Vasal apo jo? Një debat pa shumë kuptim...

Aleks Luarasi, professor i të drejtës ndërkomëbtare shkruan sot në “Gazeta Shqiptare” për raportin e Skëndebeut me Alfonsin e Napolit. Titulli parathotë argumentin: Skënderbeu, aleat apo vasal i Alfonsit të Napolit?

http://www.gsh.al/2018/01/07/skenderbeu-aleat-apo-vasal-alfonsit-te-napo...

Është një temë që është debatuar jo rrallë dhe që kërkon të sqarojë nëse traktati i Skënderbeut me Mbretin e Napolit, sanksiononte vasalitetin, apo kemi të bëjmë me një raport aleance. Siç mund të merret me mend, teza në fjalë ka interes vetëm në një aspekt: si të ruhet i paprekur “nderi” i Skënderbeut nga çdo marrëdhënie vasaliteti, pse kështu shpjegohet më mirë karakteri heroik dhe unik i lëvizjes së tij dhe aftësia e pashoqe për drejtim. Teza në fjalë është e shumëdebatuar dhe bashkë me atë për motivet e kryengritjes së Skënderbeut dhe faktin nëse u krijua apo jo një shtet arbër në 25 vjet të dominimit prej tij të një hapësire të caktuar territoriale të Shqipërisë së sotme dhe jo vetëm, përbën nja nga pikat kyçe të debatit që në fakt është prodhuar nga historiografia shqiptare.

Ndonëse nuk është temë për një shkrim, por për një punim, Luarasi e ka çështjen nga aspekti i të drejtës, për të konkluduar se pasojat e Traktatit të Gaetës, lidhur midis Skënderbeut dhe Alfonsit të V-të, Mbret i Napolit, Sicilisë dhe Aragonës së Spanjës në dt. 26 mars 1451, nuk çuan në raporte vasaliteti, pasi vetë traktati nuk u përmbush në tërësinë vet. Gjithsesi, dokumenti përcakton raporte të tilla të kushtëzuara nga realizimi I objektivave të vëna.

Thotë Luarasi:

Traktati midis Skënderbeut dhe Alfonsit të Napolit u nënshkrua në qytetin Gaeta të Italisë afër Napolit më 26 mars 1451. Pala shqiptare përfaqësohej nga peshkopi i Krujës Stefani dhe kleriku Nikolla de Berguci, ambasadorë të Skënderbeut. Alfonsi i Napolit përfaqësohej nga Arnaldo Fonoleda, protonoter i tij. Ky ka hartuar edhe tekstin e traktatit, i cili ka arritur deri në ditët tona nëpërmjet burimeve arkivore.

Traktati i Gaetës është përfunduar në emër të Skënderbeut, si sundimtar i principatës së Kastriotëve, dhe të bujarëve të tjerë farefis ose vasalë të tij. Për këtë arsye ai mban në traktat titullin e thjeshtë “Zot i qytetit të Krujës”. Mbas Skënderbeut edhe bujarë të tjerë shqiptarë, si Gjergj Araniti, Gjin Muzaka, Gjergj Stres Balsha, Pjetër Spani, Pal Dukagjini, Muzakë Topia, Simon Zenebisha etj., lidhën traktate të veçanta me Alfonsin e Napolit, duke hyrë në mënyrë të pavarur në marrëdhënie ndërkombëtare. Nga ky sistem traktatesh që lidhi Alfonsi i Napolit me princat shqiptarë njohim vetëm dy: Traktatin e Gaetës me Gj.K.Skënderbeun, si dhe atë me Gjergj Aranitin.

Lidhja e traktateve të veçanta me Alfonsin e Napolit dëshmon se bujarët shqiptarë e ruanin me kujdes pavarësinë e principatave të tyre dhe se Lidhja e Lezhës nuk e kishte krijuar ende atë unitet të nevojshëm për të dalë gjithmonë si subjekt dhe palë më vete në marrëdhëniet ndërkombëtare, sikurse ishte rasti i traktatit të paqes me Venedikun (1448). Sidoqoftë, orientimi i gjithë bujareve të Shqipërisë ndaj aleancës me një shtet të vetëm, si Mbretëria e Napolit tregonte se Lidhja e Lezhës funksiononte të paktën në përcaktimin e drejtimeve të përgjithshme të politikës së jashtme.

Në bazë të Traktatit të Gaetës, Alfonsi i Napolit merrte në mbrojtje Skënderbeun dhe “baronët” e tjerë shqiptarë farefis me të dhe detyrohej të jepte ndihmë ushtarake dhe financiare për vazhdimin e luftës kundër Turqisë. Si shpërblim për këtë ndihmë ai kërkonte dorëzimin simbolik të kështjellës dhe të qytetit të Krujës.

Alfonsi i Napolit merrte përsipër jo vetëm mbrojtjen e Skënderbeut, por edhe çlirimin me forca të përbashkëta të tokave shqiptare të pushtuara nga turqit, si qytete, kështjella, fshatra etj. Cilat ishin këto toka nuk përmenden në Traktatin e Gaetes. Në traktatin që lidhi Alfonsi i Napolit me Gjergj Aranitin disa muaj më vonë përmenden shprehimisht tokat që do të çliroheshin me forca të përbashkëta, si Berati, Myzeqeja, Vlora, Kanina etj., të cilat ishin zotërime të Gjergj Aranitit. Ndërkaq në traktatin me Skënderbeun kjo pikë lihej në heshtje. Për tokat që do të çliroheshin me forca të përbashkëta do të dispononte Alfonsi i Napolit; një pjesë do t’i mbante për vete, kurse pjesën tjetër do t’ia jepte Skënderbeut dhe bujarëve të tij.

Për palën shqiptare detyrimi kryesor ishte, së pari, dorëzimi kështjellës dhe i qytetit të Krujës pas dërgimit të ndihmës ushtarake dhe, së dyti, njohja e Alfonsit si kryezot, kryerja e homazhit dhe pagimi i një tributi të caktuar, pas çlirimit të tokave shqiptare nga turqit.

Përveç këtyre, traktati i Gaetes parashikonte për palët edhe disa detyrime të tjera: Alfonsi i Napolit premtonte se do të respektonte të gjitha privilegjet e qytetit të Krujës dhe të gjithë Shqipërisë, të njohura nga sundimtarët e mëparshëm, veçanërisht privilegjet e bujareve feudalë, etj.

Traktati i Gaetës midis Skënderbeut dhe Alfonsit të Napolit ishte në thelb një traktat aleance për të luftuar me forca të përbashkëta kundër pushtimit turk të Shqipërisë, por nga pikëpamja formalo-juridike ai ishte një traktat vasaliteti me kushte të caktuara dhe të parashikuara shprehimisht. Ai u përfundua midis palëve mbi bazën e koncepteve dhe praktikave të njohura të së drejtës të periudhës së feudalizmit.

Më poshtë Luarasi, ia ul vlerën vasalitetit duke shtënë në punë interpretime mbi aspektin praktik të zbatimit ose jo të tij.

Në Traktatin e Gaetës duhen vënë në dukje disa momente me rëndësi nga pikëpamja politike dhe juridike, të cilat provojnë në mënyrë të qartë se Skënderbeu, edhe pas nënshkrimit të tij, mbeti i pavarur në politikën e brendshme dhe të jashtme dhe se marrëdhëniet e vasalitetit nuk u krijuan asnjëherë midis tij dhe Alfonsit të Napolit. Kjo del jo vetëm nga dispozitat e traktatit për të cilin kishte punuar me kujdes diplomacia e Skënderbeut, por edhe nga gjithë praktika e marrëdhënieve midis dy shteteve që provohet mjaft mirë nëpërmjet burimeve arkivore.

Në bazë të traktatit të Gaetës, vasaliteti i pranuar në parim do të realizohej gjatë dy etapave në rast se do të vërtetohej kushti përkatës në secilën prej tyre.

Etapa e parë ishte dorëzimi simbolik i qytetit dhe i kështjellës së Krujës, i cili kushtëzohej nga ndihma ushtarake dhe financiare që do të jepte Alfonsi i Napolit në dobi të Skënderbeut ( “… në qoftë se do të dërgojë njerëz për ndihmë dhe mbrojtje të të sipërthënëve” ). Bazuar në dispozitat e traktatit për fazën e parë Skënderbeu pranoi në Krujë një garnizon ushtarësh katalanë prej rreth 100 vetash dhe mori një ndihmë ushtarake prej 500 ushtaresh, si dhe mjete lufte (artileri), cila u asgjësua në disfatën e Beratit (1455).

Dorëzimi simbolik i qytetit të Krujës nuk shënonte në vetvete krijimin e marrëdhënieve të vasalitetit. Në bazë të traktatit ato do të krijoheshin vetëm në etapën e dytë, kur të vërtetohej kushti tjetër me rëndësi themelore – çlirimi i plotë i Shqipërisë nga turqit; atëherë Skënderbeu do të bënte ceremonialin përkatës (betimin dhe homazhin) si dhe do të fillonte pagimin e tributit

Vini re fjalinë e fundit. Luarasi flet për “çlirimin e plotë të Shqipërisë nga turqit”, ndonëse në disa paragrafe më lart shprehet se Traktati nuk saktëson se për cilat toka apo zotërime bëhet fjalë kur vjen puna për angazhimin e Alfonsit ndaj Skënderbeut. Po kështu Luarasi sqaron se Alfonsi kishte traktate me bujarë të tjerë shqiptarë si Arianiti, ndaj të cilit angashohej për çlirimin e territoreve si MYzeqeja, Berati, Vlora etj., që sipas përkufizimit që kemi nga historiografia shqiptare për Lidhjen e Lezhës dhe ekzistencën e një shteti të përqendruar arbër, do të duhet të ishin përfshirë në një entitet përfaqësimi.

Duke lënë mënjanë karakterin shumë të diskutueshëm të Lidhjes së Lezhës, pra se çfarë ishte ajo, këtu lind pyetja: Kush ishin kufijtë e Shqipërisë që duhet të çlironte Alfonsi, që mandej detyronte Skënderbeun të bënte investiturën?  Një pyetje që mbetet pa përgjigje  edhe pse hipoteza më e mirë është “territoret që ishin në zotërim të Skënderbeut”, i cili prezantohej me titullin Zot i Krujës.  

Këtu sqarojmë se me Shqipëri nënkuptohet Arbëria, me shtrirjen e saj, por për konvencion, ndonëse jo shumë korrekt, po pranojmë se është e njëjta gjë në kuptimin që i jep lexuesi i sotshëm shqiptar.

Luarasi shton se “nga pikëpamja juridike marrëdhënia e krijuar nga traktati ishte një veprim juridik me kusht. Krijimi i raporteve të vasalitetit dhe njohja e Alfonsit si kryezot do të bëhej vetëm atëherë kur të vërtetohej kushti përkatës: dëbimi i turqve nga Shqipëria”.

Profesori thotë se meqenëse kushtet e traktatit nuk u përmbushën, ai nuk mund të lexohet se ka prodhuar historikisht një raport vasaliteti. Kjo është logjikisht e vërtetë, por ama ai është një akt dokumentar ku lexojmë se Skënderbeu cedon sovranitetin në perspektivën e një situate në të cilën nuk shihte rrugëdalje tjetër, pos ndihmës së huaj.  Dhe këtë me siguri e lexon edhe pala tjetër që kërkon shprehimisht vasalitet.

Pa u shtyrë më tej, shkrimi në fjalë thjesht përcjell pikëpamjen e autorit por nuk i sjell gjë të re debatit në fjalë që vazhdon prej kohësh. Ai pason një tjetër qasje të njohur dhe identike për nga premise “ideologjike” nga historiani tjetër i Mesjetës, Pëllumb Xhufi, i cili në një debat të para disa ditëve përsëriti tezën e tij se “në raport me Bizantin, shqiptarët trajtohen jo si subjekte të perandorisë, por si aleatë”. E ashtuquajtura marrëdhënie e izopolitisë, sikurse krijimi i themës së Durrësit, në fakt duhen vendosur në kontekst kohor dhe vështirë se mund të flitet për aleancë mes shqiptarëve dhe Bizantit në 1000 vjet që zgjati perandoria dhe kur sipas burimeve që disponohen shqiptarët dalin për herë të parë në dokumente në shekullin XI.