Pse Marksi e kishte gabim për kapitalizmin

Si shumë figura publike që lënë një trashëgimi, në shkrimet apo aktet e tyre, Karl Marks nganjëherë kishte të drejtë, e herë të tjera jo. Po përqendrohem te disa perj gjërave ku ai ishte gabim.

Ai e kishte gabim kur parashikoi se historia do të na conte në triumfin e pashmangshëm të proletariatit dhe aty do të qe fundi i saj. Historia nuk jep shenjë të asnjërës. Marksi ishte gjithashtu gabim kur sugjeronte se kjo do të ndodhte fillimisht në vendet më të zhvilluara ekonomikisht si faza finale e kapitalizmit. Në fakt këto revolucione ndodhën në ekonomitë e pazhvilluara si Rusia dhe Kina. Nuk kanë ndodhur në ekonomitë e zhvilluara dhe kjo mund të jetë për shkak se Marksi ishte gabim edhe rreth dickaje tjetër.

Ai parashikoi se kapitalizmi do të ulte rrogat deri në nivelin e mbijetesës para finales së vet. Në fakt teksa ekonomitë u bënë më të përparuara, të dyja si rrogat ashtu dhe standardet e jetesës u ngritën në nivele që as ëndërroheshin në kohën e Marksit, dhe kjo duket se i ka ulur trusnitë për ndryshime revolucionare.

Marksi ishte gjithashtu gabim rreth dickaje më thelbësore. Ai nuk i qëlloi në të as sa i takon ndryshimit. Nuk e kam në kuptimin se ai ishte gabim rreth ndryshimeve që do të vinin; më thelbësisht ai e kishte gabim në kuptimin se si ndodhin ndryshimet. Ai përqafoi modelin hegelian të ndryshimit.

Për Hegelin ndryshimi ndodh përmes trekëndëshash të palidhur. Një gjendje e gjërave krijon të kundërtën e saj, dhe nga përplasja e dhunshme ndërmjet të dyjave vjen një gjendje e re e gjërave. Teza, antiteza dhe sinteza. Dhuna qëndron në krye të kësaj ideje dhe rrjedhimisht edhe përkushtimi i Marksit ndaj revolucionit.

Por Marksi ishte një bashkëkohës i darvinit. Ai kishte lexuar Origjinën e specieve të darvinit dhe e admironte shpjegimin e tij për origjinën e njerëzimit. Ai dështoi megjithatë për të shenjuar domethënien e teorisë së ndryshimt të darvinit dhe për ta përfshirë atë në programin e vet.

Darvini avancoi një mekanizëm gradual të ndryshimit në të cilin diferencat e vogla gradualisht vijnë e bëhen sunduese me kalimin e kohës. Është evolucionare, jo revolucionare dhe është një përshkrim shumë më i saktë se si ndryshimi ndodh zakonisht në shoqëritë njerëzore se sa shpjegimi i Hegelit. Në fakt darvini kishte të drejtë dhe Hegeli gabim. Kjo do të thotë se marksi ishte gjithashtu gabim; gabim rreth ndryshimit dhe gabim rreth saj se si do të zhvillohej kapitalizmi.

Argumenti është se kapitalizmi ndryshon dhe përmirësohet. Ka kaluar përmes shumë transformimesh. Kapitalizmi që marksi mendonte se do të rrëgjohej nën kontradiktat e veta nuk është kapitalizmi i të sotmes.

Në botën materiale organizmat zhvillohen. Ata reagojnë ndaj krizave dhe ndryshojnë. Një gjë e ngjashme ndodh edhe me praktikat tona shoqërore. Ato zhvillohen dhe përshtaten me rrethanat e reja. Kapitalizmi është përballur me shumë kriza dhe cdo herë është zhvilluar dhe ka ndryshuar. Cdo herë, një formë e re e kapitalizmit është shfaqur për të zgjidhur problemet e vëna përballë paraardhësit të vet. Kjo është se si përparojnë qeniet njerëzore. Ne i zgjidhim problemet tona duke përshtatur praktikat tona.

Kapitalizmi sigurisht u përball me një krizë ne vitin 2008, por është ende me ne, dhe ende në këmbë. Po zhvillohet dhe po reagon ndaj ndryshimeve që nevojiten dhe, ashtu si më parë, kur pluhuri i krizës të jetë fashitur, do të kemi një variant të ri të kapitalizmit që do të shkojë përpara duke sjellë më shumë pasuri dhe zgjerojë mundësitë për njerëzimin.

Ky variant i ri i kapitalizmit që do të shfaqet duhet të jetë i tillë që në njëfarë mënyre menaxhon të mbajë larg politikanët në dëshirën e tyre për t’i përdorur rezultatet e tij për avantazhet politike. Bankierët lakmitarë do të marrin rrisqe të papërgjegjshme nëse politikanët ua bëjnë të lehtë këtë duke ndezur dritën për shpëtim te kreditë dhe paratë. Politikanët i pëlqejnë bumet dhe fluskat sepse i ndihmojnë ata për të fituar zgjedhjet dhe postet, kështuqë duhen gjetur procedura për të kufizuar mundësitë e tyre për ta bërë këtë. Ata që e kanë lakminë për pushtet nuk janë më pak të rrezikshëm se ata që lakminë e kanë për fitime dhe të dyja palët kanë nevojë për rregulla që tua  kufizojnë rrethin e veprimit.

Dua të zhvilloj edhe një argument tjetër: se kapitalizmi do të mbijtetojë sepse është rruga e vetme e vlefshme që ne e dimë se punon në praktikë për të krijuar pasuri dhe për mundësitë që sjell.

Marksi e kishte gabim edhe për një gjë tjetër të rëndësishme. Ai pajtohej me teorinë e vlerës së punës, duke besuar se vlera e një gjëje vjen nga puna që përdoret për ta prodhuar. Gabim. Vlera bazohet te kërkesa. Nëse askush nuk e do një gjë, atëherë nuk ka rëndësi se sa shumë punë shkon për ta prodhuar atë dhe ajo është e pavlerë.

Ne të gjithë i vlerësojmë gjërat në mënyrë të ndryshme dhe për këtë në mes futet tregtia. Ne tregtojmë sepse secili prej nesh vendos një vlerë më të madhe në atë që ka tjetri, se sa ajo që ne kemi për të këmbyer me të. Ne të dy fitojmë në vlerë kur tregtojmë dhe kjo është se si ne krijojmë pasurinë.

Ne prodhojmë në mënyrë që tregtojmë dhe të krijojmë pasurinë dhe ne investojmë në mënyrë që të prodhojmë. Ky në thelb është kapitalizmi dhe veprat e tij-sigurisht shumë më të mira se cdo gjë tjetër që kemi provuar. Dhe punon në mënyrë më humane gjithashtu.

Po, kapitalizmi bëhet më i ndërlikuar dhe më ambicioz teksa zhvillohet, por parimet e tij mbeten. Kapitalizmi do t’u mbijetojë krizave aktuale. Do të ndryshohet dhe modifikohet por nuk do të rrëzohet sepse asgjë ende nuk është gjendur që të mund ta zëvendësojë apo bën cka bën ai, apo që sjell avantazhet dhe benefitet që sjell.

Ka bërë të mundur burimet që kanë nxjerrë shumicën e njerëzimit nga niveli i mbijetesës dhe uria, që na kanë bërë të mundur të pushtojmë sëmundjet, të financojmë arsimimin dhe shërbimet sociale, t’u mundësojë njerëzve që të përfshihen në veprimtari artistike dhe kulturore dhe t’i pasurojnë jetët me mundësi më parë as të ëndërruara.

Marrë nga Mapo