1913

Derisa ne, shqiptarët, dalngadalë por sigurt po i gëzohemi festës së 100-vjetorit të pavarësisë, asaj që në njërën anë vërtet na pavarësoi por po aq edhe përgjysmoi, në pjesën tjetër të Europës, me të madhe kanë filluar të bëhen përgatitjet për shënimin e 100-vjetorit të Luftës së Parë Botërore.

Edhe pse vitet 1912 dhe 1913 për Ballkanin në përgjithësi dhe shqiptarët në veçanti ishin fati dhe e keqja e madhe... në Europë, atë të Mesmen dhe Perëndimoren, zona e poshtme e kontinentit ende shihej dhe përjetohej si një ishull otoman. Ose së paku si vijë ndarëse mes Europës e cila për 42 vite kishte arritur që më në fund të jetonte në paqe, dhe Ballkanit i cili copëtohej e sakatohej mes vete- për pavarësi të popujve por edhe luftëra të tmerrshme për territore.

Qe vetëm një vit para se të fillonte Lufta e madhe, Lufta e Parë Botërore e cila i ndryshoi fytyrën dhe frymën tërë Kontinentit duke përshfirë jo vetëm edhe të tjera civilizime e kombe në të, por për të bërë që shekulli i kaluar të ishte më i përgjakshmi prejse njerëzimi di për veten.

Në morinë e librave dhe trajtesave të deritashme për Luftën e Parë do të kemi edhe me qindra e mijëraa të reja të cilat do provojnë të hedhin dritë artistike, historike e shkencore për shkaqet dhe pasojat.

Në këtë frymë duhet parë deri dikund edhe libri më i ri i autorit, historianit të artit, kritikut dhe fejtonistit gjerman të njohur Florian Illies me titullin “1913”. Në të njëjtën kohë duhet thënë që ky libër dallon nga çdo gjë tjetër që së paku deri më tashti është botuar për atë periudhë kohore. Sepse autori kapet me parahistorinë e një viti të pazakonshëm pas të cilit historia e njerëzimit ndryshoi përgjithmonë.

Çka është viti 1913 në librin e Illies? Është viti kur kalbja nga brenda tashmë ishte e pranishme në shpirtërat e perandorëve e politikanëve, poetëve e shkrimtarëve, muzikantëve e muzave të tyre. Viti në të cilin njerëzimi humbi virgjërinë dhe bashkë me shpikjet teknike në mënyrë të frikshme shkrihej plumb për të prerë mishtë e njëri-tjetrit.

Viti në të cilin Marcel Proust nis kërkimin e “kohës së humbur”; Gotfried Benn filloi aferën e tij të madhe me Else Laske Schueler; Rilke takohet dhe pin verë të bardhë me Freudin, Stravinsky feston operën e tij të pranverës kurse Franz Kafka, James Joyce dhe Robert Musil qëndrojnë në një dhe të vetmën ditë në një dhe të vetmin qytet (pa e njohur dhe takuar njëri- tjetrin!) në Triestë ku pijnë kafe e çaj por dhe verë të kuqe!

Pa harruar që verën e të njëjtit vit, një piktor mesatar dhe krejt i panjohur me emrin Adolf Hitler në sheshet e mëdha të qytetit të Munihut provon të shesë ndonjë prej portreteve të tij dobëta!

Në këtë frymë lexohet dhe përjetohet ky libër i Florian Illies i cili për këtë projekt ka lexuar mijëra e mijëra faqe- me ditarë dhe (auto)biografi, përshkrime dhe botime në gazeta të kohës, histori dhe punime shkencore për çdo gjë që kishte të bënte me vitin 1913.

Krejt të bazuara në fakte historike dhe kronika të kohës. Aq sa njeriut thjesht nuk mund t’i besohet sesi agjutantët dhe këshilltarët e Perandorit Franz Ferdinand tërë kohën mbanin shënimet sesi atë e këshillonin që sa më shpejtë t’u shpallte luftën serbëve. Dhe ky, megjithatë ngurronte- pa e ditur as vetë pse.

Në mënyrë që vetëm një vit mëpas të ishin pikërisht serbët ata që jo vetëm që do ta vrisnin në mes të Sarajevës por edhe të vërtetonin që fati e dënon pikërisht atë që s’e kupton ta kap kohën që e jeton.

Një vend të madh, për të mos thënë qendror në këtë libër s’ka dyshim që zën edhe Franz Kafka. Jo pa qëllim. Ishte ky ndoshta viti më produktiv në jetën krijuese por edhe emocionale të Kafkës. Shënimet në Ditarët e tij dhe sidomos letërshkëmbimi i tij me Felicia Bauer së cilës edhe i pat bërë atë ofertën e famshme për martesë janë sa fascinuese aq edhe irrituese.

Në pasigurinë e tij por edhe emocionalitetin që ajo dashuri barte më vete. Po aferat e tjera të të mëdhenjëve (atë botë të zakonshëm!) tjerë? Kur Oskar Kokoschka i përgjërohej Alma Mahler-it (asaj pra ish- bashkëshortes së të madhit Gustav Mahler!), apo të gjitha dashuritë me edhe më shumë të dashura të Rainer Maria Rilke-s? Me dhjetëra e qindra “aksidente” e rastësi të ngjitura me “puzzle” sistem gjinden në këtë libër.

1913 i Florian Illies suksesi i të cilit tashmë është paraprogramuar jo vetëm në Gjermani por në shumë gjuhë të botës është fascinues edhe për mënyrën sesi është ndërtuar.

Situatat anekdotike për perona e personalitete të mëdha të sferave të ndryshme- nga arti e letërsia deri te politika e moti, bëjnë që lexuesi, të zërë veten në siklet. Sepse autori nuk tradhton me leksione historike. Bile ajo që këtë libër e bën kaq të madh është pikërisht pse ai nuk paragjykon e aq më tepër paralajmëron. Hatanë dhe katrahurën e madhe.

Me as edhe një fjalë as fjali Illies nuk tregon se çfarë do të ngjajë verën e vitit 1914. Dhe ky është çelësi i atrakcionit gjatë ballafaqimit me këtë lektyrë sa letrare aq edhe publicistike, sa shkencore aq edhe (a)historike.

Illies e kap lexuesin për dore dhe bashkë me të, në mënyrë kaledioskipike na shëtitë në ato kohëra për të parë dhe përjetuar, shijuar e deri dikund edhe irrituar me, në njërën anë pafajësinë dhe në anën tjetër duhmën e asaj që do pasojë. Është ajo situata kur ajri rrin pezull dhe njerëzimi e ndien që diçka po vjen... por pa e realizuar ende se çka saktësisht.

Që autori nuk na e tregon çka- sepse në ndërkohë e dijmë... këtu qëndron mjeshtëria e këtij libri sa fascinues aq edhe frikësues. Frikësues: sepse çdo vit mund të jetë pikërisht si viti 1913?!

Zëri.info