Shënime për Levantinizmin
Më 22 nëntor 2017 një ndër lajmet kryesorë të mediave në Shqipëri ishte reagimi i Ben Blushit, atëherë kryetar i partisë LIBRA, ndaj votimit të Shqipërisë në OKB pro rezolutës që dënonte vendimin e presidentit Donald Tramp për të zhvendosur ambasadën amerikane nga Tel Avivi në Jerusalem. Blushi thoshte se Shqipëria nuk kishte asnjë interes për të votuar pro rezolutës dhe as nuk e bëri këtë për të mbrojtur ndonjë parim, por sepse vota pro e Shqipërisë i vlente Turqisë. Reagimin e tij në rrjetet sociale Blushi e mbyllte me fjalinë: “Një shtet levantin, do të thoshte Faik Konica”. Ai i referohej kapitullit “Levantinët” të reportazhit “Shqipëria si m’u duk”, i bazuar mbi shënimet e autorit gjatë një vizite në Shqipërinë e vitit 1928. Kjo nuk ishte hera e parë që Blushi përdorte epitetin “levantin” të Konicës për të sulmuar qeverinë e kryeministrit Rama. Pothuaj një vit më parë, më 10 nëntor 2016, Rama dhe Blushi i ishin referuar që të dy kësaj vepre të Konicës për sulme të ndërsjella gjatë debatit në Kuvendin e Shqipërisë. Sërish, shkaku ishte presidenti Tramp. Ai sapo kishte dalë fitimtar në zgjedhje dhe në Shqipëri opozita po i kërkonte llogari kryeministrit për pozicionimin e tij përkrah Klintonit dhe kundër Trampit gjatë fushatës zgjedhore amerikane. Qëndrimi i opozitës ishte që ky veprim personal i Ramës do t’u kushtonte shumë marrëdhënieve të Shqipërisë me Amerikën. Rama nuk e përfillte këtë shqetësim të deputetëve të opozitës, për të cilët thoshte se “s’janë as në nivelin e berberëve të Stambollit, të cilët i përshkruan bukur Faik Konica te ‘Shqipëria si m’u duk’” (Procesverbal i seancës plenare të Kuvendit, 10.11.2016, f. 14). Më tutje ai vijonte: “Jam po kaq i sigurt që jo marrëdhëniet e qeverisë shqiptare me administratën e re dhe me Presidentin e ri të Shteteve të Bashkuara, por nga e gjithë kjo furtunë në gotën e rakisë së kafesë së madhe të kësaj politike karanxhollësh do të mbetet vetëm fytyra levantine e Kalibanit në dramën Furtuna të Shekspirit, fytyrë që nuk rresht së sjelli mbi tokë, që prej krijimit të botës, sipas Shekspirit, atë sjelljen zvarranike ndaj të madhit të radhës: “Mos ke rënë nga qielli? Lërmë të të puth këmbët. Lërmë të jem skllavi yt”, por askush nuk dëshiron që ju të jeni skllevërit e askujt, sepse nuk i duheni dreqit!” (po aty: 14-15). Fjala e kryeministrit do të ndiqej nga replikat e deputetëve. Njëra prej tyre do të ishte e Ben Blushit, i cili do t’ia kthente Ramës po me referimin te Konica: “Besoj se e dini se çfarë do të thotë fjala levantin? Sipas Konicës, sepse kjo fjalë ka disa kuptime, levantinë quhen të gjithë ata njerëz që jetojnë në zonën orientale Turqi, Siri Jordani, bëhet fjalë para 100 vjetësh, të cilët lyenin sqetullat me parfum dhe frynin të pasmet për t’u dukur si francezë. Sot ka akoma shumë nga ata që sillen si levantinët e Konicës, dhe ju e dini se për kë e kam fjalën… Unë besoj prapë se ky njeri që erdhi dhe u gafur sot si levantin… kishte sot detyrimin jo të gafurej, jo të ngrehej… por t’u kërkonte ndjesë qytetarëve të Republikës së Shqipërisë… të cilët për herë të parë në historinë moderne që nga viti 1991 iu futi në kokë frikën dhe paranojën kundër Amerikës, duke dëmtuar, në fakt, sentimentin e fortë që shqiptarët kanë si amerikanë” (po aty: 34, 36).
Edhe pse nuk janë të vetmet raste kur epiteti “levantin” haset në ligjërimin politik, debatet publike dhe publicistikën shqiptare pas vitit 1990, vendosëm që të ndaleshim gjatë te to, sepse ilustrojnë më së miri kuptimin që ka fituar kjo fjalë. Në të gjithë shembujt e mësipërm “levantin” pikësëpari do të thotë shtinjak, njeri me dy fytyra, i cili hiqet ndryshe nga ç’është, për të mashtruar të tjerët për përfitimin e vet. Sipas shembujve që dhamë, levantini është ai shtinjak që hiqet se është perëndimor dhe përkrahës i SHBA-së, por që thellë-thellë ndjek interesin e vet dhe për hir të interesit vetjak është i gatshëm t’u shërbejë interesave të një shteti “oriental”, si Turqia. Këtë duket se thotë Blushi. Rama, në krahun tjetër, i referohet tipit levantin për të treguar se adhurimi që shfaqin kundërshtarët e tij politikë për Perëndimin, SHBA-në dhe presidentin Tramp është i shtirur dhe se ai nuk buron nga bashkëndarja e të njëjtave vlera e parime, por nga sjellja e skllavit, që është i gatshëm t’i shërbejë çdo padroni që sjell rasti, vetëm e vetëm që të sigurojë mbijetesën e vet. Të dy politikanët i referohen Konicës dhe është me interes të rikujtojmë këtu se si dhe pse e ka përdorur ai termin “levantin”, të cilin me gjasë e ka të huazuar nga autorët që lexonte. Përpara se t’i drejtohemi Konicës, le të shohim shkurtimisht se si janë formuar termat “levantin” e “levantinizëm” dhe se në çfarë situatash i kanë përdorur disa bashkëkohës të tij.
Një skicë gjenealogjike e levantinizmit
Fjala “levant” rrjedh nga gjuhët latine dhe i referohet lindjes e ngritjes së diellit, pra shënon drejtimin lindor. Levant janë quajtur brigjet lindore të Mesdheut, së bashku me ishujt pranë tyre, dhe levantinë popujt që banojnë aty. Sipas periudhës historike, Levant është quajtur i gjithë harku gjeografik nga Greqia në Libi ose, më ngushtë, Azia Perëndimore që laget nga Mesdheu dhe që për disa shekuj ka qenë pjesë e Perandorisë Osmane ose, edhe më ngushtë akoma, shtetet e sotme të Sirisë, Libanit, Palestinë-Izraelit, Jordanisë dhe Qipros.
Në tekstet e autorëve perëndimorë “levantinë” cilësoheshin edhe ata evropianë, kryesisht italianë e francezë, që prej shumë brezash ishin ngulitur e jetonin në Levant, por pa u asimiluar plotësisht në kulturat vendase. Ata rekrutoheshin si ndërmjetës – përkthyes, diplomatë, tregtarë – që lehtësonin marrëdhëniet e Perëndimit me sundimtarët myslimanë në Levant. Dragomanët e famshëm që shërbenin pranë sulltanit, ambasadorët e shteteve perëndimore në Stamboll dhe qeveritarët osmanë në qytete të tjera të Perandorisë Osmane ishin levantinët të cilët turqit i thërrisnin “frëngj të ujërave të ëmbla” (tatlisufrengi), në kontrast me frëngjtë e përtej detit. Levantinët dragomanë e tregtarë formonin një grup thuajse të mbyllur shoqëror që ruanin monopolin e shërbimeve që ofronin dhe që pozitën kyçe të ndërmjetësit e shfrytëzonin për interesat e veta. Për këtë arsye diplomatët perëndimorë në raportet e tyre i cilësonin dragomanët dhe në përgjithësi levantinët si të pabesë dhe të paaftë për punët që u ngarkoheshin. Një akuzë tjetër ishte se përkthyesit levantinë pranë përfaqësive perëndimore në Stamboll u frikësoheshin shumë e silleshin të përulur para sundimtarëve osmanë. Kjo sjellje e tyre deri diku justifikohet prej faktit se ata ishin nënshtetas të sulltanit dhe nuk gëzonin imunitetin diplomatik që Porta e Lartë zakonisht ua njihte padronëve të tyre (Lewis, 2004: 25-26).
Në shek. XIX dhe në fillimet e shek. XX filloi të përdorej edhe emri “levantinizëm”, si përgjithësim i sjelljeve të njerëzve që janë gjendur në pozita të ndërmjetme, që huazonin nga të dyja anët, por pa i përkitur plotësisht asnjërës. Kështu, në gjuhët perëndimore “levantinizmi” shoqërohej me spekulimin, dyfytyrësinë, dinakërinë, mungesën e autencitetit, kozmopolitizmin etj. Në epokën kur kombi e raca ishin nocione që po fitonin prestigj, levantini paraqitej si personi që nuk kishte tipare të qarta kulturore, që ishte “gjak-përzier”, që nuk mund të kategorizohej ose që refuzonte të kategorizohej, sipas taksonomisë së etnive ose gjuhëve amtare. Ai ishte midis kolonistit dhe vendasit, merrte e jepte me të dy, duke tërhequr mbi vete përçmimin e të dyve. Sado i pasur, i pushtetshëm ose i nevojshëm që të ishte levantini, inferioriteti i tij buronte nga hibriditeti, nga mospërkatësia. Nëse më parë ai ishte agjenti perandorak që manipulonte sistemin kolonial për të siguruar të mira për vete, me lindjen e lëvizjeve kombëtare dhe me formimin e shteteve kombëtare, levantinët filluan të shihen me dyshim si agjentët e pushtuesit ose të të huajve në përgjithësi.
Në kuadër të orientalizmit, “levantizmi” shënonte orientalët që imitonin sjelljet oksidentale. Sipas disa vëzhguesve evropianë, perëndimorizimi i “orientalëve” nuk mund të ishte i plotë. Ai prodhonte një trajtë hibride dhe të degjeneruar të atyre personave, të cilët, ndërsa kishin braktisur te vetja një pjesë të vetive orientale, prapëseprapë nuk kishin arritur t’i fitonin vetitë perëndimore që kërkonin të imitonin. Tipi levantin ishte paradoksal, qesharak e i përbuzur, sepse sjellja e tij pohonte papajtueshmërinë e qytetërimeve oksidentale e orientale. Levantizmi nisi të shënonte procesin e humbjes së përkatësisë ose pastërtisë racore e etnike, si edhe mungesën e autenticitetit. Në vitet 1920-1930 koncepti i levantinizmit u shkëput nga konteksti zanafillor i Levantit dhe nisi të gjente përdorime në zona të tjera gjeografike, duke shënuar hibriditetin perëndimor-lindor, sipërfaqësinë, pabesinë, materializmin dhe, mbi të gjitha, mungesën e traditës. Shkrimtari dhe udhëtari suedez Marcus Ehrenpreis shembujt e levantinizmit i gjente në Pragën e viteve 1920: “Orienti është i dukshëm në stacionin e trenit “Masarik”. Jo Orienti i vërtetë i Az’harit në Kajro…, por ai variant i Lindjes që njihet si levantinizëm; diçka që i ikën përcaktimit – trup i Lindjes, por pa shpirtin e saj” (cit. te Hochberg, 2007: 47, shih edhe f. 48).
Në Levantin gjeografik, retorika e levantinizmit u huazua nga politikanët dhe intelektualët vendas për të denigruar ata që nuk i përshtateshin vizioneve të lëvizjeve kombëtare dhe modernizuese. Në Turqi, qemalistët dënonin “levantinët” kozmopolitë të Stambollit, që, sipas tyre, mishëronin veset osmane brenda Turqisë moderne. Gazetari dhe politikani Ercumend Ekrem qahej se gazetarët perëndimorë merrnin një pamje të shformuar të Turqisë, ngaqë ata ia vinin veshin informuesve levantinë që takonin në lagjen Bejollu të Stambollit. Gazetarët perëndimorë nuk duhej t’i shihnin gjërat përmes “lenteve të mjegulluara të disa evropianëve të ujërave të ëmbla”, por duhej të shihnin “vizionin e qartë e të kulluar të një turku të mirëfilltë të brezit të ri”. Kolegu i tij, Falih Rifki, ishte më i drejtpërdrejtë: “kjo lëvizje perëndimorizuese [qemalizmi] më në fund është spastruar nga levantinizmi dhe kozmopolitizmi me të cilët ka qenë njollosur për një kohë të gjatë, ato janë zëvendësuar nga nacionalizmi integral” (cit. te Szurek, 2015: 118).
Në vitet 1940-të studiuesi arabo-anglez Albert Habib Hourani e paralajmëronte Sirinë e Libanin që gjatë procesit të modernizimit të mos bëheshin levantinë, ndërsa shkrimtari britanik Arthur Koestler i shkruante këto fjalë menjëherë pas themelimit të shtetit të Izraelit: “Në cilin drejtim do të zhvillohet kombi zionist? A do jetë ai vazhdim i mendimit, artit dhe vlerave perëndimore apo do ta ketë lustrën sipërfaqësore të levantinizmit?” (cit. te Hochberg, 2007: 48-49). Më 1959 një gazetë britanike do ta akuzonte kryeministrin izraelit David Ben Gurion se “po e zhyste kombin e tij në levantinizëm”, ndërsa ky disa vite më vonë do të zotohej se “do të luftonte shpirtin e Levantit që i korrupton individët dhe shoqëritë” (cit. po aty: 49).
Siç e tregojnë disa nga shembujt e mësipërm, zionistët ishin veçanërisht vigjilentë ndaj levantinizmit, meqenëse shoqëria e re izraelite përbëhej nga një masë e madhe imigrantësh nga Evropa që po nguleshin në Lindjen e Mesme. Qëllimi i elitës politike izraelite ishte që shoqëria të ruante frymën perëndimore e kombëtare kundër “molepsjes” nga mjedisi lindor që i kishte shndërruar evropianët e mëhershëm në “levantinë”. Kjo shpjegon shtresëzimin e shoqërisë izraelite në shek. XX, në majën e së cilës ishin imigrantët nga Evropa (ashkenazimët), më poshtë tyre çifutët që kishin imigruar nga Lindja e Mesme (mizrahimët) dhe më poshtë akoma arabët palestinezë. Dallimet shoqërore midis ashkenazimëve dhe mizrahimëve ndjehen edhe sot, edhe pse ato janë zbutur si pasojë e ndërmartesave. Nuk është çudi që një përpjekje për ta rikonsideruar pozitivisht “levantinizmin” erdhi prej një imigrante çifute në Izrael, shkrimtares Zhaklinë Kahanof [Jacqueline Kahanoff], e lindur dhe rritur në Tunizi e Egjipt dhe e shkolluar në shkollat franko-çifute në Kajro. Kur emigroi në Izrael, ajo u shqetësua prej paragjykimeve orientaliste e raciste ndaj mizrahimëve dhe shkroi disa ese autobiografike, ku i barazonte këto paragjykime me shfaqjet e kundërsemitizmit. Në Evropë çifutët e emancipuar i kishin quajtur si elementë të huaj që imitonin në mënyrë sipërfaqësore kulturat dhe vlerat evropiane dhe të njëjtën sjellje ajo e shihte në Izrael kundër mizrahimëve. Sipas saj, përzierja e kulturave perëndimore dhe lindore duhej parë si pasuri dhe jo dobësi, sepse aftësia për t’u përshtatur dhe për të huazuar më të mirën nga kultura të ndryshme ishte sjellja e duhur për të mbijetuar dhe për t’u zhvilluar si shoqëri.
Në këtë këndvështrim, ai që me dashakeqësi thirrej “levantinizëm” është pjesë e natyrshme e proceseve ndërkulturore: “Mendoj se është provë vitaliteti kur ata që ndjejnë se kultura e tyre nuk u shërben më siç duhet, marrin elementë të një kulture të re dhe më dinamike, në vend që të zhduken, siç ka ndodhur me shumë popuj primitivë që nuk ka kanë këtë aftësi ripërtëritëse… Afërmendsh, ajo që u bie në sy dhe që përpiqen ta konkurrojnë apo huazojnë janë takëmet e jashtme të kulturës së re, ato gjëra që janë menjëherë të dukshme dhe të dëshirueshme – rrobat, stilet, shprehitë e ushqyerjes, zhargonet, muzika masive. Ata nuk mund të jenë në gjendje që menjëherë të fitojnë një kuptim të thellë të asaj që nuk njohin. Vetëm gradualisht, shpesh pas disa brezash, njohja me kulturën e re zhvillohet, përbrendësohet dhe shkrihet me elementë të kulturës së vjetër, për të formuar një njësi funksionale dhe harmonike” (Kahanoff, 2011: 14-15).
Me përqafimin e levantinizmit si një proces pozitiv i përthithjes së kulturave të ndryshme në shoqërinë izraelite, Kahanofi po godiste fantazinë zioniste të kombit monoetnik izraelit. Mirëpo, ajo nuk e përdori të njëjtën qasje lidhur me marrëdhëniet e izraelitëve me arabët e, sidomos, për sa i përket çështjes së Palestinës. Edhe pse u rrit në Tunizi e Egjipt, arabët zënë një vend të papërfillshëm në esetë e saj autobiografike. Nëse ndiqet vizioni i saj dhe levantinizmi përdoret si një qasje teorike për ta rrokur shumësinë dhe përzierjen kulturore në rajonin e Mesdheut dhe për ta kundërshtuar orientalizmin, atëherë duhen lënë mënjanë ideja e autencitetit kulturor. Levantini është figura që diferencohet prej dallimeve perëndimor/lindor, izraelit/arab, ashkenazim/mizrahim etj. dhe që i vë në pikëpyetje ato (Hochberg, 2007: 51-53, 66-72).
Konica dhe Noli për levantinët
“Shqipëria si m’u duk” është një artikull i gjatë që Konica shkroi mbi përshtypjet e udhëtimit që bëri në Shqipërinë e vitit 1928. Pjesa mbi levantinët është më pikantja e tekstit dhe këtu do të përpiqemi të nxjerrim në pah cilësitë e levantinëve shqiptarë, për të cilët Konica thotë se “përbëjnë në mes të shqiptarëve një klasë më vete që shquan nga klasat e tjera si në të veshurit e në të sjellurit ashtu edhe në mendime e gjuhë” (Konica, 1993: 252). Sipas tij, levantinët besojnë se të huajt qëndrojnë më lart se shqiptarët dhe ata kultivojnë një kompleks inferioriteti para të huajve, pavarësisht nga pozita shoqërore ose profesioni i këtyre të fundit. Kompleksin e tyre levantinët e kompensojnë duke përbuzur para të huajve bashkatdhetarët shqiptarë që i përkasin shtresave të ulëta. Levantinët mendojnë se shqipja është e papërdorshme për punë me rëndësi ose për shfaqjen e ndjenjave të holla, prandaj bëjnë sikur flasin në gjuhë të huaj me njëri-tjetrin, në fakt duke bërë gabime trashanike. Levantinët besojnë se shqiptarët nuk marrin vesh nga shijet e holla dhe përpiqen që të imitojnë shijet perëndimore, por sërish duke gabuar në zgjedhjen e modelit, si p.sh. duke mobiluar një zyrë në të njëjtën mënyrë siç mund të mobilohet një bordel në një vend tjetër. Ata nuk pëlqejnë veshjet kombëtare, por imitojnë veshjet e të huajve, shpeshherë duke i mbajtur në mënyrë ose në mjedise të papërshtatshme. Levantinët shqiptarë hiqen si të mësuar dhe modernë, por, thotë Konica me tallje, nuk kanë vullnetin dhe dëshirën që t’i futen siç duhet mësimit të qytetërimit. Ne shtirjen e tyre si modernë e të ditur, ata jo vetëm që bëhen qesharakë, por edhe të rrezikshëm, sepse “sa më tepër të shtohet numri i tyre, aq më tepër përhapet ideali i një shoqërie për cipë dhe pakësohet ideali i një shoqërie për rrënjë” (po aty: 262).
Ky tekst i Konicës është referenca e atyre që sot përdorin epitetin “levantin” në mënyrë qortuese, tallëse ose fyese. Mirëpo, Konica nuk ishte i vetmi në kohën e tij që e futi në përdorim të letrave shqipe këtë fjalë. Fan Noli aty nga fundi i viteve të ’20-ta dhe mesi i viteve të ’30-ta të shekullit të kaluar për shumëçka ishte kundërshtar i Konicës, por së paku binte në një mendje me të për ekzistencën e levantinëve në shoqërinë shqiptare. Për Nolin, përhapës të “levantinizmit” kanë qenë fetë, të cilat edhe pse nuk kanë arritur t’i ndajnë shqiptarët në kombe të ndryshëm, sidoqoftë kanë ndikuar në futjen e elementëve të kulturave të huaja në shoqërinë shqiptare, por pa arritur që t’i pajisin shqiptarët me disa parime e vlera të shëndosha. Në një artikull të botuar në vitin 1929 ai thotë se “muhamedanët muarnë kulturën turko-levantine, orthodhoksët kulturën greko-levantine, katholikët kulturën franko-levantine” (Noli, 1988a: 104). Siç duket, Noli e ka fjalën te sipërfaqshmëria e qytetërimit, sepse në një artikull tjetër të botuar në të njëjtin vit ai shkruan: “Dinjiteti, domethënë mbajtja e rëndësisë personale dhe e etiketës së jashtëme, është alfa dhe omega e qytetërisë për individualistët primitivë dhe barbarë… Për dinjitetin moral, për lartësinë e shpirtit, për madhështinë e brëndëshme, makar individualiste, askush nuk çau kokën nga bizantinët e levantinët tanë. Pa le për dinjitet kolektif, nderin e popullit, lartësinë e atdheut, e madhështinë e kombit, fjalë që s’kanë asnjë kuptim për ta e që përdoren vetëm si stoli retorike në fermanet e mazbatatë e tyre” (po aty: 134-135). Edhe në artikujt e tij më radikalë të viteve të ’30-ta, Noli nuk harronte të përfshinte çështjen e degradimit kulturor e moral të klasave sunduese e kompradore. Ai shkruante se bejlerët shqiptarë ishin gërmadha të feudalizmit turk, borgjezia ortodokse ishte gërmadhë e borgjezisë greke, kurse borgjezia katolike gërmadhë e borgjezisë levantine, d.m.th. e tregtarëve evropianë në Orient. E shëndoshë dhe e paprekur prej veseve ishte vetëm katundaria shqiptare, rreth së cilës duhej të grupoheshin vegjëlia qytetase dhe “ata intelektualë të saktë që s’janë tretur në çervishin e gërmadhave turke, greke dhe levantine” (po aty: 368).
Pozicioni prej nga shkruanin Konica e Noli ishte ai i individit të arsimuar që e kishte kryer të plotë kalimin nga qytetërimi oriental në atë perëndimor. Si për ta vulosur këtë, Konica, pinjoll i një dere bejlerësh, u konvertua në katolik dhe mori emrin Dominik, që e ka përdorur në disa prej letrave të tij, kurse Noli, i ardhur nga një koloni e shqiptarëve ortodoksë në Trakën Lindore, në vitin 1912 shkruante se “jam prift orthodhoks, po se jam njeri që besonj vetëm te një qytetëri, te qytetëria latine” (1988b: 414). Madje në atë periudhë ai qytetërimin latin e vlerësonte, ashtu sikurse e kishte mësuar Niçja, më lart se qytetërimin protestant anglo-sakson. Si Konica po ashtu edhe Noli, duke jetuar në metropolet evropiane dhe amerikane, e idealizonin kulturën e fshatarësisë shqiptare, duke e parë si autentike në raport me “levantinizmin” e qyteteve ku përziheshin ndikimet e huaja orientale dhe oksidentale.
Në mbyllje
Fjalët “levantin” dhe “levantinizëm”, ashtu siç i kanë përdorur Konica e Noli, i përkasin fondit të orientalizmit. Brenda botëkuptimit orientalist “levantini” është orientali që nuk ia ka dalë të bëhet perëndimor ose evropiani që prej kohësh është orientalizuar, edhe pse ruan dukjen e jashtme të evropianit. Sidoqoftë, nëse përdorim retorikën kulturoriste e Konicës për levantinët shqiptarë, ashtu siç bëjnë për nevojat e veta Rama dhe Blushi, por duke e radikalizuar atë në drejtimin e analizës klasore që bënte Noli, atëherë levantinët e sotëm duhet t’i kërkojmë midis klasës sunduese të të pasurve të rinj shqiptarë, sidomos te ata që pasuritë e veta i vunë brenda një kohe të shkurtër me mënyra të paligjshme dhe me anë të kapjes së shtetit. Levantinët gjenden midis atyre që dominojnë sot në sipërmarrjen e madhe, politikë e media dhe që po privatizojnë me shpejtësi e po shfrytëzojnë pa asnjë kriter – mjedisor, etik, shoqëror etj. – pasuritë natyrore, pronën publike e trashëgiminë historiko-kulturore të vendit, në bashkëpunim me sipërmarrje mafioze të shteteve fqinje e me disa korporata të huaja që priren nga e njëjta metodë që kanë ndjekur dikur kompanitë koloniale në Afrikë. Kjo shtresë vlerë të vetme e ka paranë, prandaj pasurinë e saj e demonstron në mënyrë të vrazhdë e të dhunshme duke kolonizuar hapësirën dhe jetën publike. Ajo blen ose përvetëson me mënyra të tjera artefakte kulturore, por pa u kulturuar. Ajo flet gjuhën e integrimeve evropiane, ndërkohë që punon për t’i mbajtur sa më gjatë Shqipërinë e Kosovën jashtë normave dhe vendimmarrjes kolektive evropiane. Ajo flet me terminologjinë e kozmopolitizmit, ndërkohë që u bëhet urë interesave të shteteve kombëtare fqinje që duan ta mbajnë kombin shqiptar në pozitë të nënshtruar.
Comments
Dhe harruam te themi edhe
Dhe harruam te themi edhe emertimin e vendeve levante, disa ishuj qe i oerkisnin Venedikut ne shek. XIV-XVII, si dhe ndonje vendi tjeter perendimor, si Qipro, Kreta, e disa ishuj te mevonshem te Greqise, te cilet here i merrte perandoria osmane e here Venediku e ndonje tjeter.
Add new comment