Mërzia është shtysa kryesore për të qenë vazhdimisht krijues

Arben Dedja, në jetën alternative, sikurse ai thotë me një ton sarkastik, është poet, tregimtar e përkthyes, ndërsa në variantin standart, ka mbaruar studimet për mjekësi dhe është specializuar si Kirurg i Përgjithshëm. Para se të largohej nga Shqipëria, në vitin 1999, ka punuar si urolog dhe pas vendosjes në Padova të Italisë, “e braktisi” profesionin e mjekut për t’iu përkushtuar kërkimeve shkencore në fushën e Kirurgjisë Eksperimentale. Prej vitit 2012, ai ka marrë doktoraturën me një studim eksperimental në neonatologji nga Universiteti i Padovës dhe aktualisht është kërkues shkencor i Departamentit të Shkencave Kardio-Torako-Vaskulare dhe të Shëndetit Publik në të njëjtin universitet, ku kryen kërkime në fushën e valvulave kardiake, decelularizimit dhe ripopullimit qelizor. Ai më rrëfen, që para se të takonte mjekun dhe poetin e njohur çek Miroslav Holub në vitin 1997, krijimtaria e tij ishte e ndarë thikë nga profesioni i përditshëm, dhe si pas këtij takimi jetësor, kjo krijimtari merr një karakter të ndryshëm, ku jeta alternative shkrihet me fushën mjekësore.

Stili i Dedjas është i dallueshëm në letërsinë shqipe, pasi është ndër të paktët, në mos të vetmit shkrimtarë shqiptarë, që me një lirizëm të distancuar, përshkruan anatominë e korpusit të tij krijues me terma mjekësorë. Dedja, ndoshta është dhe ndër shkrimtarët e paktë, që vendos titullin e librit, para se të fillojë shkrimin e librit, shkruan parathënien, para se të shkruajë tekstin. Libri i tij i fundit “Tregimtari i madh”, që pritet të botohet nga “Pika pa sipërfaqe”, është sërish një libër atipik, që “rreket të mos bëhet i mërzitshëm”, “i referohet pritshmërisë së lexuesit” (citime autoironike të Dedjas), por njëkohësisht papritshmërisht dëfryes, do të shtoja unë. Në kundërshti me gjuhën e rafinuar të librave të tij, ramë dakord, që ky bashkëbisedim të bazohet më tepër në elementin oral, t’i përngjasë më tepër të folurës së përditshme, për të përmbysur sadopak formalitetin dhe “gjuhën e qëruar”, që karakterizon zakonisht intervistat e shkruara. Fjala i jepet “Tregimtarit të madh”.

***

Unë i përkas atij brezi me fat (brenda pafatshmërisë së vet), që e ka nisur anglishten në mënyrë eksperimentale qysh në klasën e dytë fillore. Në vitin ‘71-’72, u vendos të bëhej ky “eksperiment” në Shqipëri, ngaqë normalisht gjuha e huaj fillonte të studiohej në klasë të pestë. Kishim mësuese Afërdita Asllanin, një grua e vjetër, e dalë në pension, që e thirrën enkas për këtë punë. Dinte anglisht në mënyrë perfekte dhe kish vullnet e pasion të jashtëzakonshëm. Kam qenë te shkolla “Migjeni”, që atëherë ishte vetëm shkollë fillore dhe kjo shkaktoi një vështirësi tjetër. Kur mbaruam klasën e katërt, u shtrua pyetja: “Po tani, ç’do bëhet me këta?” Doli një vendim i veçantë: duhet të spostoheshim së bashku si klasë; nuk na lejuan të ndahemi. Dhe na çuan aty pranë, te “Jeronim de Rada”, ku për mësuese kimie kisha time ëmë. Anglisht na jepte Maja Luarasi, gruaja ruse e Profesor Skënder Luarasit.

Në atë kohë, ka qenë si punë konkurrence në Tiranë midis familjeve «intelektuale» kush t’u mësonte fëmijëve më shumë gjuhë të huaja. Kështu, që përveç anglishtes në shkollë, bëja edhe anglisht në privat. Me Filip Tolën kam bërë anglisht 3-4 vjet, deri në gjimnaz. Kur isha 12 vjeç, nisa edhe italishten, me mësues Skënder Gjylhasanin. Një lloj lidhjeje me Italinë e kisha, se gjyshi pat studiuar mjekësi në Itali, këtu në Padova, në universitetin ku punoj. Por, kjo është thjesht rastësi. Ka qenë nga ministrat e paktë të kohës së komunizmit me diplomë perëndimore, Ibrahim Dervishi, ministër i Shëndetësisë, në vitet pesëdhjetë (unë s’kisha lindur akoma). Një nga arsyet që fillova të shkruaja prozë në Padova, ishte pikërisht mjekësia e tim gjyshi (vajta ia gjeta dosjen në arkivën e universitetit: ekzistonte). M’u kujtuan plot histori fëmijërore; dhe pata në duar disa kujtime të tij interesante, të një jete plot tallaze. Më duket se do të humbnin për fare, po të mos i shkruaja.

Nisa të shkruaj poezi 13-14 vjeç dhe pothuaj në të njëjtën moshë, nisa të përkthej, fillimisht nga anglishtja. Pra u bënë 45 vjet që përkthej, poezi kryesisht. Përkthimet e para, i nisa me disa poezi në anglisht. Me anë të zyshë Majës, kërkova të m’i shihte Profesor Luarasi. Dhe bëra atë gjënë aspak të këndshme dhe të paedukatë, që t’i çoja profesor Luarasit variantin tim të “I hear American singing…” të Whitman-it, që vetë ai e kish përkthyer në shqip e botuar te “Fije bari”. Kurse poezia tjetër mbaj mend që ishte “O my Love’s like a red, red rose”, nga Robert Burns. “Këtë poezinë e Burns-it, e ke përkthyer shumë keq”, më tha Profesor Luarasi. “Kjo është këngë, duhet mbajtur edhe masa muzikore, që ti nuk e respekton fare. Kurse këtë të Whitman-it e ke bërë më mirë se unë”. Mirëpo, kjo më dha krahë. Vajta në shtëpi, grisa të gjitha kopjet e përkthimit të Burns-it dhe… iu futa me kokë përkthimeve të poezive të tjera. Pastaj, mbas nja një viti, supremacinë ndër gjuhët e huaja ma mori italishtja. Por, ne atëherë gjuhët e huaja i mësonim jo për të folur, por për të lexuar.

Për herë të parë kam folur italisht pas viteve ‘90. Dija shkëlqyeshëm italisht, por s’kisha folur kurrë, se s’më ishte dhënë mundësia ta flisja. Me gjyshin ia kisha mësuar rregullat e leximit qysh 6-7 vjeç. Mirëpo, paskëtaj lindi nevoja për mësues. Kështu që më gjetën mësues Skënder Gjylhasanin. “Është shumë i vogël për të mësuar italishten, duhet të mësojë gramatikën e shqipes njëherë”, tha profesor Skënderi. Kështu lamë të kalojnë ca vjet dhe iu futa italishtes prapë me mësues Skënderin më 1976, kur isha 12 vjeç. Për 8 muaj ia dola në krye krejt gramatikës. Nga këto, 4 muaj na morën vetëm foljet e parregullta (i studionim me një libër me kapak të trashë, botim i shek. XIX). “Tani që i mbaruam edhe foljet e parregullta, mund të fillojmë të merremi me italishten”, tha më në fund mësues Skënderi. “Do të përkthejmë një libër bashkë”.

Mësues Skënder Gjylhasani kishte një bibliotekë shumë të pasur, pavarësisht librave të sekuestruar nga Sigurimi. (Pat bërë 8 muaj hetuesi, por pastaj e kishin nxjerrë të papërgjegjshëm, dhe “ia kish hedhur”, po të përdorim një eufemizëm, me dy vjet në Çmendinën e Vlorës. Ndjesë për termin jo adeguat, por fjala “çmendinë” përdorej rëndom atëherë. Zgjodhi si tekst, që duhej të përktheja nga italishtja në shqip biografinë e Dikensit nga Stefan Zweig. Pra, një përkthim nga një përkthim. Kisha dy fletore. Njëra për përkthimin «fjalë për fjalë», që të vazhdoja të ushtroja gramatikën, tjetra për përkthimin letrar. Aty më nxiste të jepja maksimumin. E kam akoma përkthimin. E kam mbaruar më 5 maj 1978, pra kur isha 14 vjeç. Ishte atëherë që pata filluar të shkruaj edhe poezitë e mia të para, natyrisht shumë të dobëta. Meqë kisha maninë të shkruaja shumë (përfshi ca poema të gjata), mësues Skënderi – për të ngritur nivelin e vargjeve të mia – më orientoi përfundimisht drejt përkthimit “Duhet të përkthesh poezi, kështu mëson se si shkruhet poezia”, më thosh. Dhe më propozoi të përktheja Trilussa-n (që, në fakt, shkruan në dialektin romanesk, por shumë i ngjashëm me italishten “letrare”. Përktheva një numër të madh  poezish nga Trilussa. Pastaj, ç’të gjeja poetë italianë nëpër antologji a kudo tjetër, i përktheja. Deri në moshën 20 vjeçare, e kisha kaluar qindshin e poezive të përkthyera nga italishtja. Ndaj edhe sot e kam të vështirë ta ndaj përkthimin e poezive, nga krijimi i poezive dhe ndoshta prandaj preferoj akoma të përkthej vargje. Kështu, numri i vargjeve që kam përkthyer, është shumë më i madh, 3-4 herë më i madh se numri i vargjeve që kam shkruar unë vetë.

Merrja libra autorësh të huaj nga biblioteka kombëtare (nga Trilussa, për shembull, aty kam marrë disa libra), por lexoja edhe libra që qarkullonin dorë më dorë. Nja dy romane të Dostojevskit kështu i kam lexuar; edhe “Tregimet” e Kafkës. Për “Idiotin” e Dostojevskit, kisha vetëm 48 orë kohë. Nuk mbaj më mend asgjë, por ndjesia që më ka lënë është e jashtëzakonshme.

Isha 15 veç kur botova te gazeta “Drita” poezitë e para; një rekord i vogël, se ka qenë shumë e vështirë të botoje. Në fakt, që një vit përpara, kur isha në klasë të 8-të, 14 vjeç, m’u botua një poezi; më duket titullohej “Nëna e dëshmorit”. Vetëm se në atë rast, më ngatërruan emrin. Më mirë, se kështu më mohuan autorësinë e një prej poezive më të shëmtuara të letrave shqipe. Nga adoleshenca e hershme e deri më 1990, mund të më jenë botuar gjithsej 6 poezi te gazeta “Drita” apo revista “Nëntori”. Ama fjala “Parti” nuk dilte askund.

Duke qenë se, siç thashë, jo vetëm gjyshin (nga nëna) e kisha mjek, por edhe tim atë, që ka qenë për vite shef kirurgjie në Spitalin Ushtarak, në njëfarë mënyre më ishte taksur, që në lindje të vazhdoja mjekësinë. Pavarësisht se gjithnjë më ka pëlqyer letërsia, dy ishin argumentat, që më detyruan të pranoj mjekësinë. I pari: që letërsinë mund ta bësh, edhe duke qenë mjek. E pafundme ishte lista e shkrimtarëve mjekë që më përmendnin, me në krye Çehovin. Argumenti i dytë ishte politizimi. Në familje e fis isha plot me komunistë, por ma dinin mendjen dhe më e mira ishte të më mbanin sa më larg baltës së politikës. Zanati më pak i politizuar asokohe në Shqipëri (dhe ndoshta në të gjitha kohërat), sigurisht që ishte mjekësia.

Prozë kam shkruar për herë të parë në moshën 40 vjeçare (po të heqim hartimet e shkollës), pra më 2004. Te vëllimi im i fundit me tregime “Tregimtari i Madh ”, që del këto ditë nga shtypi (“Pika pa sipërfaqe”), kam bërë këtë operacion: kam vënë bashkë tregime fare të ndryshme, në qoftë se lejohet termi, po themi tregime të zhanreve të ndryshme: një tregim historik, një tregim fantastiko-shkencor, një tregim i llojit të letërsisë fantastike (realizëm magjik), një mikrodramë (ose mikrokomedi), tregim realist, tregim satirik, një crime story dhe fragmente autofiction-i. Janë pjesë të shkurtra, përshkrime të jetës sime dhe aty, midis të tjerash, rrëfej si e shkrova prozën time të parë të shkurtër (shumë të shkurtër), në ditët e një kongresi për transplantet në Vjenë, shtator 2004, prozë që e përfshiva te vëllimi me tregime “Amputime të zgjatura” (Ombra GVG, 2011). Titullohet “Lugë”. Kemi të bëjmë, pra, me paratekstin e prozës sime të parë. Dhe kështu, që atëherë shkruaj gjithnjë e më tepër prozë e gjithnjë e më pak poezi.

Kam botuar 4 libra me poezi në shqip. «Shpella e trishtimeve të tua» (Naim Frashëri, 1994), «I thopërkuom» (Korbi, 2003), një fjalë e Buzukut, që nuk i dihet mirë domethënia, «Shqiptime të rralluara» (2018) dhe «The Italian Job» (Onufri, 2022). Kam botuar edhe në Itali dy libra me poezi, janë vëllime dygjuhëshe (për poezitë që e kanë origjinalin në shqip). Se në librin e dytë (“The Vanishing Twin, 2015) poezitë e shkruara direkt në italisht, i tejkalojnë ato shqip. Në Itali, poezia e përkthyer botohet gjithmonë tok me origjinalin, është rregull. Aktualisht, kam gati një vëllim të ri me poezi në italisht dhe ky është shkruar i tëri në atë gjuhë.

Poezitë e mia në shqip ose italisht, konceptualisht janë njëlloj tashmë; është vetëm gjuha që ndryshon. Po ta krahasojmë poezinë time të tanishme me atë të dikurshme, po, ndryshimet janë të mëdha. Së pari, mungon rima. Pothuajse, gjithmonë mungon rima. Isha shumë më klasik në ato fillime. Tjetra: tani përdor në masë ironinë si figurë letrare, që, megjithëse njihet pak, bën pjesë në të njëjtin grup figurash retorike me metaforën: është një trop. Të përkthej veten time nga shqipja në italisht apo anasjellas (kjo e fundit ndodh shumë rrallë) nuk e kam të vështirë dhe, ndryshe nga ç’më ndodh kur përkthej tekstet e të tjerëve, nëse më lind një ide e më bëhet të ndërroj diçka, e ndërroj; fundja autori jam unë.

Në të shkruar përpiqem t’u shmangem përdorimit të tepërt të mbiemrave, ndajfoljeve; në përgjithësi të përcaktorëve. Sikurse thotë Basil Bunting, një poet anglez, modernist po e quajmë: “Hate adjectives, they bleed nouns”. Zakonet e këqija, që krijohen në gjuhën tënde gjatë edukimit shkollor, kur i sheh me syrin e një gjuhe tjetër, italishtes në rastin tim, në të cilën nuk kam bërë asnjë rrugëtim shkollor, i kap shpejt e me sy më kritik: kjo të bën ta përmirësosh tesktin. Letërsia ka shumë rregulla, që e lidhin me ekonominë. Për shembull, në ekonomi, të investosh në diçka që NUK sjell fitim, është si të dalësh me humbje. Po ashtu në letërsi, të shtosh fjalë, që nuk sjellin asgjë të re, nuk ia shtojnë aspak forcën frazës; do të thotë që, përkundrazi, e ke dobësuar frazën dhe krejt forcën e tekstit.

Titulli i librit tim të fundit me poezi “The Italian Job”, ka të bëjë me faktin, që është shkruar në Itali. Ekziston një film me këtë titull, për një grup hajdutësh, që shkojnë të vjedhin në Itali. Kjo “The Italian job” është në kuptimin e keq të fjalës, punë të pista, pislliqe. Është ironike, jeton në një vend e shkruan në gjuhën e vendit tjetër. Tashmë poezi shkruaj fare pak. Të vetmet vargje që hedh në letër (kur kam forcë ta bëj ose kur më kujtohen) janë ato që më vijnë në mend natën ose herët në mëngjes, midis gjumit dhe zgjimit (jam tip shumë gjumëtrazuar).

Ideja, që frymëzimi vjen nga lart është, sipas meje krejt e gabuar: kemi të bëjmë me një proces që buron nga puset më të thella të nën-ndërgjegjes, dhe ato kanate tashmë janë të hapura vetëm fare pak në minutat e turbullta midis të fjeturit dhe të zgjuarit. Kam një zakon, që kur nis një libër të ri, gjëja e parë që bëj, është t’i vë titullin. Po të mendoj se ka nevojë për një parathënie, ia shkruaj edhe parathënien.

Deri më 1997-n isha një person i ndarë më dysh në vete; e kisha ndarë mjekësinë nga letërsia. Në vitin 1997, filloi të botohej revista Aleph; bëja pjesë në redaksi. Na vijnë dy ftesa nga British Council dhe katedra e anglishtes e Universitetit të Brnos, Çeki, për një takim poetësh. Kush të shkonte? Shumë e thjeshtë: ai që kishte pasaportën gati! Kështu që si përfundim vajta unë me Genci Muçollarin, njëri mjek, tjetri inxhinier. Sapo u thashë që jam mjek atyre në Brno, më takuan direkt me Miroslav Holub-in, mjek edhe ai dhe poet i shquar çek. Më tha, që do të kishte shumë qejf të përkthehej në shqip, “jam përkthyer ne 38 gjuhë, por në shqip ende jo”. “Po unë nuk di çekisht” i thashë. “S’ka problem” ma ktheu, “më përkthe nga gjuhë e dytë, rëndësi ka të më ruash konceptet mjekësore të poezive. Përkthyesit e tjerë e kanë vështirë”. Nga ai kuptova, që futja e metaforave mjekësore në poezi duhet parë si pasuri dhe fillova dalëngadalë t’i përdor edhe unë.

Trazirat e vitit ’97 i kam përshkruar duke rrëfyer se ç’bëhej në urgjencën kirurgjikale të QSUT-së, spitali kryesor i Shqipërisë. Nuk kishte observator më të mirë, vështrim më të ftohtë dhe njëkohësisht më human. Nuk kishim nevojë t’i dëgjonim lajmet, se e dinim më mirë ne se gazetarët ç’kish ndodhur natën në kryeqytet. Vinin të plagosur nga banda kundërshtare, të cilat duheshin menaxhuar që të mos e vazhdonin përleshjen edhe në spital. Dhe në përgjithësi edhe kriminelët më të tmerrshëm flisnin sinqerisht me ne, se zakonisht me mjekët njerëzit hapen. Këto gjëra ishin akumuluar brenda meje, derisa vendosa t’i shkruaj.

Mërzia është një nga shtysat më të mëdha të njeriut për të qenë krijues. Duke u mërzitur me diçka, bën një krejt tjetër gjë dhe sikur rinovohesh. Ngaqë jam tip që mërzitem shpejt, orvatem gjithmonë të ndërroj lëkurë. John Gardner, profesori i Carver-it në creative writing thosh se “për të shkruar një roman, duhen të paktën tre vjet”. Kush rri e merret tre vjet me të njëjtën gjë. Ndaj edhe nuk shkruaj romane. Ndaj edhe përkthej shumë, se mund t’i ndërroj autorët që përkthej si mbreti gratë. Përkthimi, në këtë rast, hyn në kuadrin e asaj, që kur përkthen bën gjithnjë diçka të ndryshme, sidomos po të zgjedhësh autorë të ndryshëm, nga gjuhë të ndryshme dhe epoka të largëta (për të mos thënë, bile, autorë diametralisht të kundërt).

Kam përkthyer autorë, që s’kanë fare lidhje me njëri-tjetrin: Danten dhe Kavalkantin, William Blake, një pre-romantik anglez, Sylvia Plath, që është confessional poet, Emili Dickinson, Miroslav Holub, etj. Emili Dickinson më ka pëlqyer në mënyrë të jashtëzakonshme. I kam përkthyer, më duket, 127 poezi (që nuk janë asgjë, se ka shkruar 1.800). Aty kam mësuar rimat jo të plota, asonancat, konsonancat. Shumë të rëndësishme. Se më çon te teoria ime e rimave, që me kalimin e shekujve konsumohen. Në italishte, gjuhë që në 800 vjet (nga poezia e Shën Françeskut të Assissi-t, e vitit 1224) ka ndryshuar fare pak, rimat janë konsumuar, ngaqë nuk ka ndërruar gjuha, si në anglisht. Në kuptimin që janë përdorur e stërpërdorur aq shumë, sa kur e lexon një poezi, je në gjendje shpesh ta parashikosh rimën, edhe nga konteksti. Kjo i heq krejt befasinë, magjinë, poezisë. Dhe në fakt sot, poezia italiane shkruhet përgjithësisht pa rimë. Por për këtë dua të ulem e të shkruaj një ese, që ta shpjegoj idenë time; në këtë intervistë bëhet e ndërlikuar ta shpjegoj. Dalëngadalë po i vjen edhe shqipes kjo ditë.

O malet e Shqipërisë e ju o lisat e gjatë

Fushat e gjera me lule, q’u kam ndër mënt dit’ e natë.

Ja rima më e djegur e letërsisë shqipe. Edhe një të pashkollë ta pyesësh, do ta gjejë se “Bagëti e Bujqësia” është kaq e famshme!

Prapë në këtë kuadër, unë Majakovskin si poet e kam shijuar këtu në Itali. Poezia ruse vazhdon të shkruhet me rimë dhe Majakovski në Shqipëri ashtu përkthehej. Puna ishte se shpesh rimat ishin banale, kishte shumë rima femërore, etj. Në italisht, siç shpjegova, e kanë hequr nga mendja rimën dhe kështu poezitë e Majakovskit fitonin një forcë shprehjeje krejt të re dhe të çliruar burgjish. Duke synuar ekskluzivisht rimën, fillon të përdorësh fjalë, që quhen parazitare, që i fut vetëm për të ruajtur rimën; sidomos në tekstet e këngëve është tipike kjo. E dobësojnë tmerrësisht vargun.

Për ta lidhur bisedën me përkthimet dhe me prirjen time drejt mërzisë ekzistenciale, kam filluar të merrem me poetë gjuhësh, që nuk i njoh aq sa duhet: së pari me Katulin, poetin latin. Në fakt, në vitin e parë të mjekësisë e kishim në program latinishten, që e studioja me zell. Pastaj, fëmijët e mi kanë studiuar latinisht rëndshëm në lice këtu në Itali (e ka programi shkollor). Edhe unë nga një çikë me ta: si çdo prind që fut hundët në punët e fëmijëve të vet. Bazat teorike dhe librat e fjalorët, pra, nuk më mungojnë. As dëshira e vullneti. Ndërkohë kam grumbulluar nja 15 versione përkthimi (kryesisht në italisht) dhe një libër me përkthim interlinear të vargjeve të Katulit (mjerisht, duke pasur të bëjmë me tekst shkollor, aty analizohen vetëm ato poezi të Katulit që nuk kanë fjalë të pista. Domethënë, të paktën 1/3 mbetet jashtë. Më të bukurat!). Një poet tjetër, që po përkthej është Paul-Jean Toulet, poet ekzistencialist, me origjinë franceze. Njohuritë e mia të frëngjishtes janë të kufizuara, por bashkëshortja ime ka mbaruar shkëlqyeshëm për frëngjisht dhe më ndihmon shumë (jam nga fshati i gruas!).

Letërsia italiane ka ndikuar mjaft tek unë, edhe ngaqë e njoh që adoleshent. Pasurinë e gjuhës tënde e qëmton më mirë në përkthim, se sa kur shkruan tekstet e tua, ngaqë në përkthim të duhet të hapësh fjalorët. Kurse e shkruara personale (këtu flas për veten) ka nevojë për rrjedhshmëri; nuk mund ta ndërpresësh fluksin e mendimeve dhe të fjalëve për të kërkuar një fjalë më të saktë, më të veçantë; spontaniteti është më i rëndësishëm: teksa përkthimi është eksperiencë, shkrimi është imazh.

Në profesionin tim, merrem kryesisht me modele eksperimentale në minj. Aktualisht po realizoj një projekt që ka lidhje me valvulën pulmonare (që ndodhet brenda arteries pulmonare, që, në fakt, është venë). Këtë projekt po e zhvilloj me kardiokirurgët pediatrikë. Një tjetër projekt eksperimental ka lidhje me një patologji që quhet bronkodisplazia pulmonare. Është patologji tipike e fëmijëve të lindur prematurë. Këtë po e kryej me grupin e neonatologëve, me të cilët, siç thashë, kam bërë PhD-në dhe i ruaj marrëdhëniet. Kam edhe nja dy projekte të tjera më të vogla ose, për momentin, më në hije.

Te “The Italian Job” kam një poezi, për minjtë, që titullohet “Sisë”. Versioni i saj italisht, bile, është botuar në një antologji poezish për kafshët “Alfabeto animale” titullohet, ku ishte përmbledhur edhe një poezi e Kadaresë për drerin, që nuk e njihja. Poezi e bukur!

Në një farë mënyre, profesioni më ka ndihmuar të mos vuaj nga fobira të ndryshme. Dhe, në fakt, nuk kam asnjë fobi. Te libri “Biblioteka futuriste” (“Pika pa sipërfaqe”, 2022) ironizoj, në një tregim të shkurtër (nuk janë tamam tregime, janë të pasme kopertinash apo recensione librash inekzistentë) fobitë e mundshme të shqiptarëve: decidofobia (frika nga vendimet – me variantin puro shqiptar: plenumofobia), eleutherofobia (frika nga liria), ithyphallofobia (frika nga ngritja e flamurit), placofobia (frika nga lapidarët), demofobia (frika nga mitingjet), mnemofobia (frika nga kujtimet), teatrofobia (frika nga teatrot), etj., etj.

E vetmja fobi që kam, është thanatofobia. Por, atë e kanë të gjithë. Të kaplon kur je vetëm dhe e mendon. Boshi ekzistencial, në fakt, jo vdekja në vetvete. Ideja e boshit ekzistencial. Si ka mundësi që s’do të ekzistoj më, është kjo që të jep ndjenjën e ankthit.