Ndryshimi vjen nga radikalët, jo nga politikanët tradicionalë

Arritja mbresëlënëse e Beppe Grillos në zgjedhjet e fundit në Itali duhet parë në kontekstin e zgjedhjeve të tjera në Evropë dhe, në bazë të këtij konteksti, mund të kuptojmë përse mungon një alternativë e tretë në Shqipëri.

Beppe Grillo, rebel, me flokë të çmendur, me diplomë në ekonomik dhe me një vrasje aksidentale nga vitet ’80, u pa si një reflektim i personazhit të tij komik sapo hyri në skenën politike italiane. Vështirë të shihej ndryshe dikush që fillimisht pati si një ndër qëllimet kryesore ligjërimin e martesës së priftërinjve në mënyrë që ata të mos abuzonin me femijë: ndjenjë e denjë, por një miopi e plotë ndaj marrëdhënieve midis shtetit dhe kishës. Për shumë arsye të tjera të ngjashme por më thelbësore, nuk pritej të merrte kaq shumë vota. Çdo gjë në fushatën e tij ishte kundër mënyrës normale të bërjes së zgjedhjeve në Itali: vetë përfaqësuesit e lëvizjes “Pesë Yjet” u zgjodhën në mënyrë direkte nëpërmjet internetit. Pesë Yjet punuan jo vetëm kundër sistemit, por plotësisht jashtë tij: ata refuzuan fonde publike, gjë që ishte e drejta e tyre, si dhe nuk përdorën mediat tradicionale gjatë fushatës. Këtu qëndron suksesi i tyre. Sukses i cili shihet si një fitore e të majtës së vërtetë në Itali, në një kohë që e “majta” tradicionale është kthyer në një parti të qendrës. 

Por duhet të kemi kujdes kur e quajmë këtë një fitore të të majtës, pasi edhe pse platforma (jo shumë e detajuar) dhe fushata e Grillos ishin në shumë drejtime të majta, ka aspekte të cilat nuk futen në këtë ideologji (sidomos retorika e tij negative ndaj emigrantëve). Ajo çfarë po ndodh vërtet është një rebelim i votuesve në sisteme shumë të ndryshme nëpër Evropë ndaj qeverive që kanë humbur komplet legjitimitetin në vitet e fundit: ky rebelim ka ardhur në forma të ndryshme dhe herë përkrah të majtën, herë të djathtën radikale ose ekstreme. Në Hungari Fidesz – një parti nacionaliste e djathtë e krijuar në fund të viteve ’80 – e rriti ndjeshëm retorikën anti-komuniste dhe nacionaliste dhe, si rezultat, fitoi zgjedhjet e vitit 2010. Në Greqi, Agimi i Artë – një parti neo-naziste në një shtet që u terrorizua nga nazistët – fitoi një numër të konsiderueshëm votash në zgjedhjet e fundit. Biles jo vetëm në Evropë, por edhe në ShBA (“Partia e Çajit”), në Afrikë, dhe Lindjen e Mesme, zgjedhjet kanë rezultuar në një fitore shumë më të madhe se ç’pritej në favor të personave apo partive që u nisën si shaka të papërfillshme por që kapën zhgënjimin dhe urrejtjen e popullsisë ndaj sistemit deri në fitore të konsiderueshme.

Të jemi të qartë, nuk ka lidhje ideologjike midis këtyre partive. E vetmja gjë e përbashkët është se si rezultat i krizës ekonomike nga viti 2008 dhe masave shtrënguese të qeverive, njerëzit janë lodhur. Dhe, meqë nuk u pëlqen asnjë alternativë ekzistente në sistem, ata votojnë për ato parti të cilat propozojnë ta shkatërrojnë atë. Është çlirim personal, por edhe një akt si plot shpresë po ashtu dhe dëshpërues që voton atë që s’është provuar deri në atë moment. Kjo mund të jetë një e majtë radikale që pretendon rritjen e mirëqënies për njerëz të thjeshtë dhe uljen e pabarazisë, por mund të jetë gjithashtu një e djathtë radikale që synon të zhdukë ato që ajo i quan shkaqet e krizës. Normalisht, për këtë të fundit, emigrantët – si hebrenjtë në qendër të nazizmit – vihen (padrejtësisht) në shënjestër. Zgjedhja midis këtyre opsioneve varet nga kushte specifike brenda çdo shteti si dhe prezenca e personazheve karizmatikë të cilët mund të kapin ndjenjat anti-sistem dhe t’i kthejnë ato në një platformë (relativisht) funksionale.

Kjo do të thotë se zgjedhjet në Itali duhet t’i shohim në kontekst dhe t’i presim ato me pak druajtje: edhe me optimizem edhe me pesimizem. Nga njëra anë, këto zgjedhje tregojnë se njerëzit nuk mund të nënshtrohen pafundësisht. Nga ana tjetër, duhet që situata të jetë tepër e rënduar që njerëzit të reagojnë në menyrë që trondit, biles dhe fundos, varkën e pushtetit. Dhe, mbi të gjitha, situata të tilla mund të sjellin parti që premtojnë përmirësim të situatës për shumë njerëz, por mund të sjellin gjithashtu ultra-nacionalistë të djathtë të cilët ia mohojnë të drejtat të tjerëve.

Duke marrë parasysh se vendi ynë po kalon një krize po aq të ndjeshme sa shumë nga këto vende (pavarësisht deklaratave të kryeministrit se Shqipëria ka rritje ekonomike) dhe se e majta në Shqipëri është po aq pjesë e sistemit dhe jo alternativë e besueshme kundër tij (pavarësisht insistimeve të saj): përse nuk ka një pol të vërtetë anti-sistem në Shqipëri? Ne bazë të argumentit më lartë, mund të nxjerrim disa arsye kryesore se përse mungon kjo alternativë në Shqipëri.

Së pari, këto alternativa të treta kanë dalë në sisteme më të mirëfillta demokratike ose, në rastin e Lindjes së Mesme, pasi sistemi i vjetër autoritar u rrëzua. Në Shqipëri, ku shumë prej njerëzve në moshë pune varen drejtpërdrejt nga elita politike, nuk ka akoma vullnet për të dalë kundër interesave personale të momentit dhe për të mirën më të largët personale dhe të shoqërisë në përgjithësi. Ndërkohë, të pavarurit dhe moshat e reja, të cilët mund të lëkunden për të përkrahur një alternativë të re, nuk e shohin atë gjëkundi. Aleanca Kuq-e-Zi pretendoi të krijonte një pol të tretë dhe për të njëjtat arsye si partitë radikale në Evropë mundi të tërheqë një numër njerëzish, por lideri i saj nuk ka të njëjtën karizëm dhe është personazh jo vetëm i lidhur me sistemin, por i dalë prej tij. Kreshnik Spahiu ishte për gati 5 vjet Nënkryetar i Këshillit të Lartë të Drejtësisë gjatë presidencës Topi, i votuar nga mazhoranca në vitin 2007, pasi kishte udhëhequr për një kohë të gjatë me rezultate të paqarta Zyrën e Mbrojtjes së Qytetarëve, misioni i së cilës ishte monitorimi dhe denoncimi i korrupsionit shtetëror. Rezultatet e luftës ndaj korrupsionit në drejtësi gjatë periudhës së tij në KLD janë të qarta: zero. Jo më kot ekziston perceptimi se Spahiu është oportunist që për interesa personale ndryshon në varësi të situatës.

Arsye tjetër është se një e djathtë radikale vështirë të lindë në Shqipëri, pasi nuk ekzistojnë emigrantë të brendshëm apo një aktor/shtet specifik i jashtëm ndërhyrja e të cilit mund të fajësohet për problemet në vend. Edhe pse AK-ja denoncon Serbinë dhe Greqinë si armiq dhe se ndjenjat negative ndaj tyre janë prezente, këto shtete nuk konsiderohen si burimi kryesor i problemeve të brendshme. E majta radikale do të hasë gjithashtu probleme për të tërhequr njerëz pasi eksperienca e komunizmit e ka hidhëruar atë si alternativë, edhe pse ishte një shpërfytyrim i tij. Lëvizja Vetëvendosje është e vetmja alternativë radikale e majtë në hapësirën shqiptare dhe kjo lëvizje ka rezonancë në rritje edhe në Shqipëri. Por, duke marrë parasysh se Shqipëria ka akoma ish-pushtetin në pushtet, retorika ndaj komunizmit është tepër negative pasi kjo elitë politike duhet të justifikojë veten dhe të distancohet nga e kaluara. Si rezultat, edhe diskutimi mbi klasa sociale të shtypura – të cilat janë bërë një fakt nëpërmjet varfërimit të skajshëm – është hequr nga diskursi publik, pasi ky diskutim kërkon që të ri-legjitimohen disa koncepte nga retorika komuniste e klasave, gjë që është e vështirë të bëhet kur komunizmi është kthyer në një gogol të përbashkët për aktorët politikë. Ky fakt eliminon edhe mundësinë që vetë klasat e shtypura – të varfërit në masë dhe klasa punëtore – të krijojnë një identitet të përbashkët dhe të kërkojnë të drejtat e tyre.      

Më së fundi, zbutja dhe përfshirja finale e lëvizjes Mjaft brenda pushtetit lë një shije të hidhur mbi mundësinë e alternativës së tretë, atë rebele. Në këto kushte, Shqipëria është e detyruar (për momentin) të vazhdojë me politikanë tradicionalë. Kjo është fatkeqësi pasi, megjithë rrezikun që përbëjnë, janë radikalët ata të cilët ndryshojnë drejtimin e historisë.

*Silvana Toska është studente doktorature në shkencat politike pranë universiteteve Kornell dhe Harvard në ShBA.