A mund t'i mbijetojë konservatorizmi liberal riformatimit të së djathtës?

Konservatorizmi, shkruante filozofi i ndjerë Roger Scruton, u shfaq në botën moderne si "një lloj përgjigjeje, po, por..." ndaj liberalizmit. Konservatorët, vërente ai, besojnë, ashtu si liberalët, në rëndësinë e tregut të lirë, të pronës private dhe të zgjedhjeve individuale. Ata besojnë gjithashtu në rëndësinë mbizotëruese të komunitetit dhe traditës si vendosjen e kufijve për shtrirjen e individualizmit. Liberalizmi, për Scruton, kishte kuptim "vetëm në kontekstin social që mbron konservatorizmi".

Marrëdhënia midis këtyre dy burimeve filozofike të konservatorizmit nuk ka qenë kurrë komode. Tensioni midis individualizmit të tregut dhe pronës private dhe komunitetit të zakoneve dhe traditës, midis zhvillimit kapitalist prometean dhe prangave të historisë dhe kulturës, ka brejtur gjithmonë zemrën e konservatorizmit.

Është një tension që mund të shihet në një ambivalencë të habitshme ndaj Margaret Theçer. Sigurisht, ajo është një heroinë konservatore e pashoqe, Zonja e Hekurt që transformoi Britaninë dhe Partinë Konservatore. Megjithatë, shumë konservatorë shprehin keqardhje për shkatërrimin që shkaktoi theçerizmi në strukturën sociale të Britanisë, në zakonet dhe traditat e saj. Vetë Scruton e admironte Theçerin, por në kujtimet e tij, “Gentle Regrets”, e përshkroi librin e tij të vitit 1980, “Kuptimi i konservatorizmit”, si "një mbrojtje disi hegeliane e vlerave konservatore përballë tradhtisë së tyre nga tregtarët e lirë".

Le të marrim ekonomistin e preferuar të Theçerit për tregun e lirë, Friedrich Hayek. Sipas një anekdote, Theçer, gjatë një takimi partie, duke nxjerrë një kopje të Kushtetutës së Lirisë të Hayek nga çanta e saj,  e përplasi atë në tryezë duke deklaruar: "Kjo është ajo që ne besojmë". Hayek e admironte Theçerin, po aq sa ajo e admironte atë. Megjithatë, ai shtoi një epilog në “Kushtetutën e Lirisë” me shpjegimin: "Pse nuk jam konservator". Dhe ndërkohë që Hayek mund të jetë bërë një ikonë konservatore, ai është gjithashtu kumbari i asaj bête noire të konservatorizmit bashkëkohor, globalizimit.

Debati mbi atë që përbën "konservatorizëm të vërtetë" është një fije që përshkon shumë histori konservatore dhe padyshim që do të mbizotërojë punimet në konferencën e partisë së kësaj jave në Birmingham, në qendër të së cilës do të jetë fushata e lidershipit. Për të dy pretendentët kryesorë në atë garë, Kemi Badenoch dhe Robert Jenrick, konservatorët i humbën zgjedhjet sepse ishin mjaft konservatorë. Të dy kërkojnë një nacionalizëm më muskuloz, kanë frikë se imigracioni po dëmton shpirtin e kombit, sfidojnë atë që ata e konsiderojnë si histori “zgjimi” dhe dëshirojnë rikthimin e vlerave më tradicionale kulturore.

Tridhjetë vjet më parë, Edward Luttwak vërejti me hidhërim se “fjalimi standard pas darkës republikane/toriste është një çështje dypjesëshe, në të cilën pjesa e parë feston virtytet e konkurrencës së papenguar dhe ndryshimeve strukturore dinamike, ndërsa pjesa e dytë vajton rënien e familjes dhe 'vlerat' e komunitetit që u gërryen pikërisht nga forcat e vlerësuara në pjesën e parë”. Tre dekada më vonë, tendenca për të shmangur përgjegjësinë për vetë problemet për të cilat ata pretendojnë se kanë zgjidhje është bërë edhe më e theksuar. Ata që bëjnë thirrje për rivendosjen e "konservatorizmit të vërtetë" për të riparuar strukturën shoqërore të Britanisë dhe për të rindërtuar kombin, janë gjithashtu ata që mbrojtën - dhe ende mbrojnë - politikat që ndihmuan në gërryerjen e strukturës dhe copëtimin e kombit në radhë të parë, nga masat shtrënguese te privatizimi, nga minimi i shoqërisë civile te sulmet ndaj komuniteteve të klasës punëtore.

Në të njëjtën kohë, ata, si shkrimtari dhe historiani Edmund Fawcett, të cilët pyesin "Çfarë ndodhi me konservatorizmin liberal?", duke qarë hallin për "kolapsin e konservatorëve përballë së djathtës së fortë", nuk e kanë kapur thelbin. Dallimi midis fijeve liberale dhe reaksionare të konservatorizmit është më i paqartë se sa supozojnë shumë.

Rëndësia e historisë, komunitetit dhe traditës për mendimin konservator rrjedh kryesisht nga vepra e filozofit të shekullit XVIII, Edmund Burke. Për Burke, një komb ishte "një partneritet midis atyre që janë të gjallë, atyre që janë të vdekur dhe atyre që do të lindin", vlerat e tij nuk përcaktoheshin nga arsyeja, por nga ajo që Burke e quajti "urtësia latente" e paragjykimeve dhe akumulimit të zakoneve ndër breza.

Idetë burkeane mbështesin fillesat liberale të konservatorizmit. Ata i bëjnë thirrje edhe fraksioneve më reaksionare, duke mbështetur thirrjet për një shoqëri më të bindur, hierarkike dhe intolerante.

"Liberalët rebelohen natyrshëm, konservatorët natyrshëm binden," reflektoi Scruton, sepse konservatorët e njohin "kulturën e bindjes" si themelin e nevojshëm të rendit shoqëror. Prandaj, nuk është liria apo barazia, por bindja, “virtyti kryesor i qenieve politike”, mbi të cilin duhet të bazohet shoqëria ideale. Ajo që Scruton mësoi nga Burke ishte se "Bindjet tona më të nevojshme mund të jenë të pajustifikuara dhe të pajustifikueshme" dhe se çdo "përpjekje për t'i justifikuar ato thjesht do të çojë në humbjen e tyre".

Për shumë konservatorë bashkëkohorë, përulja e "elitës liberale" nga ana e tyre është një kërkesë jo për një shoqëri më demokratike, por për një shoqëri më të rregulluar dhe më të detajuar. Patrick Deneen, filozofi politik amerikan, librat e të cilit “Pse dështoi liberalizmi” dhe “Ndryshimi i regjimit” janë bërë literaturë e nevojshme për konservatorët amerikanë, argumenton për krijimin e një elite të re të aftë, ndryshe nga e sotmja, që përpiqet të rrënjosë te klasat më të ulëta “të kuptuarit i asaj që përbën të mirën e tyre”. "Një popull i virtytshëm," këmbëngul ai, "mund të mbahet vetëm nëpërmjet... përpjekjeve të një elite të virtytshme".

Nocionet burkeane të historisë dhe traditës ofrojnë njëlloj justifikim për konceptet etnike dhe jo qytetare të kombësisë dhe për komunitetet më ekskluzive. “Çdo njeri trashëgon një “komunitet përbërës” që i paraprin dhe që do të përbëjë rrënjën e vlerave dhe normave të tij.” Kjo mund të jetë një pikëpamje shumë burkeane e trashëgimisë kulturore, por ajo buron nga pena e Alain de Benoist, filozofi francez i së djathtës ekstreme.

Emigrantët, këmbëngul Benoist, duhet të mbeten gjithmonë të huaj, sepse ata janë bartës të historive dhe kulturave të ndryshme, dhe kështu nuk mund të përthithen kurrë në kombin pritës. Demokracia funksionon, këmbëngul ai, aty ku “demosi dhe etnosi përkojnë”. Vija që ndan vizionin burkean dhe “Völkisch” për kombësisë mund të jetë e hollë. Kjo është arsyeja pse shumë konservatorë të zakonshëm kanë marrë tema të ekstremit të djathtë të imigrimit dhe identitetit dhe flasin me zjarr tani për "pushtimet" e migrantëve, për britanikët që "dorëzojnë territorin e tyre", për evropianët e bardhë që "humbin atdheun e tyre" dhe "kryejnë vetëvrasje", për rreziqet që Londra të bëhet më pak e bardhë.

Gjithmonë ka pasur linja konservatorizmi liberal. Megjithatë, vetëm në periudhën e pasluftës, pas diskreditimit nga nazizmi të lëvizjeve më reaksionare, ato u bënë tipari i tij dominues. Tani, ndërsa ai rend i pasluftës vazhdon të shkërmoqet, marrëdhënia midis konservatorizmit tipik dhe të djathtës radikale dhe ekstreme po rivendoset. Kushdo që fiton kurorën e konservatorëve, mënyra se si ata do të negociojnë këtë riorganizim do të përcaktojë të ardhmen e partisë.

*Opinionist i The Observer

/ The Guardian /