Ne jemi bagëtitë për fermat e të dhënave

Ronald Deibert, profesor i shkencave politike në Universitetin e Torontos dhe drejtor i Citizen Lab, instituti në Shkollën Munk pranë të njëjtit universitet, konsiderohet si pionier në studimin e spiunazhit dixhital, softuerit të mbikëqyrjes komerciale dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

Në një intervistë me Kathimerini, Deibert shpjegon se si korporatat monitorojnë sjelljen dhe zgjedhjet tona dhe shpjegon metodat e reja me të cilat qeveritë monitorojnë individin.

Sa të fuqishme janë platformat e mediave sociale dixhitale dhe sa ndërhyrëse mund të jenë ato në të vërtetë?

Përgjigja e shkurtër është se ato janë shumë të fuqishme dhe jashtëzakonisht ndërhyrëse. Përgjigja më e gjatë ka të bëjë me modelin e biznesit të asaj që unë mendoj se është i është vënë emri i saktë "kapitalizëm mbikëqyrës".

Kapitalizmi i mbikëqyrjes është modeli kryesor i biznesit, jo vetëm rreth platformave sociale, por në të vërtetë tani i gjithë ekosistemi dixhital në të cilin jetojmë. Dhe parimi themelor i kapitalizmit të mbikëqyrjes është monitorimi i sjelljes së përdoruesve në këmbim të aksesit kryesisht falas në shërbime dhe aplikacione të ndryshme dhe përdorimi i këtyre të dhënave për të fituar para.

Ajo që bën kapitalizmi i mbikëqyrjes është krijimi i një logjike pothuajse të pamëshirshme që platformat e teknologjisë të bëhen gjithnjë e më invazive qëkur krijohen. Pothuajse çdo aplikacion që përdorni në internet sot ka funksionalitet të nivelit më të lartë dhe të ulët.

Funksionaliteti i nivelit më të ulët është ai i dukshëm. Për shembull, aplikacioni që përdorni për të thirrur një taksi ose për të blerë ushqim, ose për të luajtur një lojë. Por funksioni i nivelit më të lartë i pothuajse të gjitha aplikacioneve sot është të mbledhin sa më shumë informacion nga ne, përdoruesit. Prandaj, ne jemi në njëfarë mënyre bagëtia për fermat e tyre të të dhënave. Edhe pse kompanitë e përshkruajnë atë që po bëjnë si diçka ndryshe. Në thelb, kjo është ajo që ka të bëjë me modelin e biznesit.

Ne tashmë kemi aplikacione që janë krijuar posaçërisht për të arritur te sjelljet tona. Çfarë lexojmë në internet? Çfarë blejmë? Tani po shkojmë gjithnjë e larg. Pra, studimi i modeleve të retinës tënde, të bebëzave tua dhe sa kohë qëndron për diçka në një faqe interneti mund të tregojë një lloj kënaqësie që kompania po përpiqet të konstatojë te ti. Dhe ne madje kemi tani aplikacione që synojnë të mbledhin informacione për humorin tënd ose modelet tua të gjumit.

Jo shumë larg në të ardhmen, ne do të kemi sisteme nervore të lidhura me internetin që në fakt prekin drejtpërdrejt trurin tonë. E gjithë kjo është pjesë e një modeli themelor biznesi që përcakton ekosistemin dixhital në të cilin jetojmë.

Në Greqi, ka pasur një diskutim mbi përdorimin e spyware të paligjshëm si Predator me implikime politike. Sipas jush, sa e gjerë mund të jetë mbikëqyrja?

Ne jetojmë tashmë në një mjedis që është i ngopur me mbikëqyrje. Ka sensorë kudo që na rrethojnë si pjesë e këtij modeli kryesisht beninj biznesi. Shtresuar në krye të kësaj është diçka më serioze, që është mbikëqyrja e qeverisë. Tani kemi çështjen e spiunazhit dhe spyware-it me shënjestër të përcaktuar, i cili është edhe më shqetësues për shkak të nivelit të ndërhyrjes, sepse të gjithë i mbajmë me vete këto pajisje 24 orë në ditë. Ata janë në komodinat tona. Ata japin një model jete. Ato janë jashtëzakonisht të detajuara dhe gjithëpërfshirëse për sa i përket ndjekjes, gjurmimit të lëvizjeve, sjelljeve dhe komunikimeve tona.

Që një agjenci qeveritare të jetë në gjendje të futet brenda asaj pajisjeje, gjë që ata munden tani, falë softuerit spiun mercenar, përfaqëson, besoj, një hap kuantik përpara në aftësitë e kontrollit të qeverisë. Dhe sinqerisht, shumica e qeverive në mbarë botën nuk kanë kontrollet dhe balancat e duhura për të parandaluar abuzimin e pushtetit.

Si funksionon softueri spyware dhe si i aplikojnë vendet lloje të ndryshme të tij për të përgjuar kundërshtarët e tyre?

Për t’iu përgjigjur kësaj duhet të kthehemi te historia dhe evolucioni i zbatimit të ligjit dhe teknikave të mbledhjes së inteligjencës. Në të kaluarën, agjencitë e inteligjencës ishin të interesuara në mbledhjen e informacionit mbi objektivat, mbi subjektet njerëzore. Pra, agjentët e vërtetë njerëz ndjekin njerëzit përreth, ndoshta duke fotografuar nga një distancë, duke vendosur përgjime të llojit për të cilët folëm, ose duke vendosur një gjurmues në automjetin e një personi. Pra, teknikat e mbikëqyrjes ishin kryesisht të ndara, mjaft intensive si punë dhe shumë primitive.

Me mbikëqyrjen dixhitale, duket sikur shumë kufizime fizike janë hequr dhe agjencitë qeveritare kanë fuqi thuajse të perëndishme për të monitoruar atë që një subjekt po bën, pa e ditur ai subjekt.

Çfarë masash institucionale duhet të marrë një shtet kundër veprimeve arbitrare që cenojnë të drejtat e qytetarëve?

Operatorët qeveritarë mund të shtypin një buton dhe të futen brenda çdo pajisjeje kudo në botë dhe të mbledhin informacion mbi një objektiv deri në detajet më intime të jetës së tyre personale, pa e ditur ai objektiv. Duket si diçka nga e ardhmja. Mekanizmat tona check and balance janë të tillë që duket sikur vijnë nga epoka viktoriane. Ato nuk kanë ndryshuar shumë që nga shekulli XIX apo nga fillimi i shekullit XX.

Ne kemi masa mbrojtëse bazë si urdhrat e mbikëqyrjes gjyqësore, por këto padyshim janë të pamjaftueshme për llojin e aftësive të jashtëzakonshme të mbikëqyrjes që janë në dispozicion të operatorëve qeveritarë sot. Ndaj, bindja ime e fortë është se demokracitë liberale në mbarë botën duhet të investojnë thellë në mekanizma të fortë kufizimi.

Parimet për të cilat po flas e kanë origjinën në Greqinë e lashtë. Ideja e ndarjes, pushteteve dhe ekuilibrave dhe kontrollit është diçka që vjen nga Greqia e lashtë. Është në zemër të demokracisë liberale. Dhe ne duhet t'u kujtojmë njerëzve se nuk mund t'i marrim si të mirëqenë.

Prandaj, ne kemi nevojë për mekanizma të pavarur mbikëqyrës për të parandaluar abuzimin e pushtetit për të ruajtur demokracinë liberale që ecën përpara.