Çfarë ishe ti Marko?

Postimi i mesiperm ka dy pjese: shenimin e zotit Zaimi dhe intervisten imagjinare te pedagogut grek Niciakos. Ka nje kontrast mes tyre, qe nxjerr ne pah epersine etike te zotit Zaimi. Spekulimi i zotit Niciakos kalon caqet e mirekuptimit. Mesa duket, ne pamundesi per t'i mbushur mendjen atij regjizorit anglez, dhe me gjase edhe shume te tjereve qe mendojne si ai, zoteria ne fjale ka zgjedhur kete menyre spekulative, jo pak qesharake, per te mbrojtur bindjen e tij. Ky me duket si ekuivalenti grek i Marin Memes i cili , te pakten, nuk eshte as studiues e as profesor e pedagog.
Vetem nje fakt: Patriarkana e rum miletit te Marko Bocarit ka qene nje kundershtare e madhe e luftes per liri te heronjve si Bocari. Kryengritja greke e kohes se Bocarit ka lidhje me lindjen e idese se kombeve ( dhe jo me rum miletin, qe gjithsesi u perdor si ingredient ne propaganden nacionaliste, si edhe shume te tjera qe shiheshin te dobishme per te), qe e ka zanafillen ne Perendim dhe u perhap ne te gjithe Europen e mandej ne te gjithe boten.

Do të doja të bëja disa konsiderata:

E para, nuk mund të përdoren paradigmat e sotëm si një "shtrat Prokusti" për vlerësimin e të shkuarës historike.

E dyta, Perandoria Osmane (me të mirat dhe të këqijat e saj) krijoi një habitat ku popujt, ose etni të ndryshme, kishin mundësinë e ndërveprimit me njëra tjetrën dhe ku meshkujt (për shkak të ndërveprimit me të tjerët, për arsye tregëtie, lufte, etj) ishin përgjithësisht poliglotë, ndërsa femrat (që jetonin të mbyllura në realitetin lokal dhe kujdeseshin për familjen) ruanin dhe trashëgonin gjuhën e tyre të "origjinës".

E treta, pavarësisht gjetjes së autorit grek, por tani po spekulloj, nuk besoj se gjëja e parë që do thoshte Boçari nëse e pyesnin "çfarë je?", do të ishte "jam rum".
Besoj se do thoshte "jam suljot", sikurse një çam nga Filati do thoshte "jam filaqot", një nga Mirdita, mirditor, e me rradhë.
Ka një episod nga jeta e Markos: kur autoritetet e Greqisë së re i dhanë diplomën e gjeneralit dhe kjo ngjalli pakënaqësi midis suljotëve, Boçari e grisi diplomën para luftëtarëve suljotë dhe mbajti një fjalim ku theksohet përkatësia krahinore suljote.
Gjithashtu, kur suljotët u detyruan të linin Sulin dhe të gjenin strehim në Korfuz dhe në zotërimet e tjera të Shtatë Ishujve, ata u inkuadruan në "Regjimentin Shqiptar" dhe nuk janë regjistruar kundërshtime për këtë emërtim, sikundër pati kur autoritetet u kërkuan të hiqnin petkat tradicionale shqiptare (besoj se nuk ka kundërshtime që visheshin si shqiptarë) dhe të vishnin uniformat ushtarake. Ka një këngë çame që kujton këtë episod dhe thotë "Ah more Foto Xhavella se ç'na veshe me kapella".

E katërta, konflikti midis Ali pashait dhe Sulit, nuk hyn në kategorinë e konflikteve fetare, por ishte një tentativë e Aliut për të konsoliduar pushtetin e tij, sikurse edhe betejat kundër Ibrahim Pashës së Vlorës, bejlerëve të Kardhiqit, Bushatllinjve të veriut, krerëve të Çamërisë dhe të tjerë.

E pesta, pavarësisht si ka marrë rrjedha e historisë, çka e bën të pamundur, mendoj edhe për një periudhë të afërt, një aleancë shqiptaro-greke, dy popujt tanë janë vërtetë shumë të afërt, dhe nëse mund të përdoret një shprehje e përshtatshme për të përshkruar këtë lidhje mendoj se duhet thënë që "jemi të tanët" duam apo s'duam ne.
Është fatkeqësi që u humbën shanset për një ndarje të drejtë dhe të qëndrueshme, si gjatë kryengritjes së Aliut, Besëlidhjes së Beratit në 1828, ose edhe në kohën e Kongresit të Berlinit (shikoni propozimet e Abdyl Frashërit për kufirin jugor).

E gjashta, kjo frymë ndarjeje midis shqiptarëve dhe grekëve, paradigma nacionaliste e të cilëve u krijua gjatë shekullit të 19, mendoj se e ka burimin e saj nga degëzimi nëse mund ta quaj "fanariot" ose "greko-klasik" dhe "intelektualo-ideologjik" i kryengritjes greke, në kontrast me "vendalinjtë" armatolët dhe martalozët, të cilët vërtetë vriteshin me shqiptarët muhamedanë e të krishterë, por edhe uleshin dhe jo vetëm kishin një gjuhë dhe zakone, por edhe vëllamëri me njëri tjetrin. Një rast: vëllamëria midis Kollokotronit dhe Ali Farmaqit të Manit në Poleponez.
Farmaqët ishin fis muhamedan, por në Man bashkëjetonin fise shqiptare muhamedane dhe të krishterë.
Në greqishten e sotme përdoret shprehja "maniotika", psh inatosem "maniotika", njëlloj sikur turqit thonë "arnaut inadë".
Dualizmi midis "intelektualëve" dhe "luftëtarëve" shkaktoi njëfarë "lufte civile" pas krijimit të shtetit grek dhe Kollokotroni, Bubulina e të tjerë ranë në burgje dhe u vranë nga fraksioni tjetër. Sikurse edhe Jovan Kapodistria u vra nga arhondi maniot Petro Mavromihali.

E shtata, fitorja e fraksionit fanariot, të lidhur me Rusinë dhe në funksion të politikave ruse, ndryshoi edhe nënshtresën/substratin ideologjik të kryengritjes dhe më vonë (falë edhe qeveritarëve perëndimorë që nuk e kishin idenë si ishte Moreja e asaj kohe dhe që ishin të mbrujtur me idealizimin e grekëve/athinasve të lashtë) edhe të shtetit grek duke ndikuar për keq, mendoj unë në marrëdhëniet midis dy popujve.
Mjafton të krahasoni shkrimet e Rigë Venestinlliut, ideologut të parë të kryengritjes (të cilin Ali Pashai, por edhe Osman Pazvanogllu i Vidinit u përpoqën ta shpëtonin kur u arrestua në Beograd dhe ku më pas u vra) me rrjedhën që mori historia dhe me veprimet e autoriteteve të shtetit të ri grek.

E teta, shqiptarët në përgjithësi dhe ata të Epirit në veçanti (nga Shkumbini në Ambraki) kanë një ngjashmëri në doke dhe zakone me grekët e Epirit dhe më gjerë. Kjo ishte më e dallueshme përpara ardhjes në Greqi të popullsive nga Azia e Vogël si pasojë e nënshkrimit të Traktatit të Lozanës dhe këmbimit të popullsive.
Kjo lidhje e ndërsjelltë, që mund të shërbente si një bazë e shëndetshme për një miqësi ndërshtetërore dhe aleancë politike u nëpërkëmb nga klasat politike të të dy kombeve, por, besoj se nuk bie në një patriotizëm shterp, nëse them se fajin më të madh e ka klasa drejtuese e shtetit grek për shkak qoftë se ndihej superiore ndaj shqiptarëve ashtu edhe sepse ndiqte, ndoshta, direktivat e mentorëve/ustallarëve politikë ekstrarajonalë.

E nënta, ju zoti Zaimi keni të drejtë kur nënvizoni shterpësinë intelektuale të disa "capipopolo" televizivë të llojit Mema et co., të cilët i shërbejnë një plateje (në shumicën e saj të paarsimuar) dhe të frustruar nga këto 30 vjet "liri-demokraci" dhe emigrim kryesisht në Greqi, por diskutimet e llojit që keni nisur me këtë shkrim, si edhe me shkrime të tjera, nuk janë për konsum të gjërë. Në përgjithësi popullit të thjeshtë (që është përdoruesi kryesor i pazarit internetas) i mungojnë njohuritë dhe mendjeftohtësia në trajtimin e këtyre çështjeve.
Dhe dallimi midis grekëve dhe shqiptarëve në këto beteja tastiere qëndron në faktin që shqiptarëve u mungon një qëndrim ideologjik i formatuar mirë, përkundër asaj që ndodh me grekët, të cilëve shteti, kisha dhe sistemi arsimor u ka dhënë një doracak qëndrimesh që u mundëson të shkruajnë gjysëm të vërteta dhe gënjeshtra, pa rënë në pozitat qesharake të disa pellazgo-ilirëve shqiptarë.
Sidoqoftë me këtë nuk dua të nënvlerësoj budallallëkun e "armatës së tastieristëve" grekë.

E dhjeta dhe e fundit, ndoshta gabohem, por kam vënë re se ju, zoti Zaimi, keni një qëndrim shumë dashamirës ndaj qëndrimit grek, ose nëse mund ta them ndryshe, parapëlqeni publikimin e këtyre qëndrimeve. Ndoshta keni të drejtë, krahasuar me thagmat që thotë pjesa shqiptare, por është diçka që bie në sy.

Nuk e di nëse ju ka qëlluar ta lexoni, por lidhur me marrëdhëniet shqiptaro-greke gjatë kryengritjes greke, do t'ju sygjeroja t'i hidhni një sy një libri të botuar në 1985 nga Dhimitër Grillo "Arvanitët dhe shqiptarët në luftën çlirimtare të popullit grek". Besoj se do ishte një lexim interesant dhe, për të apasionuarit pas historisë, i dobishëm.

Fantastike! Përgëzime për publikimin e për këndvështrimin ndryshe që ofroni!