Liria e të kenunit gegë…

Të kenunit gegë po bahet nji “xanxë” e idhët për Mustafa Nanon. Ka kenë e dhët gjithmonë, por jetësimin e saj po e përjeton vete M. Nano pas daljes së librit të tij Unë jam gegë. E mirëkuptoj kur nervozohet për gjykimet e lehta që japin njerëz, që as kanë marrë mundimin të lexojnë librin e me shumë siguri, nuk do ta bëjnë as pas ftesës së Nanos. Mëkat do të jetë, se Nano në libër ka shkru vërtetë çka mendon, jo vetëm ai, por edhe shumë prej nesh. Kurse në kopertinë ka shkru çfarë nuk është, por nuk e di nëse shtyhem shumë, nëse them se ai e dëshiron të kenunit gegë bashkë me të kenunit toskë.

Natyrshëm, që për ata që nuk e kanë lexuar librin, ajo çka është pohuar në kopertinë është e papërballueshme dhe me sa duket, që në krye të herës, Nano ka të drejtë kur shkruan për hipokrizinë që ka karakterizuar konturimin e debatit gegë-toskë në komunizëm: “por nga ana tjetër, te nomenklatura e atij regjimi, ashtu si edhe tek intelligentsia në shërbim të saj, ekzistonte vetëdija se nga përmendja e shpeshtë e Gegërisë dhe Toskërisë shkohej fare kollaj te një si dikotomi historike gegë/toskë, që përbën një cen a papërsosmëri kongjenitale të kombit shqiptar (…).” (M. Nano, 2013, f.15)

Unë jam gegë është një titull provokativ vetëm në pamje të parë dhe vetëm nëse do të shpjegohej figurshmërisht me litótes, ndërtimi sintaksor i së cilës negocion të kundërtën e asaj që shprehet. Nano i bën të qartë kufijtë gjeografikë që historikisht sipas studiuesve kanë ndarë arealin gegë prej atij toskë, dhe për nga krahinëlindja, Nanos i bie të jetë toskë duke u nisur qysh prej breznive më të largëta në kohë. Por Unë jam gegë, nuk është thjesht një titull provokativ dhe debati i nxitur nga ky pohim e konfirmon faktin se titulli dhe përmbajtja janë më shumë se provokim. Biles do e kufizoja provokimin vetëm tek nxitja e oreksit të tregut. Reagimi pas huazimit të përkatësisë gegë prej Nanos – qoftë edhe për një kopertinë – është një dëshmi e keqnyjëtuar e faktit, që sot të jesh gegë nuk është fort e lehtë, biles as edhe për hir të një kopertine.

Që Nano, si gazetar e intelektual i bën avokaturë çështjeve jo fort të lehta, kjo dihet dhe bash për këtë arsye është i lavdërueshëm. Nano është koherent – ndoshta nganjëherë shumë koherent në disa përsëritje e mëshime të tija, që i kanë kushtuar “copyright-in” e ndonjë qëndrimi opozitar ekstremist aq sa për të krijuar një rrymë – dhe ka guxuar me koherencën e tij, duke marrë përsipër (qoftë edhe për një titull) një përkatësi krahinore, kulturore e antropologjike, Gegalizmin. Ka dashur të testojë vetë mbi kurriz vërtetësinë e asaj çka ka shkruar në libër: “Ndarjen, moskomunikimin  dhe mosbesimin mes gegëve e toskëve e kanë nënvizuar të gjithë por janë të paktë ata që i kanë mëshuar konfliktit të përjetshëm mes tyre”. (Nano,2013, 25)

Titulli – mos u lodhni pasi kam ndër mend, në veçanti, ata që kanë lexuar vetëm titullin – më  freskoi një pohim të Bauman-it: “e parëndësishmja prodhon liri”.  E thënë kështu s’do të thotë asgjë. Kurse në kontekst, në nivel teorie, Bauman mbështet faktin se liria dhe e parëndësishmja, janë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Është pikërisht “kjo afërsi që i pengon intelektualët të ndjekin një proces, me kënaqësi dhe pa rezerva” dhe më tej Bauman na paralajmëron për rrezikun, që bart afërsia mes të parëndësishmes dhe lirisë, deri aty sa të provokojë një hendek “brenda për brenda parisë së kultivuar”.

Intuita e tij prej intelektuali dhe gazetari, por edhe e njeriut që rend pas shkakut e ka gjetur “të parëndësishmen” në dikotominë gegë-toskë dhe e ka përqafuar si tezë të tijën. Pikerisht kjo “e parëndësishme” i ka dhënë lirinë të vetëquhet gegë. I lirë dhe për shkak të statusit social si intelektual dhe gazetar, e  ka përdorur lirinë dhe kulturën e tij në funksion të integrimit të pjesëve tek një e tërë: “toskaliku” dhe “gegaliku” te Nano. Amalgamimi i dy shtresëzimeve tek Nano vjen natyrshëm dhe pa asnjë deklaratë apo angazhim publik për këtë. Është një apel që bërtet vetëm në titull; por është i fortë dhe kuptimplotë për ata që kanë shkuar përtej titullit.

Ata që s’kanë shkuar përtej titullit, i kanë shkaktuar Nanos vetë, befasi me komentet “e dhunshme tribale” (term i Nanos me të cilin pajtohem për rastin konkret) në rrjetet sociale.

Pse është befasuar Nano me anonimët e rrjeteve sociale, kur saga e shfrimeve të ndërsjellta mes bërthamës kulturore e kulturore-politike të Rilindjes gjen hapësirë domethënëse te Unë jam gegë? Në veçanti shfrimi i Shantojës kundër Nolit. Rreshtat e shumtë që i rezervon Nano shfrimit të Shantojës kundër Nolit, dikujt që nuk e ka idenë e veprës së Shantojës, mund t’i duken një vepër më vete. Kështu nuk është dhe nuk më duket i vërtetë pohimi se “insinuata antitoskë është shume fine, mezi e pikasshme” te ky shkrim i Shantojës. Shantoja, është e vërtetë, është i drejtëpërdrejtë, por edhe interpretimi i elementëve me natyrë fetare në krejt shkrimin nuk mund të anashkalohet. Sigurisht, inati është benzinë për rafinimin e zjarrit gjuhësor të Shantojës: qysh në titull, “FAN NOLIT PAGAN, SHANTOJA JEZUIT!”, e më tej: “Del në mejdan, se Davidi nuk të dron, o Goljat”!(Shantoja, 2005, 385/6/7/8).

Arratija drejt nji përmase sado të vogël toskëfobe në shprehjen e Shantojës të cituar prej Nanos: “(…) o hylli pabisht i Toskëris!”, devijohet nëse e shohim nën aspektin e interperetimit të elementeve fetarë që e përshkojnë krejt tekstin. Në rastin konkret, Shantoja mund të ketë dashur të veçojë Nolin, (nuk i fal Nolit sulmin anonim, që i ka bërë paraprakisht) si të vetmin yll pa bisht të Toskërisë e të paaftë për të prirë, në antitezë me yllin me bisht që priu dijetarët kah vendi i lindjes së Krishtit. Ky intepretim nuk ka për qëllim të deligjitimojë tezën e Nanos apo dëshirën e tij për provokim, si në rastin kur zmadhon – këtë radhë, Nano për Shantojën – tabelën e qitjes dhe e fut edhe Konicën në shigjetimet e parapëlqyera të Shantojës (vetëm sepse ky ishte toskë?!). Shantoja e kishte thënë mjaft qartë, edhe pse hollë, arsyen e “kontestimit” të Konicës; jo se ai ishte toskë, por se ishte “amerikan”: “Nuk e njoh Faik Konitzen. Por… as aj s’më njeh mue. Aj s’më njeh mue persè un jam nji shkrimtàr i rì; dhe un s’e njoh atê persè aj asht nji shkrimtàr… n’Amerikë!” (Shantoja, 2005, 229)

Përtej kësaj kllape për sagën e shfrimeve, “Rilindjefilia” është leitmotivi i Nanos e mendoj edhe modeli, por edhe nostalgjia dhe preokupimi për fatin e intelektualit në atë kohë kur “ka qenë shumë e udhës që politikanët e intelektualet  të kishin një shtet të huaj si sponsor të veprimtarisë së tyre atdhetare”(Nano, 2013, 31), por edhe më pas.

Edhe sot! Veçse në kohë të tjera e kushte të tjera, me një shtet e një komb, por prapë fati i intelektualit është i lidhur fort me “sponsorin”, që këtyre kohëve i bie të jetë politika e jo një shtet i huaj. Por Nano, nuk i rend pas këtij rreziku dhe Unë jam gegë, është si thirrja e Pasolinit – Nano e përmend – “Unë jam intelektual”, dhe në thelb kjo thirrje bën pak a shumë:

“Unë di të gjithë emrat, njoh të gjitha faktet (atentatet kundrejt institucioneve). Unë di, por nuk kam prova. Nuk kam as të dhëna. Unë di për faktin se jam intelektual, jam shkrimtar, që mundohet të ndjekë gjithë çka ndodh, të njohë gjithë çka shkruhet, të përfytyrojë gjithë çka nuk dihet apo qëllimshëm heshtet; që bashkëlidh fakte edhe të hershme në kohë, që lidh bashkë copëza të çorganizuara dhe të përthyera të një kuadri politik të tërë. Mundohem të rivendos logjikën aty ku mbretëron arbitrariteti, çmenduria dhe misteri. E gjitha kjo është pjesë e punës time dhe e instiktit të punës time.” (Pasolini, Corriere della sera, 1974)

Unë jam gegë është titull antikonformist, i parehatshëm, bash për këtë i pëlqen logjikës së tregut dhe ushqen logjikën e sulmit, por nëse bashkë me titullin Nano ka zgjedhur edhe duelin, duhet të jetë Davidi kundër Goliatit…

Unë mendoj se, Unë jam gegë, libri kësaj here, jo titulli, është mbruajtur pa pretendimin për të qenë i plotë dhe i përkryer, por më duket i përkryer sepse është pjesë e gjerdanit të shashkave zgjuese, që Nano hedh për të gjithë mendjembyllurit dhe sulmuesit publikë e anonimë qibarë të çështjeve të kota.

Gazeta Mapo