Në qoftë se votimi do të ishte elektronik

Artikulli i Mustafa Nanos “Përparësia nr. 1 e opozitës: të mbrohet vota”  (http://www.respublica.al/opinion/2011/8/16/perparesia-nr-1-e-opozites-te-mbrohet-vota), më ngacmoi që t’i kthehem për të disatën herë temës time të preferuar të votimit elektronik. Dhe leximi i raportit të ODIHR-it mbi zgjedhjet e 8 majit ma përforcoi ngacmimin. Duke iu përgjigjur këtij ngacmimi, po i shkruaj këto rrjeshta me shpresën se do të adresojnë të gjitha vërejtjet dhe komentet që kam marrë për shkrimet e mëparshme.

Në qoftë se votimi në 8 maj do të ishte zhvilluar me makina elektronike, 3/4 e faqeve të raportit të ODIHR-it për atë votim ndoshta nuk do të ishin shkruar fare.  Sepse, pak a shumë, kaq faqe të raportit i ishin përkushtuar dyshimit të opozitës se në zgjedhjet e fundit kanë votuar më pak shqiptarë se sa janë raportuar zyrtarisht nga KQZ-ja dhe se shumica e votave reale në Tiranë, në fakt, kanë qenë për kandidatin e saj dhe jo të mazhorancës. Opozitës nuk iu dha mundësia ta vërtetonte këtë dyshim, sepse Kolegji Zgjedhor nuk e shqyrtoi ankesën e saj për mospërputhjen mes fletëve të votimit dhe numrit të votuesve, ndërkohë që prokuroria nuk veproi pas padisë së PS-së për ekzistencën e votuesve fiktivë.

Në këto kushte, partnerët tanë perëndimorë po ndërhyjnë fuqishëm për të zgjidhur sherrin e n-të të politikës shqiptare rreth zgjedhjeve, por deri më sot, ndërhyrja e tyre ka qenë si ajo e mjekut që jep paracetamol për uljen e temperaturës së pacientit, deri sa analizat të tregojnë se cili antibiotik mund të jetë më efikas për luftimin e infeksionit të tij. Dhe ka ardhur dita që ata ta kuptojnë se cili është ky antibiotik - Shqipëria ka nevojë për garancinë se rezultati zyrtar i zgjedhjeve do të pasqyrojë saktësisht se sa shqiptarë kanë votuar dhe se si kanë votuar.

Por si mund të realizohet kjo e fundit?  Daniel Korski në “New York Times” dhe Bernd Fisher në “Zërin e Amerikës” kanë sugjeruar para disa muajsh një mënyrë; gjegjësisht, pajtimin e një kompanie të huaj të specializuar në administrimin teknik të zgjedhjeve. A mos përbën ky një cënim të sovranitetit të popullit shqiptar? Kur populli shqiptar ka pranuar t’i japë të dhëna personale për administrim kompanisë franceze që është pajtuar të prodhojë kartat e identitetit dhe pasaportat biometrike, përse të mos pajtojë një kompani të huaj për të regjistruar dhe tabuluar votat e tij?

Pyetja tjetër që lind rreth opsionit të sugjeruar nga Korski dhe Fisher është se sa e aftë do të jetë një kompani e huaj të garantojë që rezultati zyrtar i zgjedhjeve të ardhshme të pasqyrojë saktësisht se sa shqiptarë kanë votuar dhe se si kanë votuar. Në SHBA, të paktën, ka disa kompani shumë serioze që kanë përvojë në administrimin elektronik të zgjedhjeve. Makinat e tyre elektronike të votimit, mund të garantojnë që vetëm votuesit që janë pajisur me kartë identiteti apo pasaportë biometrike të votojnë. Ndërsa tabulimi i votave mund të bëhet automatikisht për çdo qendër votimi, duke krijuar kopje në letër të çdo vote individuale. Vetëm në qoftë se makinat elektronike sulmohen fizikisht në qendra të caktuara, mund të  kemi një deformim të rezultatit. Por kjo do të ishte fatale politikisht për këdo që do të përpiqej ta bënte...

Votimi elektronik, në fakt, është diskutuar publikisht gjatë viteve të fundit, por është hedhur poshtë nga Edi Rama. Arsyeja duket se ka qenë një frikë e Ramës se programet kompjuterike të makinave të votimit mund të manipulohen. Me fjalë të tjera, ai ka patur më shumë besim tek komisionerët/numëruesit e tij se sa te makinat elektronike të votimit.

Por a ka qenë i bazuar mosbesimi i Z. Rama për makinat elektronike të votimit? Dhjetra kompani serioze të prodhimit të tyre në botë do të thoshin njëzëri “JO!” (Sqarim: votimi me makina elektronike është shumë i ndryshëm nga votimi on-line, i sugjeruar nga Berisha. Ky i fundit, është një votim që realizohet nëpërmjet internetit, i cili mund të manipulohet relativisht lehtë nga njerëz që dinë të futen në servera të sigurisë së lartë - siç kanë bërë, p.sh., me serverat e CIA-s, Pentagon-it etj.)

Në rastin e votimit me makina elektronike, programi kompjuterik do t’i jepej palëve garuese për kontroll e testim dhe pastaj do të kyçej me një kod elektronik tejet të sigurtë, të cilin asnjeri nuk do ta dinte (as edhe vetë ata që do ta krijonin në kompjuter). Më tej, kodi elektronik do të hidhej në një disk, i cili do të mbyllej në një kasafortë mëse të dyllosur e të super-ruajtur. Nga ky moment programi do të instalohej në secilën makinë votimi, do të kontrollohej makina nga secila palë për ndonjë program malinj të fshehur në të, dhe kjo e fundit do të vulosej. 

Po si do të votohej konkretisht me makinat elektronike?

Një makinë elektronike votimi është zakonisht e lartë sa gjatësia normale e njeriut dhe ka një ekran të ngjashëm me atë të bankomatëve, por me përmasa më të mëdha (sigurisht me përmasa më të mëdha se një fletë e zakonshme votimi).  Votuesi duhet të fusë kartën e identitetit në makinë (si kartat e bankomatëve) dhe të vërë gishtin në të, në mënyrë që makina të identifikojë votuesin. Pasi kryhet ky veprim, në ekran shfaqen qartë emrat e kandidatëve apo partive në garë (p.sh. Rama, Milloshi, Basha, apo PS, PD, LSI, PDIU, etj, etj.). Nga ky çast votuesi mund të prekë me gisht në ekran emrin e kadidatit apo partisë që dëshiron. Pas prekjes së emrit të kandidatit apo partisë, në ekran shfaqet pyetja: “A je i sigurtë që do të votosh për kandidatin X (apo partinë Y)? Pasi votuesi të prekë me gisht në ekran fjalën “Po”, makina printon një fletë votimi, e cila bie në një kuti të vulosur brenda saj, ndërkohë që vota regjistrohet edhe elektronikisht në diskun e makinës.

Në mbarim të votimit, makina është e programuar që të zhdukë çdo mundësi të identifikimit të votës (jo siç ndodhi me Presidentin e Republikës, të cilit iu identifikua vota!). Pasi është kryer çidentifikimi i votës, disku me të dhënat e votimit futet në kutinë e fletëve të votimit dhe kjo e fundit, e dyllosur dhe e siguruar, dërgohet në KQZ. Pasi mbërrijnë të gjitha kutitë e votimit në KQZ, nxirret nga kasaforta kodi sekret elektronik dhe shkyçen elektronikisht disketat me rezultatet për secilën qendër votimi. Në fund, në qoftë se palët kanë pretendim për ndonjë qendër votimi, mund të numërohen fletët e printuara të votave në kutitë përkatëse.

Po sa kushton një votim i tillë? Ndoshta njësoj sa votimi aktual, për të cilin duhet paguar një ushtri prej 40 mijë komisionerësh/numëruesish. Dhe a do të prodhonte ky sistem votimi një rezultat më të shpejtë e më të saktë, krahasuar me sistemin aktual, ku garantë të procesit të votimit dhe numërimit janë militantët partiakë të të dyja palëve? Ai që do të thoshte jo, ose s’ka marrë vesh se ç’ka ndodhur në Shqipëri këto dy vjetët e fundit, ose nuk do t’i ketë lexuar me vëmendje rreshtat e mësipërm...