Intervista/ Historiania Elena Kocaqi: 4000 vite histori shqiptare nuk e shkruajnë dot 7 historianë

Faktet e reja përmbysin të vjetrat. Dhe kështu qenka e thënë, që historia të shkruhet vazhdimisht. Por duket se me historinë e Shqipërisë është edhe më keq se kaq. Të paktën në bibliotekën time kam disa “Histori Shqipërie”, shkruar nga personalitete, por dhe një përmbledhje prej 4 vëllimesh botuar pak vite më parë dhe që mban vulën e Akademisë së Shkencave. Por vendimi i fundit i qeverisë, për të ngritur një grup pune prej 7 historianësh, me qëllim që të rishkruajnë historinë, më kanë vënë në dilemë: cila është historia jonë? Kur do të kemi një histori të saktë të cilës nuk do t’i kthehemi më për ta përmbysur nga themelet? Dhe në fakt gjëja e vetme që mund të bëj në këtë rast është të zë radhën për të blerë librin e ri me titullin tejet të konsumuar tashmë: “Historia e Shqipërisë”. Por gjithsesi, kjo ka të bëjë me hamendësimet personale. Ndërkohë që grupi i punës, në mos ka filluar nga gërmimi i arkivave, të paktën ka filluar nga deklaratat në shtyp. E në këto kushte iu drejtova historianes Elena Kocaqi, e cila di të polemizojë dhe të flasë pa doreza kur vjen puna për të mbrojtur një çështje që ka të bëjë me profesionin e saj.

ResPublica: - Qeveria ka ngritur një komision me 7 anëtarë për të rishkruar historinë. Në fakt si është shkruar deri tani historia?

Elena Kocaqi: - Në fakt, Komisioni për shkrimin e historisë nuk duhet të caktohet nga qeveria por nga strukturat akademike, mbi bazën e  kritereve të përcaktuara qartë dhe procesi të ishte  transparent për publikun. Në momentin kur qeveria vendos historianët, që këtu nuk ka transparencë.  Ajo që duhet të bëjë qeveria, është ta mbështesë financiarisht grupin e historianëve. Në momentin që qeveria ngre një komision, tingëllon sikur qeveria do e shkruajë historinë dhe jo komisioni. Dihet që historia është shkruar në mënyrë ideologjike dhe kjo nga ndërhyrjet e politikës që vazhdojnë fuqishëm edhe sot. Historia duhet të bazohet te faktet dhe jo tek orientimet  e politikës. Politikanët shpesh ngrenë figura politike, duke i vlerësuar ato ose duke mos i vlerësuar sipas interesave të tyre politike. Kjo është e gabuar pasi nuk i takon politikanëve vlerësimi i figurave politike, por i takon historianëve. Në Shqipëri, historia është përdorur për glorifikimin e politikanëve, pasi ky ka qenë një orientim nacional-komunist. Kjo ka mbetur si traditë edhe sot. Historiani thjesht duhet bazohet në fakte, dhe janë faktet ato që nxjerrin përmasat e një figure politike, apo një ngjarje historike. Duhet t’i jepet fund karakterit nacional-komunist në vlerësimin e figurave historike dhe kjo, më besoni që është për disa jo e vështirë, por e pamundur.

ResPublica: - Cila është periudha më e errët që shqiptarët nuk njohin për veten e tyre?

Elena Kocaqi: - Në fakt, historia ka nevojë të shkruhet dhe rishkruhet. Historia shkruhet vazhdimisht pasi dalin fakte të reja dhe përmbysin të vjetrat. Një historian që nuk ndryshon mendim përballë fakteve nuk mund të jetë historian. Mendoj se periudha e antikitetit ilir nuk është shkruar fare. Ajo ka nevojë të shkruhet nga një grup profesionistësh historianë, arkeologë, etnologë dhe studiues të fushave të tjera. Kjo kërkon shumë kohë. Periudhat e tjera janë shkruar, por jo të plota, siç është mesjeta. Periudha e pushtimit osman dhe rilindja së bashku me shekullin e XX ka nevojë të rishkruhet, pasi deri tani është shkruar në mënyrë ideologjike. Ka studime të reja që janë profesionale, por ende ka nevojë për shumë punë.

ResPublica: - Cila është periudha më e censuruar apo e keqpërdorur politikisht?

Elena Kocaqi: - Mendoj se një nga periudhat më të keqpërdorura politikisht është ajo e Rilindjes deri tek shkëputja nga Perandoria Osmane, ajo e mbretërisë së Zogut, e Luftës Antifashiste dhe ajo e regjimit komunist.

ResPublica: - Cilat janë arkivat më të besueshme nga e cila historia e Shqipërisë i afrohet më shumë realitetit?

Elena Kocaqi: - Arkivat e huaja janë një burim i rëndësishëm për të njohur historinë e shqiptarëve. Sigurisht duhen parë dhe arkivat shqiptare që për periudha si të monarkisë, Luftës së Dytë Botërore dhe komunizmit kanë të dhëna të rëndësishme. Historiani shikon çdo të dhënë që i shërben atij për zbulimin e të vërtetës dhe këto janë edhe burimet sekondare si dhe ato terciale.

ResPublica: - A mundet një ekip prej 7 historianësh të rishkruajë historinë apo duhet një rreth më i gjerë studiuesish të fushës?

Elena Kocaqi: - Nuk mundet që një ekip prej shtatë vetash të shkruajë historinë e shqiptarëve prej mbi 4000 vitesh. Këtu ka ngjarje, koncepte që nuk janë trajtuar fare ose nuk janë trajtuar si duhet. Trajtimi duhet bërë në bazë të fakteve dhe të kërkosh faktet, të paktën do të duhet një ekip prej dhjetëra e qindra studiuesish duke aktivizuar të gjithë historianët profesionistë. Çdo etapë e historisë duhet të shkruhet duke aktivizuar të gjithë botën akademike, nga ku të merret mendimi shkencor i çdo institucioni dhe profesionisti të periudhës.

ResPublica: - Instituti i Historisë ka potencialin e nevojshëm për të rishkruar historinë?

Elena Kocaqi: - Shqipëria ka historianë të mirë, por është politika pikërisht ajo që s’i le ata të bëjnë punën e tyre. Këta shtatë historianë janë të shkëlqyer por për të bërë një punë serioze atyre nuk do t’ju mjaftonte jeta e tyre, pasi çdo periudhë ka një mori materialesh të njohura dhe të panjohura që duan vite të tëra pune që të shterohen. Nëse këta duan të shkruajnë një histori thjesht për nivel informimi minimal për fëmijë e adoleshentë edhe mund të bëjnë diçka, por shkrim të historisë, sigurisht në standardin perëndimor, as që nuk kanë për të bërë kurrë.

ResPublica: -Sa mendoni se është ndikimi i politikës në shkrimin e historisë?

Elena Kocaqi: - Nuk është aspak serioze që vjen e djathta në pushtet dhe shkruan historinë sipas qejfit të saj duke ngritur politikanët veriorë, dhe vjen e majta në pushtet për të ngritur politikanët e jugut. Mua më duket tepër e dëmshme një gjë e tillë. Historia duhet të shkruhet në funksion të së vërtetës dhe cilido politikan, qoftë nga veriu apo nga jugu i Shqipërisë ka përgjegjësi politike dhe historike. Këto duhen evidentuar dhe jo fshehur apo glorifikuar sipas interesave politike të çastit. Larg politika nga historia qe është duke e përdorur si propagandë partiake.

ResPublica: - Cilat janë kriteret për shkrimin e historisë?

Elena Kocaqi: - Për shkrimin e historisë, historiani duhet të mbështet në një numër parimesh dhe kriteresh që shpesh filozofët e historisë dhe studiues kanë përcaktuar. Kriter kryesor është e vërteta dhe jo mbrojtja e figurave politike, se kjo e bën qesharake dhe të pabesueshëm historianin, si dhe cenon integritetin e tij profesional. Ka disa parime, si parimi i asnjanësisë, ku pavarësisht se çdo historian ka bindjet e tij, ai nuk duhet t’i përcjellë ato tek shkrimi i historisë, pasi duhet të bazohet strikt në fakte dhe në argumentimin logjik të këtyre fakteve dhe jo në hamendësime dhe supozime që e bëjnë atë totalisht të paqartë dhe të pabesueshëm. Historia ka rënë viktimë e propagandës politike dhe kjo jo vetëm në Shqipëri, por kudo në botë dhe sot në perëndim janë bërë përpjekje serioze për shkëputjen nga kjo varësi dhe këtë gjë duhet ta bëjë edhe historiografia shqiptare.

Leonard Veizi