Kuota e rrezikshme ku po bie strategjia e Izraelit
Izraeli është në telashe serioze. Qytetarët e tij janë thellësisht të ndarë dhe kjo situatë nuk ka gjasa të përmirësohet. Ai është zhytur në një luftë të pafitueshme në Gaza, ushtria e tij po tregon shenja tendosjeje dhe një luftë më e gjerë me Hezbollahun ose Iranin mbetet mundësi. Ekonomia izraelite po vuan shumë dhe "Times of Israel" raportoi së fundmi se deri në 60 000 biznese mund të mbyllen këtë vit.
Për më tepër, sjellja e fundit e Izraelit ka dëmtuar rëndë imazhin e tij global dhe ai po kthehet në një shtet të izoluar në mënyra që dikur ishin të paimagjinueshme. Pas sulmeve brutale të Hamasit më 7 tetor 2023, Izraeli mori simpati të konsiderueshme nga e gjithë bota dhe u pranua gjerësisht se Izraeli kishte të drejtë të përgjigjej fuqishëm. Por më shumë se 10 muaj më vonë, fushata gjenocidale e Izraelit kundër palestinezëve në Gaza dhe rritja e dhunës së kolonëve në Bregun Perëndimor e kanë shpërdoruar valën fillestare të mbështetjes. Kryeprokurori i Gjykatës Penale Ndërkombëtare ka aplikuar për urdhër-arrest për kryeministrin Benjamin Netanyahu dhe ministrin e Mbrojtjes Yoav Gallant me akuzat për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit; Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ka nxjerrë konkluzione paraprake duke i përshkruar veprimet e Izraelit si gjenocidale në natyrë dhe qëllim, dhe gjykata më në fund e ka shpallur pushtimin dhe kolonizimin e Izraelit të Bregut Perëndimor, Gazës dhe Jerusalemit Lindor shkelje të qartë të së drejtës ndërkombëtare.
Vetëm mbrojtësit me kokë-në-rërë të Sionizmit mund ta shikojnë atë që po ndodh në Gaza dhe të mos shqetësohen thellë, nëse jo të tmerrohen. Mbështetja në Shtetet e Bashkuara për veprimet e Izraelit po bie ndjeshëm dhe amerikanët e rinj (përfshirë shumë hebrenj të rinj amerikanë) kundërshtojnë përgjigjen e administratës Biden ndaj veprimeve të Izraelit. Lexoni këtë postim në Twitter të Eran Etzion, ish-zëvendës kreu i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të Izraelit dhe do të kuptoni mirë dëmin që Izraeli i ka shkaktuar vetes. Më pas lexoni këtë rrëfim të një vizite të fundit në Izrael nga historiani Omer Bartov, një nga studiuesit kryesorë të gjenocidit në botë, dhe do të kuptoni se sa i thellë është problemi.
Është tunduese ta fajësosh Netanyahun për të gjitha këto probleme dhe ai me siguri e meriton kritikën që ka marrë brenda dhe jashtë vendit. Por t’i vësh të gjithë fajin Bibit anashkalon një problem më të thellë: erozionin gradual në të menduarit strategjik të Izraelit gjatë 50 viteve të fundit. Arritjet dhe aftësitë taktike të vendit gjatë dy dekadave të tij të para priren të errësojnë – veçanërisht te brezi më i vjetër – shkallën në të cilën zgjedhjet kryesore strategjike të Izraelit që nga viti 1967 kanë ndihmuar në minimin e sigurisë së tij.
Sionistët e hershëm dhe gjenerata e parë e udhëheqësve të Izraelit ishin strategë të zgjuar. Ata po tentonin diçka që dukej pothuajse e pamundur: të krijonin një shtet hebre në mes të botës arabe, edhe pse popullsia hebreje në Palestinë në vitin 1900 ishte e vogël dhe ishte ende një pakicë e dukshme kur u themelua Izraeli në 1948. Themeluesit ia dolën duke qenë realistë të pamëshirshëm: duke përfituar nga mundësitë e favorshme, duke krijuar forca të afta paraushtarake (dhe më vonë një ushtri dhe forcë ajrore të klasit të parë) dhe duke punuar jashtë orarit për të fituar mbështetje nga fuqitë dominuese botërore. Vlen të kujtohet, për shembull, se si Bashkimi Sovjetik ashtu edhe Shtetet e Bashkuara mbështetën Planin e Ndarjes së OKB-së të vitit 1947 dhe të dy njohën Izraelin menjëherë pas themelimit të tij. David Ben-Gurion dhe liderët e tjerë sionistë ishin shpesh të gatshëm të pranonin marrëveshje që nuk i arrinin qëllimet e tyre afatgjata, të paktën përkohësisht, me kusht që marrëveshja t'i afronte ata më pranë qëllimeve të tyre përfundimtare.
Me arritjen e shtetësisë, qeveria e re punoi me zell për të kultivuar mbështetjen ndërkombëtare përmes hasbarës (propagandës) së pamëshirshme dhe për të krijuar aleanca me Francën, Afrikën e Jugut dhe disa vende të tjera. Më e rëndësishmja, ajo vendosi një "marrëdhënie speciale" me Shtetet e Bashkuara, bazuar kryesisht në fuqinë dhe ndikimin në rritje të "lobit izraelit". Udhëheqësit e hershëm të Izraelit e kuptuan se një vend i vogël i rrethuar nga fuqi armiqësore duhej t’i bënte llogaritë me kujdes dhe të bënte përpjekje të mëdha për të fituar mbështetjen ndërkombëtare. Diplomacia e zgjuar dhe jo pak mashtrimi e ndihmuan gjithashtu Izraelin të zhvillonte një arsenal klandestin armësh bërthamore dhe të fshihte realitetet mizore të themelimit të Izraelit, i cili nuk ishte bërë ende gjerësisht i njohur deri sa erdhën veprat kryesore të Benny Morris, Ilan Pappe, Avi Shlaim, Simha Flapan dhe "historianët e rinj" të tjerë në vitet 1980.
Asnjë qeveri nuk është e përsosur dhe udhëheqësit e hershëm të Izraelit bënë gabime në disa raste. Ben-Gurion gaboi kur u përplas me Britaninë e Madhe dhe Francën për të sulmuar Egjiptin në krizën e Suezit të vitit 1956 dhe më pas sugjeroi që Izraeli të mos i tërhiqte trupat e tij. Ai ndryshoi shpejt qëndrim, megjithatë, kur administrata Eisenhower e bëri të qartë se nuk do të toleronte një zmadhim të tillë të pajustifikuar. Por në përgjithësi, mprehtësia strategjike e shtetit sionist në ditët e para të tij ishte mbresëlënëse, veçanërisht kur krahasohej me kundërshtarët e tij.
Pika e kthesës ishte fitorja mahnitëse e Izraelit në Luftën Arabo-Izraelite të vitit 1967. Rezultati nuk ishte aq i mrekullueshëm sa dukej në atë kohë (ndër të tjera, inteligjenca amerikane kishte parashikuar se Izraeli do të fitonte lehtësisht), por shpejtësia dhe shtrirja e këtij triumfi befasoi shumë njerëz dhe ndihmoi në nxitjen e një ndjenje krenarie që e ka minuar gjykimin strategjik të Izraelit që atëherë.
Gabimi kryesor, siç kanë argumentuar vazhdimisht studiuesit izraelitë, ishte vendimi për të mbajtur, pushtuar dhe kolonizuar gradualisht Bregun Perëndimor dhe Gazën, si pjesë e një përpjekjeje afatgjatë për të krijuar një "Izrael të Madh". Ben-Gurion dhe pasuesit e tij kishin kërkuar të minimizonin numrin e palestinezëve brenda shtetit të ri hebre, por mbajtja e Bregut Perëndimor dhe Gazës do të thoshte se Izraeli tani kontrollonte një popullsi palestineze me rritje të shpejtë që ishte pothuajse aq e madhe sa popullsia e hebrenjve izraelitë. Ky pushtim që vjen si pasojë, siç quhet zakonisht, krijoi një tension të pashmangshëm midis karakterit hebre të Izraelit dhe sistemit të tij demokratik: ai mund të mbetej një shtet hebre vetëm duke shtypur të drejtat politike të palestinezëve dhe duke krijuar një sistem aparteidi, në një epokë kur një rend politik i tillë ishte një mallkim për një numër në rritje njerëzish në mbarë botën. Izraeli mund ta trajtojë këtë problem përmes spastrimit etnik dhe/ose gjenocidit shtesë, por të dyja janë krime kundër njerëzimit që asnjë mik i vërtetë i Izraelit nuk mund t'i miratojë.
Gabime të tjera pasuan shpejt vendimin për të ndjekur një Izrael të Madh. Udhëheqësit izraelitë (dhe homologët e tyre amerikanë, duke përfshirë Henry Kissinger) nuk i panë shenjat se presidenti egjiptian Anëar Sadat ishte gati të bënte paqe në këmbim të kthimit të Gadishullit të Sinait, të cilin Izraeli e kishte pushtuar në vitin 1967. Për më tepër, inteligjenca izraelite supozoi gabimisht se Ushtria egjiptiane ishte shumë e dobët për të sfiduar Forcat e Mbrojtjes të Izraelit (IDF) në Sinai, dhe kështu u pengua të shkonte në luftë. Rezultati i këtij gjykimi të gabuar ishte Lufta e Tetorit të vitit 1973. Pavarësisht pengesave fillestare, Izraeli mbizotëroi në fushën e betejës, por jo në tryezën e bisedimeve pas luftës. Kostot e luftës, së bashku me presionin nga Shtetet e Bashkuara, i bindën udhëheqësit izraelitë të fillonin negociatat serioze për të hequr dorë nga Sinai. Ky ndryshim përfundimisht çoi në udhëtimin historik të Sadatit në Jerusalem, Marrëveshjet e Camp David dhe traktatin pasues të paqes egjiptiano-izraelite (i bërë i mundur nga ndërmjetësimi këmbëngulës dhe i zgjuar i presidentit të atëhershëm të SHBA-së Jimmy Carter). Fatkeqësisht, për shkak se kryeministri i atëhershëm Menachem Begin ishte thellësisht i përkushtuar ndaj qëllimit të Izraelit të Madh dhe nuk dëshironte t'i jepte fund okupimit, ai e humbi këtë mundësi premtuese për ta zgjidhur çështjen palestineze një herë e përgjithmonë.
Shenja tjetër e qartë e gërryerjes së gjykimit strategjik ishte pushtimi fatkeq i Izraelit në Liban në vitin 1982. Kjo skemë ishte ideja e ministrit të Mbrojtjes Ariel Sharon, i cili e bindi Begin se një inkursion ushtarak atje do të shpërndante Organizatën për Çlirimin e Palestinës, ose OÇP (e cila kishte një prani të konsiderueshme në Liban), krijonte një qeveri pro-izraelite në Bejrut dhe i jepte Izraelit një dorë të lirë në Bregun Perëndimor. Pushtimi ishte një sukses ushtarak afatshkurtër, por çoi në pushtimin e Libanit jugor nga IDF, i cili, nga ana tjetër, çoi drejtpërdrejt në krijimin e Hezbollahut, rezistenca gjithnjë e më e fuqishme e të cilit më në fund e detyroi Izraelin të tërhiqej nga Libani në vitin 2000. Dhe heqja e OÇP nga Libani nuk e ndaloi rezistencën palestineze: në vend të kësaj, ajo hapi rrugën për Intifadën e Parë në 1987, një tjetër shenjë e qartë se palestinezët nuk do të largoheshin nga atdheu i tyre ose nuk do t'i nënshtroheshin nënshtrimit të përhershëm izraelit.
Megjithëse izraelitët largpamës e kuptuan se çështja palestineze nuk do të zhdukej, qeveritë e njëpasnjëshme izraelite vazhduan të vepronin në mënyra që e përkeqësuan problemin. Për shembull, megjithëse OÇP e kishte pranuar ekzistencën e Izraelit duke nënshkruar Marrëveshjen e parë të Oslos në 1993, asnjë udhëheqës izraelit nuk ishte i gatshëm t'u ofronte palestinezëve një shtet të tyrin. Edhe pse oferta e supozuar bujare e bërë nga kryeministri i atëhershëm, Ehud Barak, në samitin e Camp David të vitit 2000 shkoi më tej se çdo propozim i mëparshëm izraelit, ajo ende nuk u dha palestinezëve një shtet të qëndrueshëm. Oferta më e mirë e Izraelit do të kishte krijuar dy ose tre kantone të ndara dhe të çmilitarizuara në Bregun Perëndimor, me Izraelin që mbante kontrollin e plotë të kufijve, hapësirës ajrore dhe burimeve ujore të njësisë së re. Ky nuk ishte një shtet i qëndrueshëm, e lëre më një shtet që mund ta pranonte çdo udhëheqës legjitim palestinez. Nuk është çudi që ish-ministri i Jashtëm izraelit, Shlomo Ben-Ami, pranoi më vonë: "Po të isha palestinez, do të kisha refuzuar Camp David".
Paqja me palestinezët kërkon që Izraeli të ndalojë zgjerimin e vendbanimeve në territoret e pushtuara dhe të punojë me palestinezët për të krijuar një qeveri kompetente, efektive dhe legjitime. Në vend të kësaj, liderët e Izraelit – veçanërisht qeveritë e udhëhequra nga Sharon dhe Netanyahu – kanë bërë të kundërtën. Ata refuzuan të ndalonin zgjerimin e vendbanimeve, punuan jashtë orarit për t'i mbajtur palestinezët të dobët dhe të përçarë, edhe kur kjo nënkuptonte mbështetjen e heshtur të Hamasit, dhe në mënyrë të përsëritur penguan përpjekjet e SHBA-së për të arritur zgjidhjen me dy shtete. Rezultati ishte një seri e përsëritur përplasjesh shkatërruese, por jo përfundimtare (të tilla si Operacioni Cast Lead në 2008-09 dhe Operacioni Protective Edge në 2014). Megjithatë, këto përpjekje të përsëritura për të "kositur barin" nuk i dhanë fund rezistencës palestineze dhe përfundimisht kulmuan me sulmin ndërkufitar të Hamasit më 7 tetor, goditja më e rëndë që i është shkaktuar Izraelit në dekada.
Një shembull i fundit, tregues i miopisë strategjike izraelite është kundërshtimi i tij i zjarrtë ndaj përpjekjeve ndërkombëtare për të negociuar kufizimet mbi programin bërthamor të Iranit. Izraeli, për arsye të forta strategjike, dëshiron të mbetet i vetmi vend në Lindjen e Mesme me armë bërthamore dhe nuk dëshiron ta shohë Iranin, kundërshtarin e tij kryesor rajonal, të sigurojë bombën. Kështu, Netanyahu dhe udhëheqësit e tjerë izraelitë duhet të ishin kënaqur dhe të lehtësuar kur Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë e tjera të mëdha të botës e bindën Iranin të nënshkruante Planin e Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit 2015. Pse? Sepse i kërkoi Teheranit të reduktonte kapacitetin e tij të pasurimit, të zvogëlonte rezervat e tij të uraniumit të pasuruar dhe të pranonte inspektime shumë ndërhyrëse nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike, duke e bërë kështu bombën iraniane të paarritshme për një dekadë dhe ndoshta edhe më gjatë. Shumë zyrtarë të lartë izraelitë të sigurisë e mbështetën me mençuri marrëveshjen, por Netanyahu dhe mbështetësit e tij të vijës së ashpër, së bashku me AIPAC dhe grupet më të ashpra në lobin e Izraelit të SHBA-së, u kundërshtuan fuqishëm. Mbështetësit e flaktë luajtën një rol kyç në bindjen e Presidentit të atëhershëm Donald Trump që të largohej nga marrëveshja në vitin 2018, dhe sot Irani është më afër ndërtimit të një bombe se kurrë. Është e vështirë të imagjinohet një politikë izraelite më dritëshkurtër.
Çfarë e shpjegon rënien dramatike të mprehtësisë strategjike izraelite? Një faktor i rëndësishëm është ndjenja e mendjemadhësisë dhe mosndëshkimit që vjen nga mbrojtja dhe mënyra sesi SHBA respekton dëshirat e Izraelit. Nëse vendi më i fuqishëm në botë ju mbështet, pavarësisht se çfarë bëni, nevoja për t’i menduar me kujdes të gjitha veprimet tua, do të zvogëlohet pashmangshmërisht. Për më tepër, tendenca e Izraelit për ta parë veten vetëm si viktimë dhe për të etiketuar çdo kundërshtim ndaj politikave të tij si antisemitizëm nuk ndihmon, sepse e bën më të vështirë për udhëheqësit izraelitë dhe publikun e tyre të kuptojnë se si veprimet e tyre mund të jenë shkaku i armiqësisë me të cilën po përballen. Sundimi i Netanyahut si kryeministri më jetëgjatë i Izraelit është një pjesë tjetër e problemit, veçanërisht pasi veprimet e tij drejtohen kryesisht nga interesi vetjak (d.m.th., dëshira për të shmangur burgun për korrupsion), jo vetëm nga shqetësimet për atë që është më e mira për vendin e tij. Shtojini kësaj ndikimin në rritje të së djathtës fetare – pikëpamjet mesianike të së cilës për politikën e jashtme u përmblodhën së fundmi në një artikull rrëqethës në Haaretz, dhe ja ku kemi një recetë për katastrofën. Kur një vend fillon të marrë vendime strategjike bazuar në profecitë apokaliptike dhe pritshmëritë për ndërhyrje hyjnore, bëni kujdes.
Pse ka rëndësi kjo? Sepse, siç treguan Shtetet e Bashkuara në përgjigjen e tyre ndaj 11 shtatorit, vendet që nuk po mendojnë me zgjuarsi për opsionet e tyre strategjike, mund t'i bëjnë dëm të konsiderueshëm vetes dhe të tjerëve. Veprimet e Izraelit kërcënojnë perspektivat e tij afatgjata, kështu që kushdo që dëshiron që ai të ketë një të ardhme të ndritur, duhet të shqetësohet veçanërisht nga gjykimi i tij strategjik në rënie. Sjellja e tij hakmarrëse dhe dritëshkurtër ka shkaktuar dëme të mëdha mbi palestinezët e pafajshëm për dekada dhe vazhdon ta bëjë këtë edhe sot, megjithatë ka pak shanse për t'i dhënë fund rezistencës palestineze. Të qenit i lidhur ngushtë me një partner të çrregullt dhe që nuk mendon shumë është gjithashtu një problem serioz për Shtetet e Bashkuara, sepse vijon t’u hajë atyre kohën, vëmendjen dhe burimet, duke i bërë të duken joefektive dhe hipokrite. Mund të frymëzojë gjithashtu një valë tjetër terrorizmi antiamerikan, me gjithë dëmin e dukshëm që do të sillte ky rezultat.
Fatkeqësisht, nuk është e qartë as se si mund të rregullohet kjo situatë. Gjëja më e mirë që mund të bënin mbështetësit e Izraelit në Shtetet e Bashkuara është t'i bëjnë presion si demokratëve ashtu edhe republikanëve që të përdorin një dozë të madhe dashurie të ashpër ndaj shtetit hebre, në mënyrë që ai të fillojë të rishqyrtojë trajektoren e tij aktuale. Natyrisht, kjo do të kërkonte gjithashtu që grupet në lobet si AIPAC të reflektojnë mbi rolin e tyre në çuarjen e Izraelit në këtë pikë. Fatkeqësisht, nuk ka asnjë shenjë që kjo të ndodhë së shpejti. Në vend të kësaj, Izraeli dhe mbështetësit e tij në Shtetet e Bashkuara po dyfishohen. Kjo është një recetë për telashe të pafundme, nëse jo fatkeqësi.
*Analist dhe profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin e Harvardit.
Përkthimi: Gazmira Sokoli
Add new comment