Leksionet që Amerika nuk nxori nga 11 shtatori

Ka pasur shumë momente të errëta në dy dekadat që pasuan 11 shtatorin, disa prej tyre në Kabul muajin e kaluar. Më përndjek në mënyrë të veçantë një fotografi e vitit 2007 në Irak. Këshilltarja politike britanike, Emma Sky, ishte duke hipur në një Blackhaëk me komandantin amerikan gjeneral Raymond Odierno. Ajo i tregoi shefit të saj një grafit mbi murin e një ndërtese në Bagdad: "HEROI, DËSHMORI SADDAM HUSSEIN."

Odierno u përgjigj ashpër se diktatori i varur ishte një vrasës gjakatar. Sky, të cilës i pëlqente të rrezikonte, tha: "Ne ende nuk e dimë se kush vrau më shumë irakianë, ju apo Saddami, zotëri." Pasoi një heshtje vdekjeprurëse në helikopter, madje diplomatja mund të ketë pyetur veten nëse e kishte tepruar. "Gjenerali O", siç e thërriste ajo, bërtiti: "Hapni dyert, pilotë. Flakeni jashtë!”.

Ajo kishte prekur një të vërtetë në përgjigjen e SHBA-së ndaj 11 shtatorit. Në mënyrë të pakrahasueshme më shumë afganë dhe irakianë kanë vdekur gjatë 20 viteve të ndërhyrjes sesa amerikanët që vdiqën në sulmet ndaj Kullave Binjake dhe të Pentagonit, dhe pak ishin ata që kishin të bënin me islamin e dhunshëm.

Si historian, unë e pranoj se ky nuk është një fenomen unik. Në vitet 1944-45, avionët britanikë dhe amerikanë vranë shumë më tepër civilë francezë dhe holandezë në sulmet ajrore kundër bazave të Hitlerit në kontinent sesa vranë britanikë bombat fluturuese dhe raketat naziste. Sidoqoftë, kjo nuk e bën forcën disproporcionale më të pranueshme tani sesa ishte atëherë.

Mes të gjitha rrahjeve të gjoksit nga të dy anët e Atlantikut, që kanë shoqëruar tërheqjen nga Kabuli, unë e kam kthyer vëmendjen sërish te 11 shtatori. Pyetja e vetme që duket se ka rëndësi është: Çfarë duhet të kishim bërë ne, Amerika dhe aleatët e saj, ndryshe, pas mizorisë më shkatërruese terroriste në histori?

Le të pajtohemi të gjithë - amerikanët dhe evropianët, demokratët dhe republikanët, ushtarakët dhe civilët - se opsioni i të mos bërit asgjë nuk ekziston. Miku im Lord Heseltine, një burrë shteti veteran britanik, një herë më ndaloi kur kritikova disa marrëzi perëndimore në Siri. Ai tha: "Ka momente kur një qeveri absolutisht duhet parë teksa ndërmerr veprime."

11 shtatori përfaqësoi një moment të tillë. Rasti për sulme të drejtpërdrejta në kampet e Al-Kaedës në Afganistan, dhe ndjekja e Osama bin Ladenit, mbetet pyetje që nuk ka përgjigje. Një larje hesapesh përfundimtare me udhëheqësin terrorist u vonua deri në vitin 2011 në Pakistan, por operacioni i CIA -s dhe Marinës amerikane SEAL ishte një model i këtij lloji, i justifikuar plotësisht në sytë e shumicës së botës.

Përmbysja e regjimit taleban afgan në nëntor 2001, nga fiset e Aleancës Veriore të mbështetur nga sulmet ajrore amerikane dhe forcat speciale, gjithashtu përfaqësoi një veprim proporcional, i cili përsëri gjeti mbështetje ndërkombëtare. Gazetari britanik i luftës, Toby Harnden, sapo ka botuar një libër të shkruar me bashkëpunimin e CIA-s, "Rasti i Parë", që portretizon muajt e parë të fushatës afgane. Ai përshkruan gjallërisht aventurat tronditëse që njerëzit e Langley shijuan mes gjakut, pluhurit dhe afganëve, të cilat përfunduan - me sa duket - me ikjen e “djemve të këqij”.

Atëherë, natyrisht, gjërat filluan të shkojnë keq. Mes orgjisë së krenarisë së shprehur nga politikanët dhe ushtarët, u krijua iluzioni se Afganistani mund të ribëhej sipas një modeli perëndimor. Më keq akoma, George W. Bush dhe të zellshmit e rinj mprehën shpatat për pushtimin e Irakut.

Pse e bënë? Pse gënjyen, gënjyen dhe gënjen pa pushim për bashkëpunimin e diktatorit Saddam Hussein në sulmin e 11 shtatorit, kur asnjë agjenci inteligjence nuk e mbështeti një pretendim të tillë? Pse Bush dhe kryeministri britanik, Tony Blair, shkatërruan reputacionin e tyre duke promovuar pretendime të rreme se Iraku kishte armë të shkatërrimit në masë?

Kur Madeleine Albright ishte sekretare amerikane e shtetit në 1998, ajo shpalli me një arrogancë ndër-partiake, që do të reflektohej në shumë veprime të ndërmarra nga Uashingtoni pas 11 shtatorit: “Nëse duhet të përdorim forcën, kjo ndodh sepse ne jemi Amerika; ne jemi kombi i domosdoshëm. Ne qëndrojmë lart dhe shohim më larg se vendet e tjera në të ardhmen, dhe e shohim rrezikun që na kanoset të gjithëve".

Henry Kissinger e justifikoi mbështetjen e tij për pushtimin në Irak duke thënë: "sepse Afganistani nuk ishte mjaftueshëm". Armiqtë e Amerikës kishin aspiruar poshtërimin e saj, "dhe ne duhet t'i poshtërojmë ata". Stephen Wertheim nga Fondacioni Carnegie për Paqen Ndërkombëtare ka shkruar kohët e fundit: “Në vend që të përbënte një kërcënim, Iraku ofroi një skenë. Në territorin e tij, Shtetet e Bashkuara do të shfaqnin fuqi dërrmuese. "

Në muajt pas 11 shtatorit, drejtuesit e luftës të Amerikës u zemëruan nga fakti se sa i varfër ishte buxheti për shënjestrat me kredibilitet për fuqinë amerikane, që mund të identifikoheshin me al-Kaedën. Sekretari i Mbrojtjes, Donald Rumsfeld tha: "Duhet të kemi diçka për ta goditur...Nuk ka shumë nga Al Kaeda për të goditur." Nënpresidenti Dick Cheney, zëvendëssekretari i Mbrojtjes, Paul Wolfowitz, dhe disa të tjerë bënë thirrjen fatale për të zgjeruar objektivat e tyre: për të shkatërruar armiqtë e Amerikës dhe për të siguruar hegjemoninë e saj në një pjesë të madhe të botës myslimane armiqësore ndaj Perëndimit.

Nuk ka meritë në riciklimin e detajeve të asaj që pasoi. Ne duhet të përqendrohemi në gjërat thelbësore. Nuk do ta harroj kurrë një bisedë me shefin e atëhershëm të Ushtrisë Britanike, Gjeneralin  Mike Jackson, në vjeshtën e vitit 2002 pasi u kthye nga takimet në Uashington, për të planifikuar pushtimin në Irak në të cilin morën pjesë forcat britanike. "Arritja në Bagdad do të jetë e lehtë," tha Jackson në mënyrë lakonike. "Por ata [amerikanët] nuk e kanë idenë se çfarë do të bëjnë më pas."

U provua se ishte pikërisht ashtu. Mësimi i parë i rëndësishëm i Afganistanit dhe Irakut është se fushatat ekspozuan dështimet institucionale në inteligjencën perëndimore, të cilat janë ende të pariparuara. Agjencia Kombëtare e Sigurisë e SHBA dhe homologu i saj britanik GCHQ posedojnë burime të jashtëzakonshme elektronike. Por as CIA as SIS-i britanik nuk i kanë kuptuar ndonjëherë rrjetet fisnore dhe familjare, të cilat janë kritike për sjelljen politike në të gjithë botën myslimane.

Libri i Toby Harnden përshkruan sesi disa agjentë të CIA-s, të penguar nga ushtria e beretave Green Green dhe Navy SEAL, të cilët sot u kthejnë mbrapsht fyerjet, endeshin në të gjithë Afganistanin duke shpërndarë dollarë dhe duke drejtuar sulme ajrore, ndërsa rrallë ndonjë prej tyre fliste gjuhën vendase apo kishte nuancat e personalitetit të tyre. Në vitin 2001, CIA e ngriti kryekomandantin uzbek Abdul Rashid Dostum në statusin e heroit, ndërsa në librin e ri të Craig Whitlock "The Pakistan Papers", ai karakterizohet nga ushtria amerikane si vrasës faqezi.

Prezantimet e PowerPoint-it duhet të ndalohen në operacionet ushtarake: Ato nxisin një realitet të shtrembëruar të omnishencës midis komandantëve dhe shtabeve të tyre. Disa vjet më parë vizitova dhomën e operacioneve të selisë së brigadës britanike në provincën Helmand. Ajo ngjante shumë me homologët e saj amerikanë: Bankat e ushtarëve ishin para ekraneve në mur që shfaqnin drone dhe pajisje ushtarake tokësore të disa fushave të betejave aktuale dhe të ardhshme.

Përshtypja e dijes dhe kontrollit ishte mbresëlënëse. Megjithatë, pothuajse çdo njeri që luftonte në terren ankohej në raportet pas aksionit se ai dinte pak ose aspak për atë që po ndodhte në rrugën ose fshatin tjetër – çfarë po mendonin vendasit.

Guruja australian i kundërkryengritjeve, David Kilcullen, shkroi një libër të rëndësishëm në vitin 2009, me titull "Guerrilja aksidentale", në të cilin ai nxori në pah numrin e afganëve që u bashkuan në luftime jo për arsye ideologjike, por thjesht për entuziazëm. Ai përshkroi një episod të tillë në maj 2006, kur fermerë të rinj u bashkuan me talebanët duke sulmuar forcat speciale amerikane - "marshuan spontanisht drejt zhurmës së armëve".

Të pyetur më pas pse e kishin bërë këtë, vendasit u përgjigjën: "A e kuptuam sa e mërzitshme ishte të jesh adoleshent në Afganistanin qendror? Kjo ishte gjëja më emocionuese që kishte ndodhur në luginën e tyre prej vitesh. Do të ishin turpëruar nëse do të qëndronin mënjanë dhe të prisnin." Qëndrime të tilla janë një faktor i shpërfillur shpesh në kryengritjet nga Belfasti në Bogota. Javët e fundit, talebanët janë rritur në mënyrë eksponenciale, pasi afganët, ideologjia e vetme e të cilëve është të mbështesin fituesit, janë bashkuar me pushtuesit e afërt të Kabulit.

Pothuajse në të gjitha ndërhyrjet e fundit duke përfshirë Vietnamin, SHBA dhe aleatët e saj kanë imponuar një gjurmë të rëndë, vetë-dëmtuese në shoqëritë primitive. Bazat ajrore, muret e shpërthimit, forca të blinduara, helikopterët me fluturim të ulët, qendrat tregtare dhe linjat e gatimit për personelin e shërbimit, syzet e diellit dhe helmetat që i bëjnë që ushtarët të ngjajnë me sulmuesit e Darth Vader, e dëmtojnë kauzën perëndimore ende para se të fillojnë të shtënat.

Teknologji dhe pajisje të tilla, së bashku me absurdin e detyrave të shkurtra, konsiderohen të domosdoshme për mirëqenien e trupave perëndimore që bëjnë luftimet. Megjithatë, ato pasqyrojnë një gabim themelor: vendosjen e prioriteteve dhe taktikave për t'u mundësuar forcave tona të kryejnë fushata në një mënyrë që na përshtatet, më tepër sesa ato që janë bërë prioritet në të vërtetë, në terren kundër armiqve më me pak peshë. Forcat tona veçohen si të huaj, ndërsa vendasit i shohin armiqtë tanë si njerëz si ata.

I kërkova një prej oficerëve më të lartë në ushtrinë e NATO-s, i cili ka shërbyer në detyra të përsëritura komanduese në Afganistan, për leksionet që duhet të marrim me vete nga 20 vitet e fundit të luftimit të ekstremizmit mysliman. Ai mu përgjigj me një mendim mbresëlënës.

Së pari, "ne kurrë nuk i adresuam shkaqet e ekstremizmit - arsimimin e dobët, mungesën e mundësive dhe ndjenjën e përjashtimit. Ne humbëm bazën e lartë morale me myslimanët e moderuar përmes sjelljes sonë në vende si Abu Ghraib dhe Guantanamo. "

Ai dënon mungesën e durimit strategjik për një lojë të gjatë, pasi filloi pushtimet. Ne "e shndërruam një mision për gjuetinë e ariut në një mision për ndërtimin e një kombi ... Ishte qesharake që ne hodhëm poshtë dialogun me fiset që përbëjnë talebanët". Aleatët nuk arritën të krijojnë institucione të qëndrueshme dhe "kurrë nuk ndërtuan një narrativë që popullsia vendase mund ta kuptonte dhe mbështeste".

Më në fund, miku im citoi gurunë e strategjisë italiane, Antonio Giustozzi, i cili ka shkruar gjerësisht për Afganistanin dhe talebanët: "Çdo epokë ka marrëzitë e saj - marrëzia e epokës sonë ka qenë një dëshirë e parezistueshme për të ndryshuar botën pa e studiuar dhe kuptuar më parë."

Perëndimi duhet të zgjidhë kontradiktat themelore në lidhje me ndërhyrjet e tij në vende të largëta. Politikat neokoloniste - instalimi i zyrtarëve amerikanë ose aleatë për të drejtuar vendet e popujve të tjerë, siç bënë britanikët në pjesë të mëdha të botës për më shumë se dy shekuj - janë të papranueshme. Por regjimet lokale - kukull janë dëshmuar kronikisht të korruptuara dhe të paafta. Qeveria e Kabulit u rrëzua brenda disa muajsh nga njoftimi i Presidentit Joe Biden për tërheqjen e SHBA. Çdo perëndimor që kishte informacion nga brenda e dinte këtë, edhe nëse talebanët nuk meritonin të fitonin, as regjimi i klientëve tanë nuk e meritonte.

Modeli i centralizuar i vendosur nga Uashingtoni ishte krejtësisht i papërshtatshëm për një vend që ka qenë gjithmonë i drejtuar lirshëm, përmes ndërrimit të rrjeteve të interesave rajonale fisnore dhe familjare. Çdo qeveri që shihet se është e përkushtuar ndaj të huajve, qoftë në Saigon apo Kabul, ka të ngjarë të rrëzohet. Për më tepër, ushtarët, pika e shitjes së të cilëve është se ata dinë të vrasin njerëz, prodhojnë ndërtues të tmerrshëm kombesh. Herën tjetër që duam të riorganizohet një vend, dërgoni këdo përveç gjeneralëve për ta bërë atë punë. Pse ata u dashka të jenë më të kualifikuar për një rol të tillë më shumë sesa hidraulikët ose projektuesit e programeve në internet?

Ndikimi i perëndimorëve mbi Afganistanin dhe Irakun nuk ka qenë më pak i dëmshëm se ai i misionarëve të krishterë, të cilët, në shekujt e mëparshëm dhe me qëllimet më të mira, krijuan mosmarrëveshje dhe nganjëherë përplasje të dhunshme në të gjithë Afrikën dhe Azinë.

Sa i përket së ardhmes, Stephen Wertheim sugjeron: "Tani është - pothuajse - e mundur të shihet se si Shtetet e Bashkuara mund të gjejnë rrugën për t'u bërë një komb mes kombeve, jo më dominues, por jo më shqetësues." Ai e karakterizon përgjigjen e SHBA-ve ndaj 11 shtatorit si "përfundimisht katastrofike", sepse ajo e ka dëmtuar shumë imazhin e saj si "kombi i domosdoshëm".

Unë e pranoj vetëm pjesërisht këtë pikëpamje të zymtë. Gabimet dhe dështimet janë mjaft reale, siç pranojnë shumica e amerikanëve. Pavarësisht nga të gjitha gjërat e vështira të thëna nga aleatët si dhe armiqtë, si anglez konkludoj me këmbëngulje: SHBA është ende fuqia e domosdoshme. Është superfuqia e vetme që kemi, me fuqinë për të bërë punë që janë jetike për të gjithë ne, dhe për të mbrojtur interesat e përbashkëta në qytetërimin perëndimor.

Ne mund të ankohemi për konfuzionin e vazhdueshëm të Amerikës në politikën e jashtme dhe strategjinë ushtarake që nga 11 shtatori, pa qenë aq budallenj sa t’u bërtasim: "Kthehuni në shtëpi!" Përkundrazi, ne kemi nevojë që ata të qëndrojnë - vetëm për të kuptuar pak më shumë se si është në të vërtetë e jashtmja dhe për kufijtë e të mundshmes.

Shkrimi është publikuar në Bloomberg