Dritëro Agolli: Thjeshtësia e madhështisë
Për një shkrimtar, pleqëria është si një tempull meditimi. Tempull e bën adhurimi i ngritur i njerëzve. Meditim e bën trokitja e vjeshtës krijuese; një ditë, pas rrugës së gjatë, në paqe me rrudhat dhe thinjat, shkrimtari do ta shëmbëllejë përfundimin e veprës së tij si një piramidë të bardhë në kufi. Ç’ndodh me të? Çfarë ndien? Ndoshta trishtim dhe komoditet shpirtëror njëherësh.
Në jetën e çdo krijuesi herët a vonë vjen momenti fatal i vendimit për të mos shkruar më. Nuk është e lehtë të pranosh shuarjen e pasionit që të ka mbajtur gjithë jetën në një fluturim mbi kokat e njerëzve. Këtë na e dëshmon historia. Njihen jo pak raste mendjesh të shquara që kanë zgjedhur të barazojnë jetën me veprën e tyre. Xhek London, Tomas Man, Stefan Cvajg, Ernest Heminguej. Kanë qenë mendimtarë të mëdhenj dhe shpirtra të sunduar jo nga dëshpërimi për mbarimin e jetës, por nga rebelimi ndaj pamundësisë për të krijuar më tej. Për Stefan Cvajgun, puna intelektuale nuk ishte thjesht gëzimi më i pastër, në një botë që s’është e gëzueshme, por arsyeja e ekzistencës. Lufta e Spanjës kish qenë e rrezikshme për Heminguejin, por jo më e vështirë se beteja me veten për të pranuar një realitet pa krijim. Autorë të tjerë, shkrimtarë e poetë të të gjitha epokave, kanë kalëruar në kufijtë këtej dhe andej kësaj bote, për të kuptuar më shumë. Për të duruar përfundimin, por edhe për të njohur botën e përtejme. Hygoi, Tolstoi, Anatol Frans. Vështirë të gjesh në listën e klasikëve të mëdhenj të artit botëror një krijues që nuk ka tentuar, qoftë edhe pa sukses, arratinë, duke synuar braktisjen e materies për Frymën… Arsyet janë të kuptueshme. Kush më shumë se shkrimtarët do kishin misionin dhe vizionin për ta sfiduar vdekjen, për ta pranuar, për ta kuptuar, apo për të bërë edhe paqe me të.. Betejë e pabarabartë, zhvilluar në kufirin e asgjësë. Por ka qenë një makth i pafund pamundësia për të kuptuar ligjet e përtejme edhe për gjenitë. E kanë përshkruar, sfiduar, duke ju “dhënë” edhe vetë, përcjellë me dhimbjen se kjo dhënie do t’ju shuante materien…
Kështu pra, ka një moment kur krijuesi merr vendimin të heqë dorë nga krijimi. A është e dhimbshme kjo gjë? Këtë nuk e dimë. Por dimë se është i vetmi rast kur vlera e punës barazohet me vlerën e jetës. Është një ekuilibër që krijohet natyrshëm gjatë një përkushtimi të skajshëm ndaj pasionit. Që shumë autorë kërkonin brenda vetes fuqi mbinjerëzore, mbi pasionin e tyre, për të duruar dimrin e pleqërisë pa krijuar, kjo do të thoshte se ata kishin zgjedhur të bënin paqe me Zotin. Duke pritur vendimin e Tij, ata zgjodhën të duronin ditët e taksura biologjike, duke u mbyllur në tempullin pleqëror të meditimit, si mbyllen murgjit jetëgjatë në qelitë e “Malit të Shenjtë”.
***
Kështu e përfytyroj sot unë Dritëroin. Një murg në manastirin e pleqërisë, që mediton jo amshimin, por për poezitë që nuk mundi të shkruajë. Por është pikërisht kjo gjë ajo që e shenjtëron dhe e ngre njëherësh mbi kokat tona. Në ngritjen e këtij përfytyrimi ka ndikuar drejtpërdrejt vetë ai më frazën e trishtë epitetore, në përgjigjen falënderuese për Jurinë e Edicionit të XVI të Çmimit Kombëtar për letërsinë “Carlo Levi”, e cila e shpalli fitues ditët e fundit.
“Unë sot duhet të isha atje mes jush, por jam një kalë që i kanë dalë brinjët dhe i kanë rënë patkonjtë nga udhëtimi i gjatë”.
E kam para syve gjeniun e poezisë sonë: të mplakur, të tërhequr në thellësinë e moshës së tij, mbështetur në kanapenë prej meshini të dhomës së pritjes, duke ndjekur në një ekran televizioni lajmet e këqija të kësaj bote që ai u përpoq ta ndryshojë me poezitë e tij.
Nëse nuk e ndryshoi, e ka zbukuruar patjetër. Ja ka dalë. Vështirë të ketë dyshime se peizazhi i kulturës shqiptare do të ishte mjaft më i zbehtë nga ç’është, pa librat e tij. Pranimi i kësaj të vërtete, i ngjan himnit kombëtar: Vepra e tij është futur me dhunë në rutinën shkatërruese të jetës së vrazhdë të shqiptarëve këtej tranzicionit edhe andej. Në art, kjo gjë do të thotë frymëzim. Poezitë e tij regëtijnë mes nesh. Gjithmonë do të jenë. Do të jenë, sepse ato sfiduan ideologjitë, paragjykimet, sistemet. Nëse supozojmë se arti është dashuria platonike e një brezi për veten, poezia është magjia e saj, plazma. Në çdo dashuri, emocioni që buron nga prekja e duarve dhe puthjet e virgjëra të vajzave që japin shpirt me buzët e tyre, përbëjnë frymën. Poezia për jetën është si prekja për dashurinë. Është frymë! Në poezinë shqiptare, Dritëroi është një Patriark. Ka krijuar një perandori të tërë; sundon shpirtra. Frymëzon jetë. Vargjet e tij nuk kanë krijuar thjesht një vepër, por kanë ngritur një institucion. Institucionin e poezisë. Nëse duam të flasim për simbole, i madhi ynë Dritëro e ka një të tillë. Ai ka krijuar me bimë, me baltë, me cicërima dhe pëshpërima njerëzish të hutuar nga rrjedha e pashlyeshme e kohës, simbolin e madhështisë dhe thjeshtësisë njëherësh. E ka fituar prej kohësh këtë sfidë. Është ajo që e ngre në qiell, po aq sa edhe poezitë që rrëzëllijnë ylberin e një talenti, për të cilën është kujdesur vetë Perëndia. Njeriu që e mbyti fytit babëzinë për të tërhequr vëmendje, sot është vëmendja vetë. Sot universi djeg energji që njerëzit të shohin, shijojnë dhe përulen para jashtëzakonshmërisë që përfaqëson vepra e tij në përmasat e një kryevepre. I madhi Dritëro sot ka vlerësimin e shenjtë e të heshtur të shqiptarëve, që gjejnë në vargjet e shkruara të poetit vlerësimin për ta, për punën, për tokën, për historinë e tyre.
Është njëri prej tyre, frymë balte, shpirt e zjarr, njëlloj si ata. Ata i dhanë kuptimin, Dritëroi u ktheu sharmin. Ata i dhuruan filozofinë me pafajësinë e tyre, poeti u ndezi dëshirën të ndihen më mirë, të kuptojnë më bukur; ata i dhanë padashur frymëzim edhe ndjenjë, harbuar në hallet e tyre, gjeniu i poezisë i shndërroi, përmes vargjeve, në përsosmëri dhe autoritet. Ata i dhanë tribunën, lavdinë. Ai, u trashëgoi fisnikërinë e krenarisë për poetin e kombit; ata i dhanë politikë, të cilën ua shndërroi në arsye. Ndonjëherë edhe e shanë e përbuzën, por i madhi Dritëro, u buzëqeshi heshtur në vargjet me gjethe të verdha të rëna në trotuaret e lagura të vjeshtës…
***
Para disa vitesh, kur kisha shkuar në shtëpinë e tij për t’i dhuruar portretin e tij në pastel, që e kisha pikturuar menjëherë mbasi isha diplomuar për pikturë në Greqi, Dritëroi e pa me vëmendje. Ishte vështirë të kuptoje përshtypjen në fytyrën e menduar, së cilës nuk i lëvizi asnjë muskul. “Po mirë e ke bërë”, më tha më në fund. U përpoqa të kuptoj në sytë e tij inflacionin dashamirës të kësaj deklarate, por ishte e pamundur. Unë doja t’i thosha se ndoshta puna ime nuk ishte e shkëlqyer, por kishte diçka të veçantë, sepse e kisha punuar duke parë askund tjetër, në asnjë foto, në asnjë gazetë, në asnjë ekran fytyrën e tij, por veç në imagjinatën time. Doja t’i thosha se e kisha pikturuar duke e përfytyruar, por hoqa dorë. Nuk ia thashë këtë gjë. Përballë thjeshtësisë së tij, nuk gjeja gjëkundi fuqinë t’i kërkoja ndjesë për mungesën e modestisë. Veç kësaj, në të djathtën time, në mur ndodhej një portret i tij në vaj, punuar me teknikë surealiste. Vepër e mirë, emocionuese. Skica ime e vogël para saj dukej si një zog i sapodalë nga krisja e vezës para një skifteri. Nuk e mbaj mend autorin e asaj pikture të Dritëroit, por kujtoj mirë që rrezatonte energjinë e një arti magjik. Që atëherë nuk e kam parë më Dritëroin. E përfytyroj të mbështetur në kanape, në një pozicion, që ashtu si edhe flokët e thinjur të gjatë, më kujtojnë babanë tim, që ka qenë shoku i tij i vegjëlisë. Ndodh që pyes veten zëulët, si për të mos prishur meditimin tim për njërin nga njerëzit që vlerësoj më shumë në këtë botë. Ku është tani, ç’po bën? Të rralla janë përgjigjet. Thjesht, kur shfaqet ndonjëherë në media, unë e ndiej si të tjerët se si ai përpiqet të shtrydhë pleqërinë për të pikuar ca këshilla të vyera për thjeshtësinë, mirësinë dhe madhështinë e njeriut.
Shqip
Comments
Na hapet barkun me keto
<p>Na hapet barkun me keto mumjet e mbetura akoma gjalle nga nje epoke e dh.jere......mjaft u thuret lavde ketyre qenieve pa lavdi, qe gjithe jeten vetem shiten ate qe mund te shisnin......Te fala Te Tetit ne Bronx....</p>
Add new comment