Mbi kulturën dhe artin në territoret “e pushtuara”

Ato që desha të trajtoja më qartë nëpërmjet lidhjes Skype, mbrëmjen që pata privilegjin e ftesës në shoun e Adi Krastës, ishin ca probleme mbi politikat kulturore të kësaj qeverie që me padurim pritet të hiqet nga drejtimi i mëtejshëm i punëve të vendit.

Cilësia zanore nuk qe fort e pranueshme dhe kjo nuk më la ta shijoja kënaqësinë e ftesës të shoumenit të talentuar dhe brilant. Droja se mos teknikisht nuk arrita të shprehesha mirë u bë dhe shtysa për këtë shkrim.

Kultura është njëra nga degët më të parëndësishme të një ministrie të parëndësishme, që punën e saj të mirë na e dëshmon nëpërmjet ca shifrave dhe numrave të vizitorëve të huaj, që thuhet se mahniten nga bukuritë turistike që gjejnë në Shqipëri. Lista e ministrave të shumtë që i kanë lënë vendin njëri tjetrit shfaq emra të cilët, veç ndonjë anekdote ose aventure pikante, pak kanë lënë për t’u shënuar. Pa dashur të shtyhem në hamendje të liga, turizmi që rreshtohet i pari në inicialet e ministrisë (MTKRS) do të ketë qenë edhe magneti më tërheqës për ministrat që, me sa di unë, me kulturën nuk kanë patur më parë asnjë farefisni. Veç këtij fakti ata nuk kanë shfaqur asnjë autoritet, asnjë pasion dhe asfarë karakteri luftarak në ditët e ndarjeve të buxheteve vjetore.

Kështu prodhimin e filmave  vendas e shohim në ditët më të errëta, trashëgiminë arkeologjike dhe natyrore më pak të mbrojtur se kurrë, dhe, pa rreshtuar tërë të zezat njëkohësisht, nxitoj të cek temën kryesore të këtij shkrimi, diskriminimin politik, rajonal dhe individual.

Javë më parë jam ndalur mbi veçorinë e rrallë të jetës politike shqiptare, ku një virus enverian që nuk na ndahet ka sjellë armiqësi të egër mes pushetit dhe forcave opozitare. Si armik shihet kushdo që i drejton qeverisë vështrime qortuese. Ndërsa artistë të shumtë ankohen si të lënë mënjanë prej klientelizmit me tingull kryekëput partiak; të tjerë artistë, disa fort mediokër bile, shpërblehen me lehtësira,  vlerësime dhe pensione të veçantë. Konkurset bien erë klientelizëm, projektet mbështeten sipas kriterit klientelist, kritika përkëdhelëse është qartazi klienteliste. Krijues të shumtë dënohen me heshtje publike kur vihet re se nuk janë të ngrohtë me strukturat e partisë në pushtet e sidomos kur kanë refuzuar të nënshkruajnë ndonjë nga peticionet, me ca lista që në këto tetë vjet janë bërë të famshme. Për lehtësi të të kuptuarit dhe për të mos ikur nga figura e gjetur (dhe që më pëlqen shumë!), do të them se artistët që nuk honepsen konsiderohen kontigjentë të armikut.

Por rekrutimi është më e pakta gjë që ka bërë armiku në republikën e Sali Berishës. Armiku në Shqipëri ka pushtuar rajone, krahina dhe qytete të tëra. Ai është ulur këmbëkryq thuajse në tërë qytetet kryesore. Atje bashkitë lokale mundohen e rropaten me vështirësitë që hasin duke vazhduar të pretendojnë paturpësisht që pushteti qendror t’u plotësojë kërkesat, t’u lëshojë fonde, të mbështesë projekte kulturore. Dhe kur këto, qeveri lokale armike ia dalin të realizojnë me mundin e vet ndonjë veprimtari, presin më kot përgëzimet dhe urimet e qeverisë, apo së paku të deputetëve zonalë të krahut pushtetar.

Në cilësinë e një njeriu që në këto zona ka pasur lejë-kalimi si armik i njohur, natyrisht, kam patur rast të shoh dhe të ndjej, në vetën e parë, çka thashë më lart.

Dy vjet të shkuar, vajta i ftuar në Korçë. Festohej 60 vjetori i teatrit, i një organizmi artistik me rrënjë të thella tradicionale, i një trupe me një numër të madh artistësh të klasit më të lartë. Bashkia armike e Korçës kish bërë një punë mjaft të mirë në organizimin e festës. U përmendën emra sugjestionues aty, u bënë Qytetarë Nderi, u dhanë urdhëra dhe medalje nga Presidenca e Republikës. E tepërt ta themi: asnjë përfaqësues i Ministrisë nuk i qe përgjigjur ftesës korçare! Ministri i atëhershëm jo e jo, por as edhe njëri nga shtatë zëvendësat e tij! E, natyrisht as edhe njëri nga drejtorët! (Kështu që vetvetiu, nuk kishin pse të dukeshin nëpër Korçë as shoferët e ministrisë!).  Aty, ama, festën e ndriçonte prania e Presidentit të Republikës!  (Thuhej se në atë kohë Kreu i Shtetit sapo kish dështuar në organizimin e një  grushti shteti, – dua të them grusht-kundër-shtetit që kryesonte vetë! Mbase  pikërisht prania e tij ishte dhe shkaku i kësaj mungese të ministrisë!)

Më herët, në vitin 2007 kemi një rast tjetër, po nga territoret e zëna nga armiku. Bashkia e Fierit organizoi për dy ditë me radhë kremtimin e 50 vjetorit të Estradës Profesioniste. U pritën dhe u përcollën miq nga Kosova dhe Maqedonia, pa harruar se erdhën edhe artistë nga tërë krahinat e Shqipërisë duke përfshirë edhe territoret ku armiku pat thyer hundët pa i zaptuar dot. Megjithatë, personeli i ministrisë MTKRS kish flakur me përbuzje ftesat dhe asnjë rrogëtar ministror nuk erdhi të ngrinte një gotë shampanje në atë festë të fierakëve.

Nuk dua të radhis historira të ngjashme nga Vlora, Berati, Durrësi, Elbasani apo Gjirokastra që po vuajnë zgjedhën socialiste dhe ministria i ka lënë të robëruarit vendas nën çizmen e të huajit. Por do të sjell një shëmbull, ku, ndershmërisht, nuk jam ndodhur vetë, por nxitoj të them se e besoj pa lëkundje atë që më rrëfyen. Afro gjashtë vjet më parë Pogradeci me në ballë kryetarin e bashkisë, thirri shqiptarët në një festë të madhe buzë liqenit, për të përuruar  aty shtatoren e Kutelit, përkarshi asaj të Lasgushit, magjistarit tjetër të madh të fjalës shqipe. Erdhi në atë shesh i madh dhe i vogël. U mblodhën artistë, skulptorë e piktorë, poetë dhe narratorë. Morën pjesë me gëzim edhe kryetarët e bashkive të përtej gjolit, të Strugës dhe Ohrit. Për nder të tyre, më vjen zor të shënoj këtu që ministria e jonë e Kulturës mungoi përsëri. Nuk po e shënoj, por e dij që ju do ta kuptoni edhe pa e shënuar unë. Këto dy vepra të rralla të artit skulpturor i pat bërë artisti i madh Muntaz Dhrami, që si duket nuk pat firmosur asnjë nga peticionet… Njerëzve u erdhi keq për Kutelin freskët dhe Lasgushin e ngritur aty më parë, për dy ikonat kombëtare që regjistron në fondin e krenarisë së saj zyrtare Ministria e Turizmit, por që të dy me cilësinë e padëshirueshme që frymëzojnë skulptorët armiq!

Rasti i fundit, para dy muajsh, gjithmonë në vetën e parë: Ministri i ri, i kabinetit qeveritar (kabinet që për situatën politike qëndron në këmbë edhe pa këmbët e duhura), premtoi se do të vinte të shihte një komedi-premierë me regji të Leka Bungos, që dy rolet kryesore ua pat besuar Robert Ndrenikës dhe Viktor Zhustit, mbledhur tok në teatrin e Fierit nga kryetari i bashkisë, që po të mos ishte në anën e armikut, qeveria do ta quante pa mëdyshje më artdashës nga të gjithë ministrat e këtyre tetë vjetëve sëbashku! Dhe ky cilësim do të qe për të tëra gjinitë e artit, jo vetëm për teatrin! Ministri nuk e mbajti premtimin. Frymëzuar nga pritja fort entuziaste e spektatorëve lokalë, (gjithmonë pa prani deputetësh), ministrit iu kërkua përkrahja e idesë për sjelljen e spektaklit disa ditë në sallën e Teatrit Kombëtar në kryeqytet. U lexua qartë që edhe ardhjen në Tiranë, ministri i sapoemëruar nuk e kishte për zemër. Atëhere me ndihmën e Kolonës së Pestë kryeqytetase, trupat armike të aktorëve të Fierit, të udhëhequra nga gjeneralët e skenës, Ndrenika dhe  Zhusti, desantuan pa e zgjatur hiç! Pritja e publikut edhe në Tiranë ishte e jashtëzakonshme. Edhe këtë ministri duhet të na  e besojë kur e themi ne, se as ai dhe as ndonjë tjetër nga enturazhi i tij nuk u duk në llozhat e Teatrit Kombëtar që të na përgënjeshtrojë…

Mendoni se lashë të nënkuptohet që mungesat e këtyre kujdestarëve të lartë të kulturës kanë ardhur për shkak të porosive të posaçme të  kreut të tyre? Sinqerisht besoj, që jo. Kryeministri nuk e ka bërë këtë. Ai nuk i ka ndaluar anëtarët e qeverisë së tij që të shkojnë në Korçë, Pogradec, Fier dhe në Vlorë. Anëtarët e qeverisë e dijnë vetë se si duhet të sillen me territoret e pushtuara!

Ja,  kjo që ministrat e dijnë vetë, kjo është njëra nga arritjet më madhështore të kryeministrit në këta tetë vjet të gjatë!… DITA