Lara, Ema, Shqipëria dhe Kroacia

Lara dhe Ema janë shoqe të ngushta. Nisin klasën e gjashtë në një shkollë në Illinois të Shteteve të Bashkuara. Kanë lindur të dyja në Amerikë. Lara është “gjysmë shqiptare, sido që ndihet më shumë amerikane”. Ema është “100% kroate, sido që ndihet më shumë amerikane”. Më pëlqen kur i dëgjoj që diskutojnë bashkë. Temat e tyre janë shumë larg Justin Bieber-it, të cilin, meqë ra llafi, asnjëra nuk e ka qejf. Çunat që u pëlqejnë atyre janë ‘ndryshe’: nga racat, nga qejfet, nga llojet e librave që lexojnë, nga sportet që luajnë. Por deri tani janë të gjithë amerikanë. (Pa zënë me gojë se Lara kur ishte këtë vit në Greqi me pushime, u mahnit pas një bukuroshi rus nja tre vjet më të madh se ajo, që qëlloi afër saj në barkën shëtitëse.) Ema dhe Lara jetojnë në një botë të mbushur me aventura dhe ide: krijojnë klube, aktivitete, letra bindëse për J. K. Rowling që ta vazhdojë Harry Potterin; janë herë reale e herë surreale, u flasin pemëve, kanë zgjidhur problemin e ngrohjes globale nëpërmjet ripyllëzimit të planetit, dhe ndërtojnë fushata sensibilizimi për shpëtimin e merimangave prej të cilave që të dyja tmerrohen.

Mezi presin që, kur në shkollë zhvillojnë tema për gjeografinë, traditat apo historinë e Europës, të bëjnë prezantime për vendet e tyre “të origjinës”… europiane. Madje që të dyja insistojnë që familjet t’u servirin klasës dhe mësuesve ushqime origjinale shqiptare apo kroate për ditët e prezantimeve. Shoqet dhe shokët e Larës dhe Emës jo veç kanë një arsenal (të fuqishëm) 10-fjalësh në secilën gjuhë (psh. të gjithë dinë të thonë ‘si je’, ‘mirupa(f)shim’, ‘(h)vala’ dhe ‘dobro jutro’), por tani bëjnë kërkesa speciale për çfarë duan të hanë: “Petullat për nesër nuk i duam me mjaltë, por me reçel luleshtrydhesh si ai i herës së parafundit; kadaifin e duam pa arra; Jo më me djathë feta të lutem; mund të bëhet më e ëmbël buka ‘sirnica’ kësaj radhe?”

Por sidomos para se të bëjnë udhëtimet e verës për në Ballkan, mblidhen të dyja dhe kuvendojnë tërë natën për vendet përkatëse dhe problemet e tyre në raport me Amerikën “joproblematike”. Janë pak të irrituara që vendet e tyre në Amerikë nuk para njihen. Nuk dinë nëse për këtë duhet t’ua vënë fajin amerikanëve apo vendeve të tyre që s’ia vlen t’i njohësh. Tendenca e të dyjave është që vendin e shoqes ta ngrenë më lart se vendin e vet (në këtë pikë duket sikur nuk kanë gjak ballkanas). Para se Lara të nisej për Shqipëri dhe Ema për Kroaci, kësaj vere, u mblodhën sërish dhe nuk vendosnin dot cili prej dy vendeve ishte më i rëndësishëm apo i njohur në botë. Secila mendonte se ishte i tillë vendi i tjetrës. Pastaj Lara pati një ide: t’u kërkonte emrat të dy vendeve në iPod-in e vet: ‘Albania’ dilte me gërmë të vogël, pra ishte e panjohur për iPod-in, ndërsa Kroacia kapitalizohej automatikisht, pra iPod-i e njihte. Pastaj kërkuan të vendosin zonën kohore vendase: Ema e gjeti kollaj zonën kohore nën emrin “Zagreb-Kroaci”. Lara e kërkoi “Tiranë-Albania” gjithandej, por nuk gjeti një zonë të tillë gjëkundi. Më vonë atë natë, Lara erdhi e më tha se “kësaj radhe ajo nuk kishte dashur të kishte të drejtë që Kroacia ishte më e njohur sesa Shqipëria. Ndoshta ngaqë Shqipëria është aq e vogël…”

Megjithatë kur hyri në Shqipëri në korrik, priste me padurim të shihte se mos gjërat kishin ndryshuar për mirë. Iu ngjallën edhe më shumë shpresat kur në Athinë ku shkoi para Shqipërisë,  vuri re se bankomatet athinase kishin si gjuhë të tretë shqipen. I shkëlqenin sytë Larës që s’dinte gjë për emigrantët tanë në Greqi,  kur pa se, pas greqishtes dhe anglishtes, vinte zgjedhja e gjuhës shqip. Kërceu përpjetë, vrapoi t’i thoshte të atit se çfarë kish zbuluar e sa e rëndësishme qe bërë Shqipëria brenda një viti. Dhe sa mike e mirë ishte Greqia që ta bënte këtë gjest, para gjithë vendeve të tjera të botës… dhe sa jo-entuziaste ishte për këtë e ëma që kish zgjedhur të përdorte anglishten në bankomat, dhe jo shqipen. Rrugës për Shqipëri më thosh se sa e vogël ishte Shqipëria dhe sa të ndryshme ishin peizazhet e saj, kostumet, historia, madje edhe gjuhët që flisnin njerëzit  në fshatra të ndryshme. Amerika ishte gjigante, por ishte e gjitha njëlloj. Aspak interesante. I thashë se kjo vinte ngaqë Europa ishte krijuar ndryshe nga Amerika, dhe se në Shqipëri komunikimi mes zonave ka qenë thuajse zero për shumë kohë. Lara sfidon realizmin tim duke thënë se mund të isha pozitive të paktën për një gjë lidhur me Shqipërinë, e të thoja se ishte vërtet shumë e pasur. I thashë se më pëlqen që vendi im ka një histori kaq të koklavitur, po s’di sa të mira i kanë ardhur nga kjo koklavitje…

Pastaj, ja edhe Shqipëria, erdhi. Nga xhamat e makinës shihte rrugët e fshatrave dhe qyteteve tona. U kthye dhe më tha: Çdo vit vij me shpresë se shqiptarët nuk do ndërtojnë më, por do mbarojnë ndërtimet e nisura dhe do rregullojnë rrugët mes ndërtesave. Mirëpo nuk ndodh kurrë. Këtu duket sikur njerëzit duan veç t’i nisin ndërtimet e pastaj harrojnë t’i mbarojnë, e nisin të tjera. Dhe rrugët i lenë sikur nuk janë të vetat.” Kur pa sheshin katër-copësh në mes të Tiranës, Lara u bë keq. “Nuk them se më parë ishte sheshi më i bukur në botë, po ky tani është patjetër më i shëmtuari , dhe na ka bllokuar gjithë rrugët e Tiranës!”. Takimi me tri kushërirat, gjyshët dhe njerëzit e tjerë të familjes, miqtë e prindërve, gatimet pa fund të gjërave që Lara mezi pret t’i provojë dhe ca dhurata pirateske për ditëlindje, e sollën Larën në humor. Por e keqja për Shqipërinë nuk i dilte. Mezi priste të harrohej në detin blu të Livadhit në Himarë që të dilte nga mendimet e këqia. Më pyeti nëse ne shqiptarët i kishim dhënë botës ndonjë gjë të vecantë si psh… kravata që i kishin dhënë kroatët. I thashë që ne i kishim dhënë botës një pjatë mëlcish gatuar me qepë që mban emrin tonë nëpër restorante. Lara thartoi hundën me quka. Jam e sigurtë që këtë argument nuk do ta përdorte gjëkundi. Pastaj më tha se në programin televiziv Rick Steve Europe, kish dy seri për Kroacinë. Ajo dhe Ema kishin kërkuar në Internet të gjenin dicka për Shqipërinë, por kishin gjetur veç një shkrim të vogël që nuk thoshte gjëra edhe aq të mira.

Më pyeti disa herë për Zagrebin ku Ema kish shkuar të takonte gjyshët e vet. Më tha se Dubrovniku, që ajo e kish parë, ishte më i bukur se Himara e Saranda, vetëm se ndoshta Zagrebi nuk ishte më i bukur se Tirana. I thashë se Zagrebi sipas meje ishte më i bukur dhe i rregullt se Tirana, dhe me shumë ndërtesa e rrugë historike që e bëjnë më interesant. Por Lara tha se do priste të shihte fotot e Emës që të bindej. Në fund të fundit të rriturit nganjëherë janë shumë subjektivë. Psh gjyshi i vet i thotë shpesh Larës se Shqipëria është vendi më i mirë në botë. Dhe Lara sa herë vjen në Shqipëri, rinis nga e para të shqyrtojë të mirat e pakrahasueshme. Më parë i gjente me shumicë. Tani që po rritet, i gjen ca më pak. Por sa më pak i gjen, aq më shumë insiston të kthehet vitin e ardhshëm. Mendon se ndoshta kësaj radhe do ketë ndryshuar… Pastaj i dha karar dhe e racionalizoi çështjen: gjyshi në fakt, nuk do të thotë “më i mirë”, por “më i ëmbël”. Dhe kjo ishte e vërtetë për Larën. Duke u kthyer për Amerikë, Lara tha me sytë tretur nga dritarja e avionit, se në fakt asnjë vend që ajo kish parë, nuk ishte aq i varfër sa Shqipëria. E tha me dhimbje, por pa frikë e pa të keq. Pastaj shtoi: “Dhe është një vend aq i vogël. Duket sikur është shumë e thjeshtë ta bësh të bukur e të pasur. Por unë kam lindur që në vitin 2000, dhe Shqipëria është akoma keq.”

Kur u panë në gusht pas pushimeve Lara dhe Ema nuk ndaheshin dot. Panë fotot. Ranë dakord që detin e kishin të bukur që të dyja. Edhe retë e qiellin. Për kryeqytetet nuk folën fare. E anashkaluan. Vitin e ardhshëm jam e sigurtë që do nisin të ndërtojnë listën e “pseve” të problemeve ballkanase. Të dyja nisën të tregonin se për çfarë i kish marrë më shumë malli. Kur u frynë së treguari për fisin, komshinjtë, puthjet pa fund edhe nga njerëz jo fort të afërt, dhe faktin që u thoshin vazhdimisht “Ha, ha akoma! Merr edhe një tjetër!”, qeshën, morën frymë thellë dhe thanë me një gojë, dy amerikankat: “It is so good to be home though!”.

Ndërsa unë qesh me veten time që ende sot kam një pyetje që e shtyp, e prapë më zgjohet: A është kroate apo serbe e Kroacisë Ema? Por dy gocat më bëjnë të më vijë turp nga krimbi im ballkanas që diku gjallon ende. Dhe besoj se këtë pyetje nuk do ta bëj kurrë.