Bastardimi i gjuhës nga librat tek gazetat

Vendosja pluralizmit demokratik në Shqipëri pas gati 50 vjetëve të diktaturës komuniste, nuk do të thotë që edhe në gjuhën shqipe të vendoset një “pluralizëm demokratik” ashtu si, për fat të keq, e perceptojnë shumë nga mediat e të gjitha ngjyrave, TV-të, si edhe  nga shtëpitë botuese në Shqipëri. Ky biçim pluralizmi…gjuhësor”, i cili ka nisur pas vitit 1991, ka sjellë si pasojë që gjuha shqipe, e shkruar dhe e folur në këto institucione, të ketë gabime, të cilat mund të viheshin re gjatë periudhës ‘20-‘40 të shekullit të kaluar, kur në Shqipëri ende nuk ishin vendosur normat e drejtshkrimit. Në këtë shkrim do të ndalem në gabimet më tipike që vihen re në shtypin tonë:

1)      Mënjanimi thuajse i plotë i kohës së kryer e thjeshtë të mënyrës dëftore të foljes:

“Dje presidenti Nishani ka deklaruar…”, kur duhet shkruar dhe lexuar edhe në mikrofon ose kamera: “Dje presidenti Nishani deklaroi…”.

Dhe kjo, sepse e kryera e thjeshtë tregon një veprim të përfunduar plotësisht para çastit të ligjërimit, ose një gjendje a veprim të kaluar. Kurse e kryera tregon një veprim, a gjendje të kaluar, në mënyre të tillë që rezultatet janë të pranishme edhe në çastet e ligjërimit. (“Fjalor i gjuhës shqipe”faqe 897,1981).
Mendoni për një çast sikur ky shtrembërim të bëhej normë në veprat letrare!..

Po shkëpus një dialog të shkurtër nga vepra “Përballë pasqyrës së një gruaje” të Ismail Kadaresë, (faqe 148).

-Është krejt ashtu, -i  thashë…

-Bëjnë sikur na kanë harruar, po mendjen e kanë te ne,- përsëriti ai ngadalë… .

Shkrimtari ynë i madh, si çdo shkrimtar tjetër shqiptar, ka përdorur foljet them dhe përsëris në kohën e kryer e thjeshtë, pra ai shkruan: thashë dhe përsëriti.

Mendoni se sa do të qeshnim, sikur Kadarea të shkruante:

-Është krejt ashtu, – i kam thënë.

-Bëjnë sikur na kanë harruar, por mendjen e kanë te ne, – ka përsëritur ai.

2)      Zhdukja e pjesëzës “të” në kohën e ardhme e tashme të mënyrës dëftore të foljes:

“Do shkojmë…” dhe jo: “Do të shkojmë..,.ose: “Do e bëjmë…” dhe jo: “Do ta bëjmë..” Madje edhe në tituj artikujsh! Sikur në shtypin anglez ose amerikan e ardhmja e mënyrës dëftore të foljes të shkruhej:”I’m going work” dhe jo: “I’m going to work”, pra, sikur të hiqej pjesëza “to”,(!?), kjo do të ishte me të vërtetë skandaloze.

3)      Mënjanimi i trajtës së shquar të emrit, madje edhe gjatë lakimit:

“Bush bisedoi me Putin”-kur duhet shkruar- “Bushi bisedoi me Putinin.”(Pas parafjalës “me” duhet të përdoret rasa kallëzore).

4)      Përdorimi  ndajfoljes “pavarësisht” si parafjalë në rasën rrjedhore:

Pavarësisht rezultateve të arritura…”, kur duhet shkruar: “Pavarësisht nga rezultatet e arritura…” Çuditërisht kjo dukuri po bëhet vitet e fundit normë në mediat tona dhe përbën një gabim të pajustifikueshëm.

5)      Shkrimi i fjalëve, termave, titujve, emrave të personaliteteve të huaja etj., sipas drejtshkrimit të këtyre gjuhëve:

“The New York Times”, George Bush, Ollbright, kur sipas rregullave të drejtshkrimit  emrat, titujt dhe emërtimet në gjuhë të huaja duhen shkruar sipas parimit fonetik të gjuhës shqipe, pra, ashtu siç shqiptohen:” Nju Jork Tajms”, Xhorxh Bush, Ollbrajt…

6)      Nuk po ndalem  në një dukuri të shëmtuar, që vazhdon të mbetet plagë në gjuhën tonë:

Vërshimin  pa asnjë arsye të fjalëve të huaja në media, për të cilat është shkruar vazhdimisht, shumica e të cilave zëvendësohen fare mirë me fjalë të gjuhës shqipe, si dhe mosrespektimin e shenjave të pikësimit.

7)      Gabime të rënda në titujt e organeve të shtypit ose të  TV-ve:

Dy revista javore kanë titujt: “Klan” dhe “Spektër”, disa gazeta,”Metropol”, “Standard”, “Start”, tituj, pra, në trajtën e pashquar të emrit, të cilat duhet të shkruhen në trajtën e shquar: “Klani”, ”Spektri”, ”Metropoli”…,ashtu siç shkruhen, për shembull, titujt e dy gazetave të tjera: “Panorama” dhe “Tema”…Pra, jo; “Panoramë”. ”Temë”….

Mendoni sa  për të qeshur do të ishte sikur dy nga revistat më popullore para vitit 1992, ”Hosteni” dhe “Nëntori”, të titulloheshin “Hosten” dhe “Nëntor”.

Do të ishte gjithashtu absurde, sikur gazeta italiane “Il Corriere della Sera” të shkruhej: “Corriere della Sera”, gazeta franceze “Le Monde” të shkruhej: “Monde”, gazeta amerikane “The Boston Globe”- “Boston Globe”, pra, pa nyjet e përparme përkatëse  “Il”,”Le” dhe “The”, përkatësisht në italishte, frëngjishte dhe anglishte.

Në shqip këta tituj do të duhej të përktheheshin: “Korrier i Mbrëmjes”, “Botë” dhe “Glob i Bostonit” dhe kështu do të tingëllonin në mënyrë krejt të panatyrshme.

8)      Duke imituar në mënyrë dogmatike titujt e marrë nga gjuhë të huaja, sidomos nga anglishtja.

Janë krijuar emërtime që nuk i përshtaten natyrës së gjuhës shqipe. Kështu kemi emërtime të tilla “Tirana Bank”, kur ky institucion duhet titulluar “Banka Tirana”, aq më tepër që funksionon në Shqipëri dhe jo në ndonjë vend të huaj.

Një qendër televizive zgjedh titullin “Shijak Televizion” dhe jo “Televizioni Shijak”. Si sëmundje ngjitëse ka, ose ka pasur emërtime të tjera  absurde: ”Rozafa TV,” Skampa TV”, “Apollonia TV”…..Për  pasojë, mos ndoshta ndonjë ditë u dashka thënë Tirana Radio, Shqiptar Televizion…(!?).

Gabim të rënda gjuhësore në vepra të shtëpive botuese

Por e keqja më e madhe vërehet në botimin  e librave, ku me përjashtime të rralla, mungon emri i redaktorit dhe korrektorit letrar. Si rrjedhim, librat botohen me gabime  gjuhësore. Pronarët e shumë shtëpive botuese, pa përjashtuar, natyrisht as ata të gazetave, siç duket, duan të kursejnë në kurriz të gjuhës dhe kështu parapëlqejnë që librat e të gjitha llojeve t’i botojnë pa ua nënshtruar redaktimit dhe korrekturës letrare dhe gjuhësore. Madje rastis që në një vepër letrare mund të gjesh vetëm emrin e recensuesit(!?). Për redaktor a korrektor letrar, as që bëhet fjalë. Gabime gjuhësore vërehen sidomos në veprat e përkthyera dhe botuara nga disa shtëpi botuese. Ka përkthyes që njohin mirë gjuhët nga të cilat i përkthejnë ato, por nuk njohin mirë gjuhën shqipe. Si pasojë, gjuha e këtyre veprave paraqet dobësi të theksuara. Me këtë rast do të përmend vetëm një rast: Romani “Kodi i Da Vincit”, i shkrimtarit të njohur amerikan Dan  Broun, me sa di është botuar nga dy shtëpi botuese. Në njërën, përkthyer nga një krijues i talentuar, fatkeqësisht ka gabime të mëdha gjuhësore dhe logjike. Duket se libri nuk ka kaluar fare në procesin e redaktimit gjuhësor dhe korrekturës letrare. Është e çuditshme si e ka lejuar një dukuri të tillë botuesi që ka studiuar për gjuhë-letërsi shqipe. Por edhe më e rëndë kjo dukuri vërehet  në “Fjalorin Frazeologjik Italisht-Shqip”, vepër e autorëve Naim Balla, Eshref Ymeri, Irena Ndoci (Lama). Gabimet në këtë fjalor janë shumë të rënda. Dhe nuk ka si të ndodhë ndryshe, kur njëra nga korrektoret letrare, Viola Grillo, ka mbaruar studimet për rusisht, madje në kohën kur është botuar kjo vepër me vlera, ka punuar korrektore letrare në një nga shtëpitë botuese të librit shkollor dhe do të ishte skandal po të vazhdonte të punonte përsëri aty. (!?)..Është e habitshme se si drejtuesit e kësaj shtëpie botuese kanë mbyllur sytë para këtij veprimi, kur e kishin për detyrë të gjenin plot redaktorë që kanë mbaruar studimet  për gjuhë-letërsi shqipe në UT ose universitete të tjera. Dhe madje shumë të mirë!… Kanë dhe një rast shembullor: korrektorin dhe pastaj redaktorin gjuhësor Loredan Bubani, veç të tjerash, edhe autor tekstesh gjuhësore për shkollat tona, që ka punuar në njërën nga këto shtëpi botuese të librit shkollor. Ndodh, gjithashtu, edhe një dukuri tjetër: ribotohen vepra të përkthyera, që janë  botuar dekada më parë, sidomos para se të vendoseshin përfundimisht rregullat e drejtshkrimit (shtator 1972), por pa kurrfarë redaktimi, a korrektimi. Si pasojë, vende-vende, ndonëse këto vepra, të përkthyera nga shqipërues të njohur dhe me përvojë, kanë nivel të lartë artistik dhe gjuhësor, çalojnë nga ana drejtshkrimore…Nga këta pak shembuj del në pah një dukuri shumë shqetësuese: gjuha e shkruar, ose e folur edhe në mediat elektronike, si dhe gjuha e librave, jo vetëm nuk është përmirësuar, por, mjerisht, po shfaq të meta që kurrë nuk janë vërejtur në botimet e të gjitha llojeve gjatë periudhës komuniste.

Mapo