BE-ja u krijua për një epokë tjetër - duhet të ndryshojë që të mbijetojë

Për presidenten e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, Evropa është si një Volkswagen Beetle - një makinë ikonë e prodhuar nga një prodhues gjerman dikur i fuqishëm, i cili është përpjekur fort për t'u përshtatur me një botë të re.

"Evropa duhet të ndërrojë shpejtësinë", kërkoi ajo në një fjalim para drejtuesve të biznesit të mbledhur në Davos, Zvicër në fillim të vitit. Megjithatë, thirrja e saj nuk arriti të ngrinte më shumë se një vetull. Në fund të fundit, ajo e ka përsëritur shumë herë të njëjtën thirrje që kur u zgjodh gjashtë vjet më parë. Deri më tani, ka pak rezultat.

Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, tani mund të tundohet edhe për t’i dhënë fund BE-së (më e zhvilluara nga organizatat shumëpalëshe në botë) duke i ndarë anëtarët e saj mbi tregun e përbashkët të tregtisë. Kjo marrëveshje është guri i themelit mbi të cilin u ndërtua Unioni, por a mund t'u rezistojë përpjekjeve të Trump për t’i vënë kombet evropiane kundër njëri-tjetrit në mënyrë që të arrijë marrëveshjen më të mirë për veten e tij?

Problemi është se Trump thjesht po nxjerr nw pah në pasojat më ekstreme të dobësisë së një sistemi të ndërtuar për kohë të qëndrueshme, të cilat kanë mbaruar prej kohësh. Ne kemi nevojë urgjente për një ide të re, dhe ajo nuk mund të jetë për "Shtetet e Bashkuara të Evropës". Kjo është një ëndërr nga e kaluara që nuk mund të jetë më në kundërshtim me klimën aktuale politike të Evropës.

Mini unionet

Evropa nuk është në gjendje ta përcaktojë rrugën përpara vetes, sepse asaj i duhet unanimitet midis shteteve të saj anëtare në mënyrë që të marrë ndonjë vendim madhor. Votat as nuk peshohen për të pasqyruar madhësitë e ndryshme të secilit prej anëtarëve të klubit.

Kjo është një dobësi që gradualisht do të dwmtonte çdo organizatw ndërkombëtare. Por në rastin e BE-së, kriza është më serioze sepse shtetet anëtare kanë dorëzuar një pjesë të pushtetit të tyre vendimtar. Si rezultat, nëse BE-ja nuk mund të lëvizë shpejt, edhe vendet anëtare rezultojnë të paralizuara.

Viktor Orbán, kryeministri i Hungarisë, është veçuar shpesh si djali i keq – kjo ka ndodhur sa herë që BE është përpjekur të miratojë sanksione kundër Rusisë ose ndihmën për Ukrainën. Por shembuj të tillë "elektronesh" ka shumë edhe në mesin e partive themeluese.

Për dekada, Franca i ka rezistuar çdo përpjekjeje për të riorganizuar politikën e përbashkët bujqësore që dërgon një të tretën e buxhetit të BE-së për fermerët, shumë prej tyre francezë. Italia ka ndërprerë ratifikimin e reformës së mekanizmit evropian të stabilitetit që duhet të mbrojë shtetet nga paqëndrueshmëria financiare, nga supozimi i një pjese të elektoratit italian se kjo mund të rrezikojë sovranitetin e mëtejshëm.

Diku tjetër, Gjykata Kushtetuese e Gjermanisë ka prishur reformën e ligjit zgjedhor të BE-së që ndan zgjedhjet e Parlamentit Evropian në një sistem jofunksional prej 27 garash kombëtare, për shkak të rezistencës së sistemit politik gjerman ndaj çdo ligji zgjedhor që nuk është proporcional.

Ne duhet të gjejmë një mënyrë për ta ndryshuar të gjithë këtë. Dhe zgjidhja nuk mund të jetë ideja mjaft abstrakte e një bashkimi që vazhdon me shpejtësi të ndryshme, ku anëtarët më të vjetër supozohet të jenë pjesë e një rrethi të brendshëm.

Nuk është as e mundur të pritet heqja e votimit unanim për arsyen e thjeshtë se për të hequr dorë nga unanimiteti, duhet një votim unanim.

Në vend të kësaj, BE-ja duhet të bëhet koordinatore e unioneve të shumta, secila e formuar nga vetë shtetet anëtare rreth politikave specifike. Një bashkim mund të formohet rreth mbrojtjes, për shembull, midis shteteve anëtare që janë të gatshme për një partneritet të tillë, si Polonia, vendet baltike dhe Finlanda.

Një tjetër mund të bashkojë vendet që dëshirojnë të bashkëpunojnë në projekte të mëdha si një tren me shpejtësi të lartë pan-evropiane, ose një treg energjie plotësisht i integruar që mund të lejojë Italinë, Francën dhe Spanjën të kursejnë miliarda euro dhe të dekarbonizohen më shpejt.

Kjo nuk është krejtësisht e re. Marrëveshjet si euro dhe qarkullimi i lirë i njerëzve (zona Shengen) ndjekin këtë parim. Vetëm një nëngrup i vendeve të BE-së janë pjesë e këtyre projekteve dhe ofertat madje janë shtrirë për t'u bashkuar përtej kufijve të BE-së. Monako është në Eurozonë, për shembull, ndërsa Norvegjia është në Shengen, pavarësisht se asnjë prej tyre nuk është një vend anëtar i BE-së.

Problemi me këto sindikata është se ato janë të paplota. Plotësuesi i unionit monetar është një "pakt stabiliteti" i reformuar së fundmi, që lë aq shumë boshllëqe saqë 11 nga 20 anëtarët e tij nuk e respektojnë. Dhe edhe brenda Shengenit, ende nuk ka kufij të përbashkët nw kuptimin e plotw tw fjalws. Si rezultat, ka akuza të vazhdueshme reciproke për eksportimin e emigrantëve të paligjshëm të njëri-tjetrit.

Zgjidhja këtu është që të ndahen plotësisht levat brenda një fushe të caktuar politikash me kushte që janë më fleksibël dhe vullnetare për anëtarët e unionit.

Mundësia e një divorci të qetë

Rezistenca arrihet përmes përshtatshmërisë. Prandaj, këto marrëveshje të reja duhet të bëjnë të mundur që në fillim divorcin ndërmjet anëtarëve të unioneve – dhe të përcaktojnë paraprakisht kushtet e një këputjeje të tillë.

Dhe në rast të një rasti ekstrem, palët e tjera duhet gjithashtu të jenë në gjendje t'i kërkojnë njërit prej anëtarëve që të largohet nga sindikata e tyre (në mënyrë që të mos pengohet sistematikisht për shpërblim nga një "kalorës" i lirë). Traktati aktual i bashkimit përmban një dispozitë (neni 50) që i mundëson një anëtari të largohet, siç bëri Mbretëria e Bashkuar – por nëse Brexit tregoi diçka, ishte se ky mekanizëm ka përdorim të kufizuar për të parandaluar që divorci të përfundojë në kaos.

Njerëzit duhet të jenë gjithmonë pjesë e këtyre vendimeve, sigurisht. Kur shtetet vendosin t'ia dorëzojnë një pjesë të sovranitetit të tyre një organizate më të madhe si BE-ja, kjo ndryshon natyrën e paktit midis qytetarëve të një vendi dhe njerëzve që marrin vendime në emër të tyre. Kjo e vërtetë evidente është injoruar për dekada, ndërsa BE-ja është ndërtuar gradualisht nga lart - poshtë.

Bashkimi Evropian aktualisht u ngjan martesave që kishim dikur në Evropë (deri në shekullin e 20-të), përpara se të pranohej se ato janë një kontratë civile (jo domosdoshmërisht fetare) që mund të zgjidhet përmes divorcit – jo ndonjë konstrukt hyjnor që nuk mund të zhbëhet kurrë.

Martesa midis vendeve të BE-së është dëmtuar nga mashtrimi dhe retorika boshe. Kjo është një çështje që nuk mund ta shmangim më nëse Evropa dëshiron të bëjë më shumë sesa thjesht "ndërrimin e marsheve".

BE-ja ishte projekti politik më i suksesshëm i shekullit XX. Nëse dëshiron të vazhdojë të jetë kështu edhe në të 21-tin, duhet të mësojë të jetë fleksibël. Mbijetojnë vetëm ata që mund të përshtaten.

*Akademik, Departamenti i Shkencave Sociale dhe Politike, Universiteti Bocconi

Burimi: The Conversation

Përkthimi për ResPublica: Gazmira Sokoli