Anatomia e katastrofës së samitit për Kosovën

Në mars të këtij viti, administrata Trump projektoi me sukses rrëzimin e një qeverie miqësore në Prishtinë, kryeqytetin e Kosovës. Në vend të një operacioni të fshehtë të CIA-s, administrata dhe ambasada amerikane zgjodhën presionin e hapur. Pak javë pas pezullimit të ndihmës për zhvillim dhe kërcënimit për tërheqjen e trupave amerikane nga forca paqeruajtëse e NATO-s, qeveria e kryeministrit reformist Albin Kurti u rrëzua.

Ndërsa Uashingtoni ishte i zënë me presionin ndaj Kosovës, Moska dhe Pekini po bënin të kundërtën në Serbi: dhanë mbështetje në situatën kritike të pandemisë, pasi koronavirusi filloi të përhapet në të gjithë Ballkanin. Krahas ngarkesave me materialeve që fillojnë nga pajisjet personale mbrojtëse deri te ventilatorët, Rusia dhe Kina dërguan personel për të kryer misione që ranë jo pak në sy. Ekspertët rusë të luftës biologjike dezinfektuan spitalet. Ekspertët kinezë të shëndetit publik nga Vuhani udhëzuan zyrtarët serbë në modelin e rreptë të testimit dhe karantinës që u bë baza e strategjisë së menaxhimit të koronavirusit në Serbi.

Situata në zhvillim e pandemisë së COVID-19, e cila kërcënon ta shndërrojë Ballkanin në një zonë ndikimi kino-ruse, e vendos takimin në Shtëpinë e Bardhë midis Serbisë dhe Kosovës - të cilësuar si një përparim "historik" - në një perspektivë të re dhe shqetësuese. Interesat amerikanë në fushën e sigurisë kombëtare qëndrojnë në mënjanimin e skemave ruse dhe kineze në rajon duke bashkëpunuar ngushtë me aleatët evropianë. Fatkeqësisht, administrata Trump, në një përpjekje të nxituar ka thyer unitetin perëndimor në një moment kur Rusia dhe Kina po shtrëngojnë radhët e axhendës së tyre të përmbysjes rajonale. Për më tepër, kjo strategji dritëshkurtër e ka ndërlikuar çdo arritje drejt zgjidhjes së çështjes së Kosovës, përkundrazi, ka forcuar thirrjen në Beograd për një shkëmbim shumë problematik territoresh. Njoftimi bombë që Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi është paditur për krime lufte i ka “thyer këmbët” strategjisë së administratës amerikane, duke prishur makinacionet e saj në politikën për Kosovën dhe duke e kthyer takimin e së shtunës në një fiasko.

Vetë Presidenti amerikan, Donald Trump, i parashtroi qartë qëllimet e administratës në letrat e dërguara në 2018 dhe 2019 drejtuar presidentëve të Serbisë dhe Kosovës, duke i nxitur ata të arrijnë një "marrëveshje historike" për një "paqe gjithëpërfshirëse" që do të përfshinte si elementin e saj kryesor "njohjen e ndërsjelltë". (Serbia refuzon të njohë atë që dikur ka qenë provincë e saj, duke e lënë kështu Kosovën jashtë Kombeve të Bashkuara dhe gjithashtu jashtë shumicës së organizatave ndërkombëtare.) Trump emëroi ambasadorin e atëhershëm në Gjermani, Richard Grenell, si të dërguarin e tij special për negociatat në Kosovë dhe Serbi. Grenell e mori detyrën e tij me qejf, duke u përqëndruar në krijimin e vendeve të punës në një rajon nga i cili të rinjtë po ikin. Por marrëveshja e parashikuar e kësaj të shtune për bashkëpunimin ekonomik është shumë larg kushteve të Trumpit për sukses - dhe mund të mos shkojë aq larg për të arritur ato të Grenellit. Sipas të dërguarit të ShBA-ve, shtylla kurrizore e bisedimeve do të jenë marrëveshjet për linjën ajrore, hekurudhore dhe lidhjen e autostradës midis Serbisë dhe Kosovës. Vizioni i tij është të krijojë "vrull" nga "normalizimi ekonomik", duke i hapur rrugën zgjidhjes politike.

Ka arsye të forta për të qenë skeptikë. Së pari, i dërguari special ka zvogëluar dinamikën e bisedimeve në favor të palës më të ngurtë, Beogradit. Për të filluar bisedimet, Grenell kërkoi në janar që secila palë të heqë në mënyrë reciproke pengesën e saj - heqjen e tarifave nga ana e Kosovës dhe ndalimin e fushatës së anulimit të njohjeve ndaj Kosovës nga pala serbe. (Serbia ka bindur disa vende të botës në zhvillim që të tërheqin njohjen e pavarësisë së Kosovës.) Në njoftimin e tij për bisedimet e kësaj jave në Shtëpinë e Bardhë, Grenell e zhvendosi e synimin e postimit ​​në favor të Serbisë. Përtej heqjes së tarifave, Kosova duhej të binte dakord që të pezullonte përpjekjet e saj për t'u bashkuar me organizatat ndërkombëtare. Kjo ishte arsyeja kryesore për të cilën administrata donte largimin e Kurtit, i cili ka luftuar për barazi në negociatat me Serbinë. Një lëshim i tillë ishte gjithashtu një gabim serioz në negociata. Delegacioni kosovar i është dorëzuar një pike presioni që pati mbi Beogradin, i cili u detyrua të shpenzojë energji të konsiderueshme diplomatike për ta mbajtur Kosovën jashtë organizatave si Interpoli. Kjo i jep Serbisë një arsye më shumë për të mos bërë asgjë. Dhe Kosova nuk ka fituar asgjë në këmbim të këtij lëshimi, madje as për të rritur mbështetjen politike të ShBA-ve. Përkundrazi, Grenell njoftoi këtë javë se të gjitha çështjet e vështira politike do t'i lihen Bashkimit Evropian në një fazë të dytë të dialogut, ndërsa Shtetet e Bashkuara përqendrohen ekskluzivisht te ekonomia që në fillim.

Së dyti, këmbëngulja e Uashingtonit për të ndërmjetësuar fillimisht vetë kundërshton rekordin e suksesit. Marrëveshja për Normalizimin e Brukselit në 2013 midis Serbisë dhe Kosovës u arrit me bashkëpunimin politik të ngushtë të ShBA-ve dhe Bashkimit Evropian. Në mënyrë të veçantë ishin Aleksandar Vuçiç dhe Ivica Daçiç, aktualisht presidenti i Serbisë dhe ministri i Jashtëm, përkatësisht, që pranuan Marrëveshjen e Brukselit. Përfshirja e tyre është një rast që të kujton se, me një bashkëpunim diplomatik hermetik, Perëndimi mund të përdorë ndikimin e fuqishëm.

Së treti, pritshmëritë që BE-ja më vonë do të marrë drejtimin për zgjidhjen e çështjeve të pazgjidhura politike bie ndesh me logjikën e përbashkët. Askund nuk është Evropa më e përçarë politikisht sesa në Kosovë. Pesë vende të BE-së nuk e njohin pavarësinë e Kosovës, përfshirë Sllovakinë dhe Spanjën, përkatësisht vendet e të dërguarit special të BE-së për Serbinë dhe Kosovën, Mirosllav Lajçak dhe kryediplomatit të BE-së, Josep Borrell. Për shkak të ndarjes, BE as nuk flet për njohje, duke i kërkuar Beogradit  vetëm "të normalizojë" marrëdhëniet e tij, në mënyrë që të kualifikohet për anëtarësim në BE. Duke përmendur këtë dobësi, Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, ka përulur Lajçakun në favor të Grenellit, por tani Thaçi është hequr nga tabloja dhe pala kosovare do të duhet të varet nga i dërguari i BE-së, si shtylla qendrore në negociatat politike që duken edhe më të vështira. Prishtina tani është në gjendje të çorientuar, me kryeministrin e ri, Avdullah Hoti, i cili shkon në një takim të orkestruar në Shtëpinë e Bardhë me Presidentin e Serbisë Vuçiç, fuqitë e të cilit nuk kanë qenë kurrë më të mëdha. Rrallë herë, një negociatë diplomatike me ndjeshmëri kaq të lartë ka qenë kaq e papërputhshme.

Së katërti, madje edhe duke supozuar se teoria e Grenell e çështjes është e saktë - që normalizimi ekonomik do të çojë në përparim politik - i dërguari special i SH.B.A.-së vetëm e ka bërë më të vështirë realizimin e vizionit të tij, veçanërisht për një zonë të lirë të tregtisë. Synimi i vetëm që Serbia dhe Kosova ndajnë me të gjithë fqinjët e tyre është të bashkohen në zonën më të madhe të tregtisë së lirë për të gjithë, Bashkimin Evropian. Heqja e barrierave ekzistuese (para anëtarësimit) mbi tregtinë kërkon njohje të rregulloreve të ndërlikuara të BE-së sepse vendet e Ballkanit janë në faza të ndryshme të harmonizimit me BE-në. Në vend që të bashkëpunojë me këtë përpjekje të denjë, Grenell ka dalë nga rruga e tij për të tjetërsuar evropianët, përfshirë aktorin më të madh ekonomik të Evropës, Gjermaninë. I dërguari i SHBA ka injoruar përpjekjet e BE-së me komunitetet e biznesit, duke sjellë krerët e Dhomave të Tregtisë të Serbisë dhe të Kosovës, për shembull. Duke vepruar kështu, ai e ka bërë më të pagjasë që Brukseli të dëgjojë Uashingtonin dhe t'i japë Kosovës liberalizimin e shumëdëshiruar të vizave.

Së pesti, Grenell injoron ndikimin e rëndë të korrupsionit dhe sundimin e dobët të ligjit në ekonomitë e Ballkanit. Eksodi i të rinjve nga të gjitha ekonomitë e rajonit drejtohet si nga mungesa e vendeve të punës, por edhe nga sistemi sklerotik për shpërndarjen e tyre - përmes lidhjeve dhe jo në bazë të meritës. Nëse rritja ekonomike dhe vendet e punës ishin me të vërtetë përparësia e Grenell, ai nuk do të duhej ta dëbonte kurrë kryeministrin Kurti, i cili tashmë kishte filluar të ndërmerrte hapa të guximshëm për të luftuar korrupsionin dhe për të forcuar transparencën në Kosovë.

Së gjashti, madje edhe duke supozuar se Shtetet e Bashkuara kapërcejnë të gjitha këto pengesa dhe menaxhojnë situatën, vetëm ose me ndihmën e BE, për të katalizuar zhvillimin dhe tregtinë midis Serbisë dhe Kosovës, kjo ende nuk do të ndryshojë fuqinë e tyre themelore dhe mungesën e barazisë. Tregtia e zgjeruar me Kosovën - sado e dëshirueshme dhe e lavdërueshme - nuk ka gjasa të bëhet më me rëndësi vendimtare për Serbinë.

Së shtati, ka pak shembuj nga rajoni me interes ekonomik që nxisin marrëveshje politike. Për shembull, Greqia ka qenë prej kohësh një investitor i madh në Maqedoninë e Veriut, dhe megjithatë për gati tre dekada Athina ka vepruar kundër interesit të saj financiar, duke e mbajtur fqinjin e saj më të dobët verior larg NATO-s dhe BE-së, ashtu si po izolon Serbia Kosovën.

Në vend të tregtisë ose rritjes, përparimet më të mëdha politike në rajon kanë ardhur si rezultat i presionit ose stimulimit të Perëndimit (si në 2013) ose udhëheqjes vizionare, siç tregoi kryeministri grek Alexis Tsipras, i cili thirri guximin për të zgjidhur përfundimisht mosmarrëveshjen për emrin me Maqedoninë e Veriut në vitin 2018. Një profil tjetër guximtar, ai i presidentit malazez, Milo Gjukanoviç, që pasi mori një kthesë vendimtare në Perëndim, i kërkoi falje Kroacisë në vitin 2000 për bombardimin e Dubrovnikut. Në të dy rastet, përparimet politike hapën rrugën pikërisht për atë që Grenell po kërkon për Kosovën dhe Serbinë: pajtim i mirëfilltë midis armiqësive të hidhura dhe zgjerimi i bashkëpunimit ekonomik.

Fatkeqësisht, Presidenti i Serbisë, Vuçiç, nuk pranon të ndërmarrë hapin vendimtar që bëri Gjukanoviçi drejt Perëndimit, në vend të "balancimit" të marrëdhënieve të Serbisë me BE-në dhe ShBA-të nga njëra anë, me Kinën dhe Rusinë nga ana tjetër. As ai nuk është i gatshëm, njësoj si Tsipras, të ruajë nderin kombëtar përmes respektit të ndërsjellë dhe një fryme të mirëfilltë kompromisi. Ndërsa Vuçiç flet për kompromis, ai refuzon të hedhë bazat për të dhe në vend të saj të inkuadrojë kërkesën e tij thelbësore si kompensim për një humbje të hidhur. Autokrati kontrollon pothuajse plotësisht median dhe narracionin në Serbi dhe nuk përballet me ndonjë rezistencë të rëndësishme politike, megjithatë ai kurrë nuk ka ndjekur seriozisht "dialogun e brendshëm" të premtuar për Kosovën, që do të hapte njohjen e përgjegjësisë së rëndë serbe për mosmarrëveshjen e Kosovës dhe do të krijonte kushtet për një zgjidhje përfundimtare. Njoftimi nga Dhomat e Specializuara në Hagë për akuzat e forta ndaj Thaçit dhe bashkëpunëtorit të tij, kryetarit të PDK-së, Kadri Veseli, veçse e thekson nevojën për vetekzaminim të plotë nga ana e serbëve. Ndërsa tabuja në Kosovë për të folur për krime kundër serbëve është thyer më në fund, kështu duhet të bëjë edhe Serbia me të kaluarën e vet për të cilën është heshtur, duke shkuar përsëri në aktin origjinal të çmontimit të autonomisë së Kosovës dhe të krijimit të represionit. Nevoja në Serbi dhe në Kosovë për t'u përballur me të kaluarën është po aq e vonuar dhe thelbësore sa përpjekjet për të rritur ekonominë - dhe tani, me faktet nën dritën e diellit, shumë më e realizueshme.

Herë pas here, Vuçiçi përment në mënyrë të kamufluar nevojën për të "pranuar realitetin" në hyrje të narrativës së viktimizimit serb në Kosovë, në duart e NATO-s dhe shqiptarëve të pabesë. Ka pak njohje të progresit, siç është ndjenja në rritje e sigurisë midis serbëve të Kosovës dhe shqetësimi i tyre i në rënie për çështjet ndër-etnike. Çuditërisht, Beogradi duket se ka humbur interesin për krijimin e një asociacioni të komunave serbe të Kosovës, dikur një kërkesë thelbësore për të cilën kosovarët kishin rënë dakord.

Në krah të ministrit të Jashtëm rus, Sergei Lavrov, Vuçiç javën e kaluar shprehu kërkesën e tij më të qartë për kompensim për njohjen e Kosovës, duke thënë qartë se vetëm anëtarësimi në BE nuk do të ishte i mjaftueshëm. Diplomatët kanë kohë që e kanë mësuar Vuçiçin me temën e kompensimit, duke bërë që kjo të çojë në shkëmbimin e diskutueshëm të territoreve, për të cilin thuhet se Vuçiç është pajtuar me homologun e tij, Thaçi, vitin e kaluar. Por territori tregtar midis Kosovës dhe Serbisë nënkupton gjithashtu tregtimin e popullsisë, një problem serioz në Kosovë, ku më shumë se gjysma e serbëve të vendit do të përfundonin në "anën e gabuar" të kufirit të ri. Ndarja e Kosovës do të ngjallte impulse të ngjashme etno-territoriale në rajon, arsyeja kryesore që i dërguari i BE-së, Lajçak, së bashku me figura të tjera evropiane e kanë përjashtuar këtë opsion. Grenell insiston që shkëmbimi i territoreve nuk është pjesë e planit të tij. Sidoqoftë, nuk ka asnjë provë që Grenell ta ketë përputhur presionin e tij mbi Prishtinën me diçka të ngjashme mbi Beogradin, një hap që mund të frenojë oreksin për kompensim.

Për ironi, ndërsa presidenti serb bëhet më dominant në vendin e vet - pas zgjedhjeve të së dielës, të cilat u bojkotuan nga opozita, partia dhe bashkëpunëtorët e Vuçiç tani kontrollojnë praktikisht tërë parlamentin serb - më pak i kërkohet atij ndërkombëtarisht. Ky trend duket se do të vazhdojë. Vuçiç gëzon mbrojtjen e fqinjit të tij, kryeministrit hungarez Viktor Orban. Orban është partneri më i ngushtë i Vuçiç në BE dhe mbrojtësi më i zëshëm i anëtarësimit të Serbisë në BE. Deri më tani, Orban është i vetmi udhëheqës i BE-së që e uroi Vuçiçin për fitoren e tij të dyshimtë në zgjedhje.

Orban i ofron Vuçiqit një model politik për të përqafuar Rusinë dhe Kinën duke i mbajtur sytë nga BE-ja. Beogradi tashmë ka ndërmarrë një kthesë alarmante drejt Lindjes, veçanërisht kur Kina ndërton me "maskën diplomatike" të COVID-19. Marrëdhënia kino-serbe ka kaluar përtej frimave zyrtare, investime të paqarta të financuara nga kinezët, në fushën e sigurisë kombëtare dhe madje edhe të vlerave kombëtare. Për të cituar një shembull shqetësues, Beogradi ka kontraktuar me kompaninë kineze Huaëei për të instaluar 1 000 kamera sigurie në Beograd. Ky hap vjen pasi Vuçiç ka arritur e plotë mbi aparatet e sigurisë, hetimin dhe inteligjencën e Serbisë, përfshirë instalimin e besnikëve në nivele të larta dhe madje operacionale, duke rritur mundësinë e abuzimit nga Beogradi njësoj siç bën Pekini.

Rusia dhe Kina gëzojnë të dyja një trajtim mjaft favorizues në median serbe në krahasim me BE-në, të cilën Vuçiç e kritikoi në fillim të pandemisë për reagimin egoist në fillim të pandemisë. Autokrati nuk i ka kursyer simpatinë e hapur, që nga puthja e flamurit kinez dhe mbushja e Serbisë me tabela që shprehin mirënjohjen për "vëllanë Xi". Vuçiç sapo u kthye nga Moska dhe takimi i tij i 18-të me presidentin rus Vladimir Putin, të cilin e ka falënderuar në mënyrë efektive dhe udhëzimet e të cilit ai duket se po i ndjek. Pabarazia në mënyrën se e trajton Perëndimin dhe Lindjen ka pasur një ndikim të ashpër në opinionin publik në Serbi. Të paktën 3 në 4 serbë gabimisht besojnë se Rusia dhe Kina janë partnerët më të rëndësishëm tregtarë të vendit, megjithëse më shumë se dy të tretat e tregtisë së Serbisë janë me BE-në.

Për dallim nga Perëndimi, Kina dhe Rusia nuk tregojnë shenja rivaliteti ndaj Serbisë. Përkundrazi, pandemia i ka afruar ato, ndërsa ndërmarrja e gabuar e administratës Trump në Kosovë ka nxitur një tjetër kundërshti midis Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të saj. Ndërsa afrohet mbledhja në Shtëpinë e Bardhë të Serbisë dhe Kosovës, është koha që zyrtarë të vjetër si këshilltari i Sigurisë Kombëtare Robert O’Brien, ta shohin më nga afër punën e Grenellit. Vetë qëllimet e deklaruara të Trumpit - ndaj Kinës dhe vetë Kosovës - janë në rrezik.  

/Përktheu: Gazmira Sokoli/ TvT 

Shkrimi është botuar në Foreign Policy më 24 qershor 2020