Më shumë se çështje motori

Duhej të kalonin më shumë se gjashtë shekuj që përpjekjet e stërmundimshme të mongolëve, kinezëve dhe të arabëve  për të shndërruar në punë  energjinë e lëndës djegëse, do të kurorëzoheshin në gjysmën e dytë të shekullit të  XIX-të, në shpikjen gjeniale të Motorit me Djegie të Brendëshme:  veç e veç , në grup e kohë pas kohe, nga inxhinierët e mëdhenj gjermanë: Nikolaus  Otto (1832 – 1891 ), Karl Benz (1844- 1929), Gottlieb Daimler (1834- 1900), Ëilmhelm  Maybah (1846- 1929 dhe Rudolf Diesel (1858- 1913).

Këta janë themeluesit më të spikatur të industrisë gjigande automotive dhe pionierët e revolucionit modern industrial, revolucion i cili transformoi tërë shoqërinë njerëzore. Revolucionet sociale të dy shekujve të fundit nuk do të mund të përfytyroheshin as në shpërthim e as në pasoja pa pjesën përbërëse kryesore të tyre, Forcën  Lëvizëse të Motorizuar, produkt i këtyre mendjeve të ndritura.

Edhe sot, pas më shumë se njëqindepesëdhjetë vitesh, tashmë që stërnipërit e Benzit dhe të Dieselit e kanë identifikuar binjakun e planetit tonë jetëbërës, kur po  “përpëliten” me grimcën e Zotit, në natyrën e saj të dyfishtë  sa tek masa , sa tek energjia, skema principiale dhe mekanizmat kryesore te Motorit me Djegje të Brendëshme kanë mbetur po ato të fillimit.

Dukuria më jetëgjatë, afro dyshekullore, ku realiteti dhe magjia janë ndërthurur bashkë,  është lëvizja e motorizuar mbi rrota. Se çfarë do të ishte bota pa industrinë automotive mjafton të përfytyrosh symbylltazi për pak minuta mungesën e saj dhe përpara do të të shfaqej mesjeta e tërhequr zvarrë  nga  bujkrobër, kuaj dhe makinat e avullit me tonelata qymyri.

Projektuesit dhe konstruktorët e mëdhenj, duke shfrytëzuar ligjet universale  të Termodinamikës dhe T.M.M.- Teorinë e Mekanizmave dhe të Makinave, bënë që, energjia kimike e lëndës djegëse, duke u bashkuar me oksigjenin e ajrit të digjej brenda cilindrit të motorrit, të shndërrohej në punë mekanike (moment rrotullues) e,  prej këndej, nëpërmes  mekanizmave të transmesionit e rrotave aktive, në lëvizje drejtëvizore.

Një vrojtues i kujdesshëm i jetës sonë shoqërore e sidomos asaj politike, me një edukim optimal të përgjithshëm dhe me njohuri modeste për motorët dhe industrinë automotive,  s’e ka të vështirë ta bëjë krahasimin në shkallë të pranueshme të  “makinës” politike-shtetërore me makinën e mirëfilltë klasike  me motor, timon, kabinë e rrota aktive. Mjafton të shikoni se sa është pasuruar fjalori i politikës me fjalë e shprehje si: “ u hap drita jeshile “, “ u ndezën motorrët e fushatës”, “tolerantë”, “kundrapeshë”,  “cikël”, “trajektore”, “diagramë”  apo “hallka”, për të kuptuar se politikanët , sikur kanë ardhur në katedrat e politikëbërjes nga bankoprovat e motorëve apo pistat e testimit të makinave.

Ja si shfaqet përngjashmëria: Trupi i punës, d.m.th. përzierja e ajrit me lëndën djegëse,  futet në cilindrin e motorit dhe në një shkallë të caktuar të presionit dhe temperaturës së rritur, realizohet ndezja dhe djegja e saj. Energjia e çliruar shtyn poshtë pistonin , hallkë e Mekanizmit  Bjellë – Manivelë, pra shndërrohet në moment rrotullues  në dalje të Boshtit Motorik.

 Vullneti i sovranit i realizuar nëpërmes votës shkon në dhomën e  Kuvendit, ku nëpërmjet debatit parlamentar formulohen ligjet. Prej këndej, pasi të dekretohen nga  Presidenti,  marrin fuqi ligjore  dhe shndërrohen nga hallkat e ekzekutimit në produkt qeverisës.

Motori i mirëfilltë paska një nyje kryesore, pistonin, bjellën dhe boshtin motorik,  i projektuar të japë në dalje të tij momentin  rrotullues.  “Motori i politikës” ka  hallkat e ngjashme; Opozitën (piston-bjellën), Maxhoranncën (boshtin motorik),  e cila ka tagrin e sendërtimit në vullnet qeverisës.

Ndonëse si shpikje,  revolucionarizoi një epokë,  motorët nuk janë të përsosur. Mjafton të kujtojmë se rendimenti i tyre, si raport i energjisë së harxhuar me energjinë e dobishme,  megjithë përmirësimet konstruktive,  nuk e ka kaluar asnjëherë   tridhjetepesë përqind.Nga përvoja historike, demokracia është sistemi më i mirë qëverisës por, jo ende i përsosur.

Për një punë sa më normale, në motorë ka sisteme ftohje dhe lubrifikimi, për të eleminuar mbinxehjen  dhe bllokimin e tyre, shërbime dhe riparime periodike deri zevendësimin e pjesshëm ose tërësor të detaleve dhe të mekanizmave.

Demokracia bëhet të funksionojë në parametra normale me një pjesëmarrje sa më të gjerë të qytetarëve, dhe me zgjedhje periodike dhe të lira, me kalimin e alternuar nga opozita ne maxhorancë dhe anasjelltas.

Mekanizmi kryesor i motorit  ka dy herë si premisë  teorike bllokimin; pikërisht në momentin kur aksi i bjellës dhe i manivelës (krahu i kollodokut) përputhen. Shpejtësia e pistonit për të dy rastet është zero dhe këto janë quajtur Pikat  e Vdekjes.

Teoricienët dhe konstruktorët duke njohur në themel kinematikën dhe dinamikën e këtij mekanizmi e gjetën mënyrën për ta zhbllokuar, pra për ta nxjerrë mekanizmin nga këto pika. Në dalje të mekanizmit, boshtit motorrik ,  ata montuan ngurtësisht një masë solide dhe të konsiderueshme inercie që e quajtën, Volant. Është pikërisht kjo masë inercie e grumbulluar gjatë lëvizjes me shpejtësi të ndryshueshme të pistonit që nuk e lejon asnjëherë të “pushojë“,  as në pikën e sipërme dhe as në pikën e poshtme të vdekjes.

Ajo masë,  kaba në dukje dhe “më e urta” në motor, ku gjatë lëvizjeve me shpejtësi dhe rrotullim të njëtrajtshëm është  “në gjumë”, në pikat kritike të uljes së shpejtësisë “tërbohet” dhe e gjallon të gjithë agregatin. Nuk mund të përfytyrohet një motor pa  Volant dhe sa më i paktë të jetë numri i cilindrave aq më kaba është, pra aq më të mëdha janë përmasat e tij.

..Kuvendi ka qenë i bllokuar për muaj dhe sezone të tëra sepse vullnetet politike janë vektorizuar në të njejtën vijë por me krah të kundërt. Bazuar në logjikën e parashtruar me të drejtë lind pyetja: Ku është “Volanti”? Kush e luan këtë rol, ose më saktë, kush po përpiqet ta eleminojë atë?

Në oda, në rrugë, nëpër kafene, në zyrat e shtetit e në studio televizive sot diskutohet dhe pyetet: kush do të jetë “Volanti“ që do ta nxjerrë nga pikat e vdekjes politikën shqiptare?!

Ka një çështje delikate në këtë mes, po shmangen ligjësitë e përgjithshme dhe të gjithëpranuara, në “motorin” e politikës po fusin duart konstruktorët e rremë. Aq më keq, kur vetë “hallkat” e mekanizmit, tashmë të konsumuara , të lodhura e të humbura nga drejtpeshimi e kanë ligjëruar ta caktojnë ato Volantin. Ligjësia është kthyer kokëposhtë.

Historia mbi njëqindepesëdhjetë vjeçare e Motorëve me Djegje të Brendëshme ka provuar se siç janë projektuar t’i japin njerëzimit punën e dobishme, nga mosekuilibret me dashje ose edhe të pakujdesshme të hallkave të mekanizmit kryesor, mund të pësojnë avari të mëdha si:  Bllokimi (nga tejnxehja ku,  piston bymehet dhe tejkalon përmasën e këmishës së cilindrit), Zhbjellimi : thyerja e bjellës ose e vetë boshtit motorik. Kjo e fundit ndodh në shumicën e rasteve  kur, Volanti i llogaritur gabim e prish të gjithë ekujlibrin e sistemit dhe këput bullonat e mbërthimit me boshtin.

E transformuaruar në kontektin historik dhe shoqëror, filozofia e balancave në mekanizmin kryesor të “motorit“  të politikës sonë ka të bëjë me një postulat historik të mesjetës: “Vasali i vasalit tim nuk është vasali im”. Në praktikën demokratike kjo mund të përkthehet: I zgjedhuri i të zgjedhurit tim nuk mund te jetë domosdo i zgjedhuri im.

Deri më sot kryetarët tanë të politikës nuk kanë arritur kurrë të argumentojnë se përse nuk duan ta zgjedhin Kryetarin e Shtetit me votim të përgjithshëm  të drejtpërdrejtë.

Prandaj vazhdoj të mbetem një skeptik i pandreqshëm:  motori  ynë politik do të vazhdojë të punojë me vibrime të mëdha , me zhurma dhe,  avaria do të jetë e pashmangëshme. Për këtë  duhet projektuar një  mekanizëm i ri “ Bjellë – Manivelë “