesh y-ja juaj e pandryshueshme na u be "a".Mos valle ata ballshiotet e hershem e ndryshuan emrin e qytetit deri atehere,apo mos ndoshta ata romaket e pane se transkriptimi i meparshem i emrit ishte ndoshta i gabuar? Keto s'di ti shpjegoj e me sa shoh as ju s'dini, prandaj lerjani keto gjera specialisteve. Se eshte pak si shume kollaj te dalesh me nje artikull ne faqe te pare duke hedhur poshte pune e nje jete te tere te nje burri 90 vjeç, dhe kjo jo me argumente ose me "argumente" te gabuara, dhe me fraza te tipit "me duket e sforcuar, s'ma mbush shume mendjen". Jo zoti.Vehbiu jo, eshte shume kollaj keshtu.

I dashur Ardian, Në

I dashur Ardian,
Në "Panegjirikun anonim të perandorëve Manuel dhe Ioan Komneni" që me thënë të drejtën është hartuar rreth viteve 1420 nga një shkrimtar bizantin, Isidori i Kievit, thuhet shprehimisht se gjithë zona e brendshme e Epirit banohet nga një popullsi që bën jetë shëtitëse, pa dashur të ngulet nëpër qytete. Ai thotë edhe se kjo popullsi shëtitëse janë shqiptarët (albanoi), pasardhës të ilirëve dhe se banojnë aty si tani (atëherë) ashtu edhe shumë breza më parë në Epir. Ndërsa grekët mund të hasen në bregdet, duke përmendur kryesisht zonat rreth Ambrakisë. Ky pasazh është botuar nga Spyridon Lampros më 1926 në "Palaiologeia kai Peloponnesiaka III", madje ai që ka dëshirë ta kërkojë, mund ta gjejë edhe në origjinalin grek në internet.
Problemi që haset këtu, s'ka të bëjë me historinë; grekët thjesht po na bien kokës, duke na thënë "rrini urtë". Tani se çfarë do bëjmë ne, unë këtë s'e di; po edhe sikur të rrinim urtë nuk do ishte mirë apo jo. Ndaj edhe neve na duhet t'ia fusim ca kot, dhe ta nxjerrim ballët nga "by... li".

Do ta tradhtosh veten si

Do ta tradhtosh veten si ...., nuk je formati profesor Frasherit po, po njishem njehere me te! Te duket vetja sikur ben pjese dhe ti ne panteon? mbaje me shkume o turshi e thartuar. nga qe ke thartire ne shpirt te dalin dhe mesazhet e thartuara. Ne duam me pare Shqiptarin dhe shqipertari trupezohet te Frasheri-degjon turshi i thartuar.Nuk e kam haberin te gjuha po e ndjej qe je nje foshnjarak para profesorit.

Te dashur komentues,z. Vehbiu

Te dashur komentues,z. Vehbiu nuk eshte shpikesi i kesaj shkence por vetem nje praktikues i saj. Nuk eshte faj i tij qe tranzicioni y>u eshte i padegjuar ndonjehere me pare. Per ate pune ai eshte ekspert (se kjo eshte pune gjuhetaresh e jo historianesh) dhe kur i thone, mos denoni lajmetarin se nuk ka faj. Une nuk jam fort dakord (por ama nuk jam gjuhetar dhe z. Vehbiu prape mund te kete te drejte) me ceshtjen e rhotacismit ne toskerisht, sepse mendoj se ky proces nuk ka vazhduar deri ne fund dhe sic e thote  edhe z. Vehbiu nuk eshte e paprecedente qe ne shqipen e Jugut te permendet ndonjehere tingulli 'n'. Po ashtu nuk do te ishte gje e papare qe nje tjeter toponim shqiptar te kishte origjine sllave (shumica e Shqiperise se Jugut ka toponime sllave) dhe me tej toponimet nuk kane te bejne fare me gjuhen apo etnicitetin (qe eshte tjeter pune akoma) e vendit te toponimit. Dmth keto jane gjera qe as duhet te ngrene e as te ulin peshe ne kandarin e patriotizmit.Ama intoleranca e disa komentuesve qe ne momentin e pare qe nje fakt bie ndesh me patriotizmin e tyre i bien z. Vehbiu dhe e akuzojne per inkompetent (?!) vetem perse i beri nje kritike nje tjeter personaliteti akademik (z. Frasheri) mua me habit. Te dashur shqiptare, mesohuni qe jo cdo kritike eshte e share, dhe mbase jo cdo e share, edhe sikur te ishte e tille, duhet te marre pergjigje nga kori i tifozeve qe kur nuk arrijne te ndjekin idene ne meriten e vet, sulmojne personalisht njeriun qe e shprehu ate ide.Dhe e fundit fare, jam i sigurte se nje pjese e mire e komentuesve do te me japin edhe mua 'pergjigjen e merituar' per ikonoklastine time. Sidoqofte une vullnetarisht kam qejf rradhitem me pakicen nen sulm kur ata jane si puna e z. Vehbiu dhe e dine per cfare flasin, sesa me shumicen qe di te kritikoje gjithmone por asnjehere te sugjeroje.

--Zoti Frasheri ka plotesisht

--Zoti Frasheri ka plotesisht te drejte ------Ka plot emra shqip ne jug qe kane origjine gege dhe nuk e kane pesuar ate rotacionin e Famshem q ekerkon artikullshkruesi --------------Psh ne  rrethin e Vlores eshte nje fshat me emrin TRE VLLAZEN ----------Ky emer i atij fshati per shkak te rotacionit duhej te ishte Tre-VELLEZERIT ----Mirpo ne fakt ka mbetur forma e tij e gegerishtes --TRE-VLLAZEN, edhe sot e kesaj ditePra ne kete rast ai rotacioni juaj nuk eshte zbatuar --Dmth ka raste qe rotacioni nuk  zbatohet-Tjetra,  ne favor te tezes se Zotit Frasheri qe Epiri ka qene Iliro shqiptar  eshte edhe nje deklarate e Historianit me te shquar te  koheve moderne , zotit EDUARD GIBBON  -------Ne kujtimet e tij Lord Byron thote se ne nje bisede me Historianin e famshem  Eduard Gibon , ky i fundit i ka thene se:... PIRRO i Epirit eshte Shqiptar-- ----------- Kjo thenie e EDUARD GIBBON  gjendet ne librin me poezi te Byronit --Selected Poems -- at "Childe Harold's Pilgrimage "  Canto II, Note B, Page 139, Pargraph 14 .-------Pervec kesaj eshte edhe nje pohim i CIceronit i ili ka mbaruar studimet ne qytetin e Apollonise dhe  pretendonte se e njifte gjuhen Ilire ---- -Pasi sipas tij ne Apolloni flitej gjuha ilire -----Dhe ne kujtimet e tij Ciceroni  thote se emri i Pirros ( PYRRUS ) eshte nje emer ilir qe do te thote Burrus = Burre ne gjuhen Ilirishte , pra  gjuhen shqipe --, Ne kuptimin qe ai ishte nje Bur i vertete,  Dmth trim-------Kjo thenie e Ciceronit ka shume rendesi , sepse ai kishte studjuar ne Apolloni , dhe sic thashe,  ai gjithmone pretendonte se e dinte gjuhen ilire -Do ishte mire qe studjuesit tane ta kerkoni dhe ta gjenin kete pohim te Ciceronit, ne biblotekat italiane  --pasi ky pohim i shkateron totalisht pretendimet greke -Dhe nga ana tjeter edhe me common sense , po ta analizosh del ne konkluzionin se nuk ka pasur grek ne Epir , pasi po te ishin gjuha e tyre do rezistonte ne shekuj pasi ka pasur shkrimin dhe ka qene favorizuar nga te gjithe pushtuesit e Ballkanit sepse  ne lashtesi ajo ishte Lingua franca , mevone ajo  ishte gjuha e fese ortodoxe  qe shtrihej ne gjithe Ballkanin dhe mesohej ngado --edhe kur erdhi Turqia gjuha greke ishte me e favorizuara sepse Archbishopi grek ishte ne Stamboll krahu i majte i Sulltanit ne Divan  -------------Ndersa gjuha shqipe duhej te ishte zhdukur nqs do ishte gjuhe e imponuar dhe jo gjuhe vatre, sepse nuk kishte shkrim dhe te gjithe pushtuesit e huaj ne Shqiperi ishin kudner gjuhes sone --dhe vulen ne fund ja vinte turku i cili nuk e lejonte ABSOLUTISHT gjuhen Shqipe te perdorej------------Pra me nje common sense te thjeshte del se gjuha shqipe  nuk mund te kishte mbijetuar nga shekujt ,ndersa gju8ha greke po te ishte gjuhe e vendasve ketu ne Epir do kishte mbijetuar sepse i kishte te gjithe faktoret historike pro saj --Mirpo ajo u zhduk ? --Pse?--Sepse gjuha greke nuk ishte gjuhe e vendasve , ajo ishte nje gjuhe e imponuar nga feja , dhe shkollat qe hapnin te huajt -Greke qe vinin ne Epir --------- ------Ndersa gjuha shqipe megjithse pa shkrim dhe e luftuar ne shekuj nga te gjithe pushtuesit ne menyren me barbare te mundeshme ajo  mbijetoi sepse ???...............  Ishte gjuhe e Vatres se popullsise autoktone te Epirit , se ndryshe si mund te existoje nje gjuhe e cila nuk lejohet as te shkrueht dhe as te flitet ne administrate apo ne jeten civile ? ------------Biles gjuha shqipe ka qene shtrire ne gjithe Greqine , --Nje prift grek ketu ne USA me kane thene qe ne disa ishuj andej nga Athina banoret nuk e dinin fare gjuhen greke, por vetem shqip flsinin--Dhe kur njeri nga ata vajti ushtar ,nuk dinte greqisht dhe e futen ne shkolle te mesonte greqishtes se ai dinte vetem shqip-Ehde ky prifti thoshte qe kur isha i vogel prinderit e mij dhe une flisnim vetem shqip, nuk dinim asnje fjale greqisht -----------Le pastaj te vesh ne Peloponez apo ne Salamine ku vendasit flasin shqip me mire se ne --------- Ajo origjina e grekeve eshte nejcike me dyshim  .Jo ne Epir , se ata nuk existojne fare ne Epir ,por ata me duket se edhe ne Greqi vete  nuk jane vendas por te ardhur --sic thoshte Aristidh Kola , ish kreytar i Arvanitasve ne Athine

--Zoti Frasheri ka plotesisht

Ne favor te tezes se zotit

Ne favor te tezes se zotit Frasheri eshte edhe nje fakt tjeter --- Eshte emri i vertetei Akilit -Sipas Herodotit Akili thirej nga vendasit ASPETOS , --Ky emer ishte ne fakt si pune Lagapi,dhe Herodotosi nuk e thote cfarew kuptimi kishte ky emer qe vendasit i therrisanin Akilit, thote Herodoti -----------Por ka dicka ketu se emrat qe te vene njerezit varen nga ndonje cilesi apo aftesi qe ti ke -Si psh nqs ti punon me teneqe , njerezit te therasin Teneqexhiu,nqs ti punon bukepjekes , dmth ben Simite ( kur thotne turqit ), te therrasin Simitis-sic eshte meri i ish Presidentit grek .Nqs ti punon kasap njerezit te  vendosin llagapin Kasapi, apo Butcher (anglezet) , apo Kasapoglu (turqit ) Nqs ti je brun i thexuar te therrasin zeshkani ,ndersa turqit te therrasin psh :..Karahxaferi,sic eshte politikani grek) ,Ose sic eshte emri i shen Pjetrit ( qe do thote i forte si gur ) , sepse emri i tij i vertete nuk ishte Pjeter ) --Pra qe nga lashtesia vendoseshin llagapet mbi bazen e ndonje cilesie apo aftesie zanati qe ti kishe--Dhe nen rastin e Akilit ---Ai kishte si cilesi qe vraponte SHPEJT ,  dhe kjo shpjegon edhe merin e tij ASPET-os , -- ( os eshte mbaresa greke )  Greket e shpjegojne kete emer me abstraksione , si njeri i  zgjuar dhe me dhunti te tjera shpirterore ------Por ky shpjegim eshte e i pa baze , sepse e vetmja cilesi qe kishte Akili ishte qe ishte i shpejte --ose edhe i forte --Por jo i zgjuar apo me dhunti shpirterore etj  Dhe fjala jone Shpejt --me pare ka qene shqiptuar SPET , sepse Sh-ja nuk ka qene pjese e gjuheve indoeuropiane dhe duket edhe ne fjalet e  Arberesheve ne Itali te cilet thone : SKAMBI -dhe jo SHkambi --------Kete  kalim te -S ne Sh e ka shpjeguar edhe profesor Demiraj ne nje kumtese te tij -Pra shpjegimi fjales Aspet-os con direkt ne fjalen Shqipe SHPEJT

Arra gungë e Epirit

Comments

Fillimisht me terhoqi

Po Ballshiotet apo te gjithe

Nuk mund te flitet me per

Fillimisht me terhoqi

O Z.Vehbiu,pasi nuk arrini

I dashur Ardian, Në

Do ta tradhtosh veten si

Te dashur komentues,z. Vehbiu

--Zoti Frasheri ka plotesisht

--Zoti Frasheri ka plotesisht

Ne favor te tezes se zotit

Add new comment

Plain text

You are here

Arra gungë e Epirit

Comments

Add new comment

Plain text