Interpretimi i Kodit Civil nga jurisprudenca gjyqësore*

 

Në vitin 1994, në fund të sesionit parlamentar, organi legjislativ i kohës në Shqipëri, Kuvendi Popullor, miratoi Ligjin nr.7850, datë 29.7.1994, titulluar “Kodi Civil”. Ky ligj shfuqizonte Kodin Civil të mëparshëm, dhe legjislacionin tjetër plotësues, miratuar në kohën e regjimit komunist,³ si edhe disa ligje të tjera të miratuara në fillim të viteve ’90 të shek. XX,⁴ të cilat kishin si qëllim të përshtasnin për aq sa ishte e mundur legjislacionin "e vjetër”, me rregullimet e reja ekonomike dhe shoqërore që po shfaqeshin në Shqipëri, mbas rënies së regjimit komunist. Miratimi i këtij Kodi ishte një nevojë e domosdoshme e kohës dhe jo një rastësi. Në historinë e së drejtës në Shqipëri, e drejta civile nuk ka pasur një zhvillim të natyrshëm dhe të njëtrajtshëm, por është zhvilluar në forma të ndryshme.

Kështu fillimisht, me shpalljen e pavarësisë më datë 28 nëntor 1912, në Shqipëri, vijoi të zbatohej Kodi Civil Osman (i quajtur dhe Mexheleja) i vitit 1877, si edhe Kodi Rural (ose i Tokës) Osman i vitit 1858. Ndryshe nga kodet e tjera osmane që ishin modeluar sipas atyre franceze, këto dy akte ligjore ishin hartuar bazuar në traditën islame dhe në nevojat lokale të Perandorisë Osmane. Për këtë arsye, në Shqipërinë e asaj kohe këto dy akte bëheshin pengesë serioze për zhvillimin e marrëdhënieve juridike civile.

Këto dy akte, qëndruan në fuqi deri në më datë 1 prill 1929, kur hyri në fuqi Kodi Civil i Shqipërisë, i cili ishte bazuar në zhvillimet më të mira, kryesisht të kodeve civile të Francës dhe Italisë, si edhe pjesërisht në kodet civile të Gjermanisë dhe Zvicrës. Pra, në këtë rast, kemi një shkëputje të fortë nga një legjislacion me baza fetare, në një legjislacion të ri dhe modern (për atë kohë), por që nuk zgjati shumë. Kjo sepse me pasojat që solli Lufta e Dytë Botërore, në përfundim të saj në Shqipëri, u vendos regjimi komunist, i cili kishte një tjetër kuptim për marrëdhëniet juridike civile. Bazuar në aktet kushtetuese të viteve 1946 dhe 1976, marrëdhënieve juridike- civile iu dha një tjetër kuptim. Kjo u duk edhe më qartë me hartimin dhe miratimin fillimisht me legjislacionin e viteve ‘50 të shek. XX,⁵ si edhe më pas me Kodin Civil të vitit 1981, ku marrëdhëniet juridike civile filluan që të ngushtohen gjithmonë e më shumë.

Me miratimin e Ligjit nr. 7491, datë 29.4.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, si edhe veçanërisht të Ligjit nr. 7692, datë 31.3.1993, i cili shtoi një kre tjetër të titulluar “Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut”, u përcaktuan rregullime të reja juridike, në nivel kushtetues që garantonin lirinë ekonomike⁶ dhe pronësinë private.⁷ Bazuar në këto rregullime të reja kushtetuese, ishte e nevojshme që edhe marrëdhëniet juridike civile të rregulloheshin mbi baza të reja, për të cilat legjislacioni i periudhës komuniste ishte totalisht i papërshtatshëm. Bazuar në këtë kontekst historik u hartua dhe miratua edhe Kodi Civil aktual, i cili ka hyrë në fuqi më datë 1 nëntor 1994 dhe që këtë vit ka përvjetorin e tridhjetë të tij. 

Kodi Civil i Shqipërisë, qëndron si themeli mbi të cilin janë ndërtuar marrëdhëniet civile në vend, duke shënuar një epokë të re për kuadrin ligjor të drejtësisë civile shqiptare. Ky Kod jo vetëm që përfaqëson parimet dhe normat që drejtojnë veprimet dhe marrëdhëniet ndërmjet individëve dhe entiteteve ligjore, por gjithashtu përbën një mjet të fuqishëm për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive civile në një shoqëri në transformim të vazhdueshëm. Ndërsa shënojmë tridhjetë vjet nga hyrja e tij në fuqi, është koha të analizojmë mënyrën sesi ai është interpretuar dhe zbatuar nga gjykatat më të larta të vendit, për të kuptuar thellësisht metodat interpretuese që kanë ndikuar në formësimin e drejtësisë civile dhe kanë përcaktuar rolin e gjyqësorit në Shqipëri.

Qëllimi i këtij punimi është që të analizojë se cila prej shkollave kryesore të interpretimit, asaj tekstualiste apo ajo evolutive, është ndjekur më shumë nga ana e gjykatave tona më të larta, në dhenin e kuptimit të normave juridike civile. Për sa i përket shkollës “tekstualiste” të interpretimit, ajo bazohet në leximin e arsyeshëm të normave juridike (dhe jo në leximin e tyre mekanik, siç në mënyrë jo të drejtë i atribuohet) dhe synon një qasje më rigoroze në interpretimin e normave ligjore, duke vënë theksin te kuptimi i qartë dhe i drejtpërdrejtë i tekstit ligjor. Kjo shkollë interpretuese, që shpesh shikohet si metoda më objektive, synon të ruajë qëndrueshmërinë dhe parashikueshmërinë ligjore, duke shmangur ndërhyrjet subjektive të gjyqtarëve në zbatimin e ligjit. Nga ana tjetër, interpretimi evolutiv, që pretendohet se është zhvilluar si një përgjigje ndaj dinamikës së shpejtë të ndryshimeve shoqërore dhe ekonomike, mbështetet te koncepti i “së drejtës së gjallë” – një qasje që pretendohet se u jep mundësi gjykatave të përshtasin normat ligjore me kushtet e kohës, duke reflektuar kërkesat dhe nevojat e një shoqërie moderne. Kjo qasje pragmatiste nënkupton se interpretimi i normave ligjore duhet të evoluojë në harmoni me zhvillimet shoqërore, për të mos mbetur një koncept statik që dështon në përmbushjen e nevojave bashkëkohore.

Analiza qëndron mbi një shqyrtim të jurisprudencës së Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, duke synuar të dallojë prirjet dhe ndryshimet mbizotëruese në metodat interpretuese që këto dy institucione kanë aplikuar gjatë tridhjetë viteve të fundit. Duke pasur parasysh rolin dhe kompetencat e këtyre gjykatave, të cilat shpesh janë përballur me sfida komplekse në përballimin e situatave të reja juridike, si dhe në ruajtjen e një ekuilibri të qëndrueshëm midis ligjit dhe drejtësisë, është e rëndësishme të kuptohet nëse jurisprudenca shqiptare ka mbajtur një qëndrim tekstualist duke iu përmbajtur kuptimit të normave juridik siç janë miratuar nga ligjvënësi, apo ka adoptuar një qasje bazuar në mendimin subjektiv të gjyqtarëve, se si ata mendojnë se shoqëria ka evoluar. 

Ky studim përfshin një hulumtim të mënyrës së arsyetimit të këtyre gjykatave, duke shqyrtuar argumentet që qëndrojnë në themel të këtyre vendimeve, si dhe ndikimet e saj në shtrirjen e dispozitave të Kodit Civil në kontekste të ndryshme. Autorët theksojnë se prezantimi i të gjitha vendimeve, për më tepër në një referim shkencor është e e pamundur dhe për këtë qëllim janë përzgjedhur disa vendime, ku përdorimi i rregullave të ndryshme të interpretimit, janë më të dukshme dhe që tregojnë për qasjen e Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë.

Autorët janë të mendimit që rezultatet e këtij studimi nuk përbëjnë vetëm një burim për praktikën gjyqësore dhe interpretimin e mëtejshëm të normave ligjore, por gjithashtu paraqesin një kuadër të vlefshëm për analizën e rolit që gjyqësori luan në zhvillimin e vazhdueshëm të drejtësisë civile. Përfundimet e nxjerra theksojnë se përdorimi i metodave të ndryshme interpretuese jo vetëm që ndikon në mënyrën e zbatimit të Kodit Civil, por gjithashtu formëson marrëdhëniet juridike dhe ndikimin që drejtësia civile ka në shoqërinë shqiptare. Përmes këtij studimi, synojmë të kontribuojmë në zhvillimin e mëtejshëm të metodave interpretuese, të cilat do të ndihmojnë jo vetëm në njohjen dhe përmirësimin e teknikave ekzistuese të interpretimit, por edhe në përsosjen e drejtësisë, duke ruajtur një ekuilibër mes qëndrueshmërisë së ligjit dhe nevojave në zhvillim të shoqërisë.

1. Shkolla “tekstualiste” e interpretimit të së drejtës

Sipas doktrinës “tekstualiste” të interpretimit, normat juridike interpretohen bazuar në strukturën e ligjit dhe në kuptimin e zakonshëm të fjalëve të përdora në të. Kjo qasje bazohet në idenë se ligji duhet të lexohet dhe kuptohet nga të gjithë subjektet që i drejtohet dhe sjelljen e të cilëve kërkon që të rregullojë. Për këtë arsye, fjalët që përdoren në tekstin ligjor, shihen në kuptimin e tyre normal dhe të zakonshëm,⁸ me përjashtim të rasteve kur ligjvënësi ka vendosur t’u japë vetë një kuptim tjetër këtyre fjalëve.⁹ Por edhe në këtë rast të fundit, përsëri, subjektet i referohen përkufizimeve që ndodhen në vetë tekstin e ligjit. Në librin e tyre “Leximi i së drejtës: Interpretimi i teksteve ligjore” (Reading Law: The interpretation of legal text), autorët Antonin Scalia¹⁰ dhe Bryan A. Garner¹¹ analizojnë 57 rregulla interpretimi dhe 13 “falsitete”, pra metoda të gabuara interpretimi. Me disa përjashtime, që lidhen me sistemin ligjor federal të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, këto rregulla dhe parime kanë gjetur zbatim dhe në Shqipëri dhe mund të përdoren nga gjyqtarët për të zgjidhur mosmarrëveshjet e paraqitura pranë tyre. Përdorimi i këtyre rregullave, respekton disa parime të rëndësishme kushtetuese, si formën e qeverisjes, duke qenë se Shqipëria është republikë parlamentare (neni 1, pika 1 e Kushtetutës), sovranitetin popullor (neni 2, pikat 1 dhe 2 të Kushtetutës), shtetin e së drejtës (neni 4, pika 1 e Kushtetutës), si edhe parimin e ndarjes dhe të balancimit midis pushteteve (neni 7 i Kushtetutës).

Është e kuptueshme që për shkak të ngushtësisë që paraqet një referim i tillë, është e pamundur që të trajtohen të gjitha rregullat e interpretimit që japin këta autorë. Për këtë arsye kemi menduar që të analizohen vetëm disa prej këtyre rregullave që nga ana jonë janë konsideruar si të rëndësishme dhe që po i trajtojmë në vijim.

1.1 Rregulli i kuptimit të zakonshëm (Ordinary-meaning canon)

“Rregulli i kuptimit të zakonshëm” është një parim thelbësor i interpretimit ligjor që nënkupton se fjalët në një tekst ligjor duhet të interpretohen sipas kuptimit të tyre të zakonshëm dhe të përditshëm. Ky rregull, i bazuar në intuitën natyrale të kuptimit gjuhësor, synon të ruajë qartësinë dhe thjeshtësinë në interpretimin e teksteve ligjore, duke shmangur shtrembërimet dhe përkufizimet e ndërlikuara që nuk përputhen me kuptimin që i japin njerëzit në përdorimin e përditshëm.

Në thelbin e tij, ky rregull sugjeron se kushtetutat, ligjet, rregulloret dhe kontratat private janë hartuar për t’u kuptuar dhe zbatuar sipas kuptimit të tyre të thjeshtë e të dukshëm. Ky parim e shikon ligjin si një instrument praktik, të ndërtuar mbi natyrën e përbashkët të jetës njerëzore, të krijuar për t’ju përgjigjur nevojave të përditshme të njerëzve dhe të përshtatur për një kuptim të përgjithshëm dhe të përbashkët. Interpretimi nuk synon të gjurmojë nënkuptime të ndërlikuara apo të kërkojë domethënie të fshehta. Përkundrazi, qëllimi i këtij rregulli është që njerëzit dhe interpretuesit të mos kërkojnë “nuanca të fshehta,” por të përqendrohen në kuptimin e dukshëm dhe të zakonshëm. Në praktikë, ky rregull kërkon që në çdo rast të përdoret kuptimi i zakonshëm i fjalëve, duke marrë parasysh kontekstin për të shmangur keqinterpretimet.¹² 

Ky parim është veçanërisht i rëndësishëm pasi siguron një interpretim të qartë dhe të parashikueshëm të normave ligjore, duke ruajtur besimin e qytetarëve në sistemin e drejtësisë dhe duke bërë që rregullat dhe ligjet të jenë lehtësisht të kuptueshme për publikun e gjerë. Në një shtet ku sundimi i ligjit është themelor, rregulli i kuptimit të zakonshëm shmang shtrembërimet dhe devijimet subjektive në interpretim, të cilat mund të lindin kur normat ligjore interpretohen në mënyrë të ndërlikuar apo të ndryshme nga qëllimi i tyre fillestar. Kjo ndihmon në ndërtimin e një drejtësie që është e qartë, e parashikueshme dhe e aksesueshme për të gjithë qytetarët, duke mbrojtur sigurinë juridike dhe ndarjen e pushteteve, dhe duke respektuar kuptimin e përbashkët që përfshin përvojën dhe perceptimin e publikut të gjerë.

Për ta konkretizuar këtë rregull, po i referohemi praktikës gjyqësore, ku Gjykata e Lartë së fundmi i është referuar qartësisht këtij rregulli në një vendim të saj, duke mbajtur qendrimin se: “Në mënyrë komplementare me interpretimin teleologjik, Kolegji vlerëson të bëjë edhe interpretimin gjuhësor të dispozitës. Fjalët e përdorura në një normë ligjore u duhet dhënë kuptimi i tyre i zakonshëm, me përjashtim kur vetë ligji u jep një kuptim tjetër. Sikurse u analizua më sipër, neni 600 i Kodit Civil, në mënyrën sesi është formuluar sot, është trashëgimi e LVJD të vitit 1956, e më tej e Kodit Civil të vitit 1981. Të dy ligjet, në dispozitat respektive analoge të nenit 600 të Kodit Civil aktual, përdorin termin “padi” në brendinë e tyre, si mjeti që duhet të përdorë kreditori ndaj dorëzanësit, për të ekzekutuar detyrimin, nëpërmjet forcës shtrënguese të shtetit. Në atë periudhë, rezulton se nga institucionet shkencore të gjuhësisë, ishte nxjerrë Fjalori i Gjuhës Shqipe të vitit 1954, i cili fjalën “padi”, e përkufizonte si “të ngriturit e tjetrit në gjyq për nonjë faj që i vishet, kërkimi i së drejtave përpara gjyqit”. Më tej, Fjalori i Gjuhës Shqipe, i vitit 1980 që ishte në përdorim, kur u miratua Kodi Civil i vitit 1994, e përkufizonte “padinë”, si “Kërkesa që i bën dikush gjykatës kundër një tjetri për të mbrojtur një të drejtë ose për të kërkuar zgjidhjen e një çështjeje…”. Bazuar në këto dy formulime shkencore, gjuha shqipe, i ka dhënë dy kuptime termit “padi”. Kuptimi i parë lidhet me padinë me palë kundërshtare, ndërsa kuptimi i dytë i termit “padi”, rezulton që të jetë edhe një kërkesë nëpërmjet të cilës kërkohen të drejtat përpara gjykatës, ose për zgjidhjen një çështjeje, akt nëpërmjet të cilit vihet në lëvizje një proces pa palë kundërshtare”.¹³

Siç mund të konstatohet, vetë Gjykata e Lartë e ka pranuar zbatimin e këtij rregulli në jurisprudencën e saj. Ajo që është më e rëndësishme është fakti që Gjykata e Lartë nuk tenton të japë vetë, në mënyrë subjektive, kuptimin e termit “padi”, por i referohet fjalorëve të gjuhës shqipe që ishin në përdorim në kohën kur u hartuan normat ligjore që ishin objekt interpretimi prej saj. Kjo tregon për një qasje objektive të kësaj Gjykate, e cila ka tentuar të qëndrojë sa më larg tentativës për të vendosur mbi bazën e subjektivizmit të anëtarëve të trupës gjyqësore. Pikërisht, duke vepruar në këtë mënyrë, rritet forca argumentuese e vendimit gjyqësor dhe besimi në sistemin e drejtësisë, pasi tregon që gjykata mund dhe duhet të vendosë mbi baza sa më objektive dhe sa më larg subjektivizmit individual të gjyqtarëve. Ky rregull ka përjashtimet e veta, të cilat lidhen me dy raste, i pari kur jemi përpara legjislacionit teknik dhe terma ligjore të përdorura janë specifike për një fushë të caktuar dhe rasti i dytë ka të bëjë me situatën kur vetë ligjvënësi ka vendosur të japë përkufizimin e termave që ka përdorur në legjislacionin e miratuar prej tij.

Ky rregull i interpretimit duhet parë i lidhur ngushtë me “Rregullin e kuptimit të pandryshuar”, që do ta trajtojmë në vijim, pasi pavarësisht që termat e përdorura në ligj, si rregull, duhet të interpretohen sipas kuptimit të tyre të zakonshëm, por kjo lidhet me kuptimin që kanë pasur në kohen e miratimit të tyre. Një term ligjor, nuk mundet që të ndryshojë me kohën, sepse ai term është votuar nga një trupë legjislative në një kohë të caktuar, ndërsa kuptimi i ri gjuhësor që ka marrë termi ligjor, nuk është votuar nga asnjë organ i zgjedhur në mënyrë demokratike. Për këtë arsye, nëse vetë ligjvënësi, nuk e ndryshon atë term, atëherë ai do të ruajë kuptimin e tij origjinal.

1.2 Rregulli i kuptimit të pandryshueshëm (Fixed-meaning canon)

Me “Rregullin e kuptimit të pandryshueshëm” do të kuptojmë parimin që fjalët e një teksti ligjor duhet të interpretohen sipas kuptimit që ato kishin në momentin e miratimit të tyre dhe jo të përshtaten në bazë të ndryshimeve të mëvonshme të gjuhës apo rrethanave. Ky rregull mbështetet në një ide themelore që kuptimi origjinal i fjalëve është qendror dhe nuk duhet të deformohet nga zhvillimet e mëvonshme kulturore apo nga ndryshimet gjuhësore, të cilat shpesh ndodhin në mënyrë të paparashikueshme. Gjykatat shpesh hasin situata të reja gjatë zbatimit të ligjit, por ky parim nënkupton se kuptimi i normës duhet të mbetet i qëndrueshëm pavarësisht kontekstit të ri.

Duke parë në një këndvështrim të përgjithshëm, ky parim thekson se interpretimi “evolutiv” i normave ligjore nuk është në përputhje me parimet demokratike, sepse ndryshimi i kuptimit të ligjeve duhet të mbetet në sferën e kompetencave të pushtetit legjislativ që përfaqëson vullnetin e popullit.¹⁴ Ndryshimi i ligjeve nga gjykatësit mund të sjellë efekte të paqëndrueshme dhe të cënojë parimin e ndarjes së pushteteve. Në këtë kontekst, devijimi nga kuptimi origjinal përbën një shmangie të hapur nga parimi i sovranitetit popullor, duke e lënë procesin legjislativ në dorë të një pakice të vogël gjyqtarësh, jo të zgjedhur, që vendosin sipas interpretimeve të tyre subjektive.¹⁵ Një aspekt tjetër i rëndësishëm i këtij parimi është se edhe në një kontekst modern teknologjik, kuptimi origjinal i normës ruhet. Kështu për shembull, kur janë miratuar normat e Kodit Civil, që synojnë të mbrojnë nderin dhe reputacionin e individëve, interneti ishte në fillimet e tij dhe nuk ekzistonin platformat e ndryshme të rrjeteve sociale. Megjithatë, zhvillimet teknologjike, nuk prekin kuptimin e këtij parashikimi ligjor, i cili mbron dinjitetin dhe reputacionin dhe jo mënyrën se si mund të cenohet ai. 

Për këtë arsye, edhe veprimet në platformat sociale që janë ne rrjetin e internetit dhe që mund të cënojnë dinjitetin e një personi janë të “dënueshme” sipas parashikimeve të Kodit Civil. Në këtë rast, qëllimi fillestar i normës, që synon të mbrojë dinjitetin e njëriut, mbetet i pandryshuar pavarësisht mënyrës së si vepron pala cënuese, duke ruajtur kuptimin e saj origjinal edhe në aplikimet e reja të teknologjisë. Zbatimi i këtij rregulli do të ishte një mënyrë për të ruajtur qasjen e qëndrueshme dhe për të respektuar vullnetin fillestar të legjislatorit. Ky interpretim mbështet një traditë të drejtësisë së parashikueshme dhe të qëndrueshme, duke shmangur ndryshimet e panevojshme dhe devijimet subjektive që mund të lindin nga interpretimi i ndryshueshëm i normave. Në një shoqëri ku ligjet dhe kushtetutat janë mjete për të mbrojtur të drejtat e qytetarëve, zbatimi i këtij parimi ndihmon në ruajtjen e stabilitetit dhe sigurisë juridike, që janë thelbësore për besimin e publikut në sistemin gjyqësor. Ky rregull mbron parimin e ndarjes së pushteteve dhe demokracinë, duke e bërë ligjin një pasqyrim të vullnetit të popullit dhe jo të perceptimeve personale të gjykatësve.

Nëse do t’i referohemi praktikës gjyqësore, mund të përmendim qendrimin e Gjykatës së Lartë, në rastin e unifikimit të praktikës gjyqësore në lidhje me kuptimin pasurisë bashkëshortore sipas rregullimeve përkatëse të Kodit Civil të vitit 1929, rezulton se shpesh herë ka përdorur arsyetimet vijuese se “Kuptimin e termit “bashkëpasunim”, veç jurisprudencës së kohës, e ka dhënë qartë dhe vetë Ky Kod në nenet 1023 e vijues të tij”, ... “Jurisprudenca e kohës, faktin se një send mund t’i përkasë shumë personave bashkarisht e ka konsideruar si bashkëzotënim, ose në një kuptim më të gjerë në bashkëpasunim. Në komentarin e Kodit Civil të vitit 1929 të autorit Baltasar Benussi, nën titullin “Sendet, zotënimi dhe modifikimet e tija” është dhënë kuptimi i këtyre dy termave, që gjërësisht janë përdorur në Kodin në fjalë. Sipas tij, megjithëse fjalët bashkëpasunim dhe bashkëzotënim konsiderohen të një kuptimta midis tyre, ka një diferencë si ajo që ekziston midis gjinsit dhe llojit: bashkëpasunimi ka një kuptim shumë më të gjerë se bashkëzotënimi. Ai nga një anë përfshin bashkëzotënimin, i cili është lloji me më rëndësi i bashkëpasunimit, dhe nga ana tjetër përfshin edhe bashkëpasunimin e sendeve të destinuara për t’u gëzuar së bashku, bashkëpasunimin midis bashkëshorteve, bashkëpasunimin e shokëve, si dhe midis trashëgimtareve dhe legaterëve. Me tej ai përmend se në titullin e bashkëpasunimit Kodi ynë ka patur parasysh posaçërisht bashkezotnimin (fq. 45 e botimit të vitit 1931).”¹⁶

Siç mund të konstatohet, Gjykata e Lartë, në vitin 2009, nuk tenton që termave të Kodit Civil të vitit 1929, t’i japë kuptimin që mund të kenë ato në kohën e sotme. Është fakt i njohur boterisht që gjuha shqipe e viteve 30, të shek XX, përfshirë dhe gjuhën ligjore, nuk kanë të njejtin kuptim që ka sot gjuha shqipe e shek. XXI. Për këtë arsye, Gjykata e Lartë, në nxjerrjen e kuptimit të këtyre fjalëve të asaj kohë i referohet dispozitave, jurisprudencës dhe doktrinës së asaj kohe. Ky vendim, megjithëse nuk ka të bëjë me Kodin Civil aktual, tregon për qasjen e Gjykatës së Lartë në interpretimin e termave, sipas kohës së miratimit të tyre. Ruajtja e kësaj qasjeje duket qartë dhe në vitin 2023, kur në një vendim njehsues, Gjykata e Lartë, ndër të tjera arsyetoi se “50. Sa më lart, fillimisht, Kolegji vlerëson të përqëndrohet tek origjina e kësaj norme ligjore dhe tek modelet apo filozofia e normave analoge në shtetet evropiane.  52. Pas shfuqizimit të Kodit Civil të vitit 1929, në fuqi hyri Ligji nr. 2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet” (në vijim LVJD). Kolegji vlerëson se keqrregullimi apo ometimi i sotëm i nenit 600 të Kodit Civil e ka origjinën tek neni 133 i LVJD, i cili parashikonte se:

Dorëzania shuhet në qoftë se kreditori nuk ka ngritur padi kundër dorëzanësit brenda 6 muajve nga dita e mbarimit të afatit të ekzekutimit të detyrimit. Kur afati i ekzekutimit të detyrimit nuk është caktuar as në kontratën e dorëzanisë as në një marrëveshje tjetër, dorëzania shuhet me kalimin e një viti nga dita e lidhjes së kontratës së dorëzanisë

Kjo normë është analogia e nenit 600 të Kodit Civil dhe ka qenë pikërisht ky ligji nga ku është marrë dispozita që sot është në fuqi.  60. Në atë periudhë, rezulton se nga institucionet shkencore të gjuhësisë, ishte nxjerrë Fjalori i Gjuhës Shqipe të vitit 1954, i cili fjalën “padi”, e përkufizonte si “të ngriturit e tjetrit në gjyq për nonjë faj që i vishet, kërkimi i së drejtave përpara gjyqit”. Më tej, Fjalori i Gjuhës Shqipe, i vitit 1980 që ishte në përdorim, kur u miratua Kodi Civil i vitit 1994, e përkufizonte “padinë”, si “Kërkesa që i bën dikush gjykatës kundër një tjetri për të mbrojtur një të drejtë ose për të kërkuar zgjidhjen e një çështjeje…”. Bazuar në këto dy formulime shkencore, gjuha shqipe, i ka dhënë dy kuptime termit “padi”. Kuptimi i parë lidhet me padinë me palë kundërshtare, ndërsa kuptimi i dytë i termit “padi”, rezulton që të jetë edhe një kërkesë nëpërmjet të cilës kërkohen të drejtat përpara gjykatës, ose për zgjidhjen një çështjeje, akt nëpërmjet të cilit vihet në lëvizje një proces pa palë kundërshtare”.¹⁷

Siç mund të konstatohet nga këto pasazhe, Gjykata e Lartë ka tentuar të gjej kuptimin origjinal të termit “padi”, që përdoret në nenin 600 të Kodit Civil.¹⁸ Për këtë arsye, ky kolegj, ndër të tjera, i është referuar normës ligjore që ka shërbyer si model, si edhe fjalorit gjuhësor që ka qenë në përdorim si kur është hartuar norma e parë, ajo e vitit 1956, ashtu edhe kur është hartuar norma e dytë, aktualisht në fuqi, por që është kopje e së parës. Për këtë arsye rezulton se janë përdorur për këtë qëllim fjalorët e gjuhës shqipe të viteve 1954 dhe 1980. Pra, qartazi, Gjykata e Lartë ka përdorur mjete interpretimi që referojnë në të shkuarën, për të nxjerre kuptimin e termit “padi” në kohën kur është hartuar, pra në vitin 1994 dhe nuk është përpjekur në identifikimin e zhvillimeve të reja në Shqipëri. Qëndrimi i mësipërm, duket se përforcohet edhe nga jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese, e cila në vitin 2023, duke analizuar kushtetutshmërinë e nenit 377 të Kodit Civil,¹⁹ ndër të tjera, arsyetoi se

Në këtë këndvështrim, Gjykata thekson se në parim vjetrimi i normës nuk përbën per se shkak për antikushtetutshmërinë e saj, përveçse në rastin kur ajo nuk i përgjigjet zhvillimit social, kulturor, ekonomik dhe moral të shoqërisë në atë masë që nuk respekton thelbin e të drejtave dhe lirive të njeriut”²⁰

Referuar këtij pasazhi, rezulton se Gjykata Kushtetuese, përdor termin “vjetrimi i normës”, në kuptimin që norma ruan kuptimin e saj origjinal nga momenti që miratohet. Ky konkluzion bazohet në logjikën, që nëse norma ndryshon kuptimin e saj me kohën, atëherë ajo nuk ka pse të “vjetërohet”. Pikërisht pra, përdorimi i termit “vjetrimi” nga ana e Gjykatës Kushtetuese tregon që kuptimi i normës mbetet i njejtë në kohë. Përsa i përket vazhdimit të arsyetimit të Gjykatës Kushtetuese në këtë pasazh që flet për “zhvillimin social, kulturor, ekonomik dhe moral të shoqërisë”, kjo nuk duhet kuptuar përsëri si ndryshimi i kuptimit të vetë normës, por si ndryshime që merren në konsideratë nga legjislatori kur miraton norma të reja, të cilat kanë ndikim në normat tashmë të miratuara. Kështu, megjithëse neni 377 i Kodit Civil është miratuar në vitin 1994, kuptimi i kësaj norme nuk ka ndryshuar, por ndërkohë më 1998 është miratuar Kushtetuta e Shqipërisë, ndërsa në vitin 2003 është miratuar Kodi i Familjes, parashikime këto që sjellin ndikimin e tyre mbi martesën dhe familjen. Pikërisht duke hartuar këto dy akte të reja, ligjvënësi ka pasur në konsideratë zhvillimet e reja sociale, kulturore, ekonomike dhe morale të shoqërisë. Pikërisht evoluimi i rregullimeve juridike, nëpërmjet procesit legjislativ, ka sjellë edhe problematikat kushtetuese të parashikimit të nenit 377 të Kodit Civil.

Nga analiza e mësipërme mbi këtë rregull interpretimi dhe nga aplikimi i saj në praktikën juridike shqiptare, del qartë se kuptimi origjinal i normave juridike është një element i rëndësishëm që ndihmon në ruajtjen e qendrueshmërisë dhe parashikueshmërisë në fushën e së drejtës. Nëpërmjet këtij parimi, gjykatat shqiptare synojnë të respektojnë vullnetin fillestar të ligjvënësit, duke shmangur ndryshimet e kuptimeve të normave me kalimin e kohës. Nëse kuptimi i normave do të ndryshonte për shkak të ndryshimeve shoqërore apo gjuhësore, atëherë vetë kuadri ligjor do të humbiste qartësinë dhe do të krijonte pasiguri juridike për qytetarët. Kjo ide mbështetet jo vetëm në jurisprudencën e vendit, por edhe në përvojën historike të jurisprudencës ndërkombëtare, ku ideja e qëndrueshmërisë në interpretimin e ligjeve ka qenë gjithmonë në qendër të ruajtjes së një drejtësie të qëndrueshme.

Për Shqipërinë, zbatimi i këtij rregulli ruan integritetin e sistemit ligjor dhe siguron që interpretimi i ligjit të mbetet besnik ndaj qëllimit të ligjvënësit. Në këtë mënyrë respektohet edhe parimi i sigurisë juridike, duke mbrojtur sistemin nga devijimet subjektive dhe ndërhyrjet e paarsyetuara. Në një shoqëri ku sundimi i ligjit është thelbësor për mbrojtjen e të drejtave dhe lirisë së qytetarëve, “Rregulli i kuptimit të pandryshueshëm” është një element thelbësor për ruajtjen e sigurisë juridike dhe respektimin e ndarjes së pushteteve. Kjo qasje tregon për një drejtësi që ndërtohet mbi parime të qëndrueshme dhe që është e besueshme për qytetarët, pasi shmang shtrembërimet dhe ruan koherencën ndërmjet normave ligjore dhe qëllimeve fillestare të tyre.

1.3 Rregulli i mosplotësimit të normave (Omitted-Case Canon)

“Rregulli i mosplotësimit të normave” është një parim themelor i interpretimit ligjor që ndalon gjykatën të shtojë ose të interpretojë çështje të lëna jashtë qartë nga teksti ligjor. Ky parim, i shprehur me frazën latine “casus omissus pro omisso habendus est” përkthehet si “rasti i lënë i parregulluar nga legjislatori duhet të konsiderohet i parregulluar” dhe kërkon që gjykata të përmbahet nga ndërhyrjet apo “zbukurimet” në ligj për të mbuluar boshllëqet që mund të ekzistojnë. Rregulli përjashton interpretimin krijues dhe e konsideron detyrën e gjykatës të kufizuar vetëm te zbatimi i asaj që është qartësisht përfshirë në tekst, duke shmangur qëllimisht supozimet mbi atë që ligjvënësi “do të kishte dashur” të ishte në normat e miratuar.

Qasja tradicionale ndaj këtij rregulli është se gjykatat nuk mund të krijojnë ose të plotësojnë boshllëqet që ekzistojnë në ligj. Ky parim nuk e konsideron të arsyeshme që gjykata të “supozojë” atë që ligjvënësi mund të kishte synuar në një rast të caktuar, por të respektojë kufijtë e dhënë në tekstin ligjor, edhe kur ligji duket se ka lënë hapësira të paplotësuara.²¹ Zbatimi i këtij rregulli është veçanërisht i rëndësishëm për të ruajtur integritetin e ndarjes së pushteteve dhe për të respektuar qartësinë e synuar nga ligjvënësi. Ky rregull interpretimi shmang devijimet dhe interpretimet subjektive, të cilat mund të ndikojnë në qartësinë juridike dhe të minojnë besimin e qytetarëve në drejtësi. Një ndërhyrje krijuese nga gjykatat për të plotësuar boshllëqe që ligjvënësi nuk i ka adresuar qartë, mund të krijojë precedentë të rrezikshëm ku gjykatat luajnë një rol legjislativ, duke cenuar kështu parimin e demokracisë dhe duke sfiduar sovranitetin e pushtetit legjislativ.

Përmes zbatimit të këtij rregulli, jurisprudenca mund të sigurojë që vendimet e saj të mbeten të kufizuara brenda kuadrit ligjor të krijuar nga ligjvënësi dhe të shmangë krijimin e rregullave të reja pa bazë në tekstin ligjor. Nëse një normë ligjore ka një boshllëk të qartë që kërkon trajtim, kjo duhet të jetë përgjegjësi e ligjvënësit për ta adresuar nëpërmjet amendimeve ligjore dhe jo e gjykatës për të krijuar rregulla të reja. Ky respekt për kufijtë e dhënë nga ligjvënësi ruan stabilitetin dhe qartësinë në sistemin e drejtësisë, duke e bërë ligjin më të kuptueshëm dhe më të qëndrueshëm për qytetarët dhe për të gjithë ata që e zbatojnë atë në praktikë.

Ky rregull megjithëse shumë i qartë, tentohet që të anashkalohet nga ana e gjykatave, të cilat kanë tendencën që të plotësojnë normat, bazuar mbi bindjen e tyre subjektive se si ligji do të duhej të ishte dhe jo se si ai është. Kështu në një rast, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë, kërkoi shfuqizimin e nenit 169 të Kodit Civil,²² duke pretenduar në thelb se përmbajtja e nenit 169 të Kodit Civil, në pjesën që nuk parashikon të drejtën për kompensim të ish-pronarit, bie ndesh me nenet 11, 17, 18 dhe 41 të Kushtetutës, si edhe me nenin 1 të Protokollit nr.1 të KEDNJ-së. Këto pretendime nuk u pranuan nga ana e Gjykatës Kushtetuese, e cila konkludoi se:

Gjykata vlerëson, gjithashtu, se e drejta e pronësisë, si një nga të drejtat e mbrojtura nga Kushtetuta, nuk cenohet si pasojë e mosparashikimit të së drejtës së kompensimit të ish-pronarit në rast të transferimit të titullit të pronësisë, si pasojë e zbatimit të nenit 169 të KC-së. Titullari i së drejtës së pronësisë është i mbrojtur në çdo rast kur pretendon cenimin apo kufizimin e kësaj të drejte. Neni 169 i KC-së kërkon posedimin e pronës nga poseduesi jopronar qetësisht e pa ndërprerje dhe duke u sjellë si të ishte i tillë, ndërkohë që çdo veprim i kryer nga pronari i ligjshëm gëzon mbrojtje ligjore dhe sjell efektin e ndërprerjes së efektit të parashkrimit dhe moszbatimin e këtij instituti. Sipas GJEDNJ-së, pretendimi për kompensim në raste të tilla duhet trajtuar në këndvështrim të parimit të sigurisë juridike. Sipas saj, shuarja e së drejtës së pronësisë, kur pronari nuk ka mundur të rimarrë tokën e tij si pasojë e zbatimit të ligjit, nuk mund të thuhet se është haptazi pa baza të arsyeshme. Për këtë arsye ka pasur një interes të përgjithshëm për afatet dhe shuarjen e titullit të pronësisë në përfundim të afatit. Kërkesa për kompensim në rastin kur njëra palë nuk ka arritur të ndërpresë afatin e parashkrimit, bie në kundërshtim me konceptin e “afatit”, qëllimi i të cilit është vazhdimësia e sigurisë ligjore që pala tjetër nuk do të paditet pas kalimit të një date të caktuar (shih vendimin datë 30 gusht 2007 në çështjen J.A. Pye (Oxford) ltd dhe J.A. Pye (Oxford) Land ltd kundër Mbretërisë së Bashkuar)

... 16. Në ndryshim nga sa pretendon gjykata referuese shpërblimi i drejtë është një koncept kushtetues i lidhur me rastet e shpronësimit apo kufizimit të së drejtës së pronës me ligj për interesa publikë, sipas nenit 41 të Kushtetutës. Për pasojë, humbja e pronësisë si pasojë e shpronësimit për interes publik nuk është e njëjtë me kalimin e titullit të pronësisë si pasojë e ndërhyrjes së parashkrimit fitues. Ndërsa në rastin e parë gjendemi përballë një marrëdhënieje midis individit pronar dhe shtetit, ku individi zhvishet nga e drejta e pronësisë sa herë që ndërhyn një interes publik dhe ka të drejtë të ketë pretendime vetëm në lidhje me masën e shpërblimit, në rastin e dytë gjendemi përballë një marrëdhënieje private mes pronarit dhe poseduesit jopronar, individë apo shteti, ku pronari ka të gjitha të drejtat ligjore dhe mundësitë që të pretendojë dhe mbrojë të drejtën e tij”.²³

Siç mund të konstatohet, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë, pretendonte se neni 169 i Kodit Civil, nuk rregullonte situatën e shpërblimit financiar që pronari i ri, që kishte fituar pronën me parashkrim fitues pa titull, duhej t’i jepte ish pronarit të kësaj prone. Për këtë arsye kjo gjykatë kërkonte nga Gjykata Kushtetuese shfuqizimin e kësaj norme. Në thelb ky shfuqizim, duhej që të shoqërohej me deklarimin e Gjykatës Kushtetuese që pronari i ri duhej të jepte shpërblim financiar për marrjen e kësaj prone. Në këtë rast pra, kërkohej në thelb plotësimi i normës nëpërmjet këtij deklarimi gjyqësor. Me shumë të drejtë Gjykata Kushtetuese, nuk pranoi të ishte pjesë e kësaj “loje” dhe të plotësonte parashikimin ligjor, me një situatë që ligjvënësi qëllimisht nuk e kishte rregulluar.

Një tjetër tentativë për të plotësuar parashikimet e Kodit Civil, ka qenë për rregullimin e nenit 168 të Kodit Civil, dispozitë e cila parashikon fitimin e pronësisë me parashkrim fitues me titull.²⁴ Titulli në këtë rast mund të ishte vetëm një veprim juridik, duke përjashtuar akte të tjera që mund të shërbenin për kalimin e pronësisë. Gjykata e Rrethit Gjyqësor Fier, pretendoi se ky parashikim ishte antikushtetues, pasi nuk parashikonte edhe titujt të tjerë si mundësi për të fituar pronësinë me parashikrim fitues me titull. Konkretisht në çështjen konkrete bëhej fjalë për aktet e marrjes së tokës në pronësi, që sipas përkufizimit për titujt që jep neni 79 i Kodit Civil,²⁵ nuk mundej që të klasifikoheshin si veprime juridike. Pra, edhe në këtë rast nëpërmjet veprimtarisë gjyqësore synohej plotësimi i normës edhe me “tituj” të tjerë.

Për këtë tentativë të rradhës, Gjykata Kushtetuese, u shpreh se “11. Kolegji i Gjykatës Kushtetuese, bazuar në standardet e sipërcituara, vlerëson se gjykata referuese nuk ka parashtruar argumente serioze për jokushtetutshmërinë e dispozitës së kundërshtuar, duke referuar në normat ose parimet konkrete të Kushtetutës. Ajo nuk ka arritur t`i ngrejë pretendimet e saj në nivel kushtetues, duke mos arritur të paraqesë argumente kushtetuese për papajtueshmërinë me nenet 4, 17, 18 dhe 41 të Kushtetutës të përmbajtjes së nenit 168/1 të KC-së. Pretendimet e gjykatës referuese në thelb i referohen mënyrës se si duhet të interpretohet kjo dispozitë, si edhe mungesës së një praktike të unifikuar në lidhje me këtë interpretim, çka mbetet një detyrë funksionale e gjykatave të juridiksionit të zakonshëm dhe nuk përbën objekt të juridiksionit kushtetues. Gjykata Kushtetuese nuk mund të marrë një rol aktiv dhe të zëvendësojë gjykatat e zakonshme në ushtrimin e kompetencës së tyre për interpretimin e dispozitës ligjore, sepse u takon këtyre gjykatave që të zgjidhin problemet që rrjedhin nga keqinterpretimi i tekstit së dispozitës së zbatueshme për zgjidhjen e çështjeve konkrete. Përpara se të pezullojë procesin gjyqësor dhe të kërkojë kontrollin incidental të normës, gjykata referuese duhet të verifikojë nëse ka dispozita të tjera për të zgjidhur çështjen në gjykim dhe nëse nuk ka, të bëjë të gjitha përpjekjet për ta interpretuar atë në përputhje me Kushtetutën, me qëllim garantimin e dhënies së drejtësisë efektive. Për rrjedhojë, gjykata referuese nuk ka plotësuar kërkesat për legjitimimin e saj për inicimin e kontrollit incidental të normës”.²⁶

Siç mund të konstatohet, Gjykata Kushtetuese nuk i konsideroi në nivel kushtetues argumentat e paraqitura, të cilat në thelb nuk kishin të bënin me kushtetutshmërinë e normës por me dobishmërinë e saj dhe për rrjedhojë me plotësimin e saj me parashikime të tjera. Duke iu përmbajtur juridiksionit të saj, me të drejtë Gjykata Kushtetuese u shpreh që interpretimi i ligjit mbetej juridiksion i gjykatave të zakonshme.

Qasja e mësipërme që kërkonte plotësimin e kësaj norme ligjore, mori më vonë edhe përgjigje nga Gjykata e Lartë, e cila për këtë qasje që ekzistonte, për mënyrën e formulimit të nenit 168 të Kodit Civil, e cila duhej që të plotësohej edhe me parashikime të tjera, nëpërmjet veprimtarisë gjyqësore u shpreh se: “87. Sikurse mund të konkludohet, edhe pse reminishencë e kodeve të mëparshme, neni 168 i KC, përmban një ometim të qartë legjislativ, për shkak se legjislatori nuk ka parashikuar të gjithë rrethin e fakteve juridike të cilët mund të qëndrojnë në themel të parashkrimit fitues me titull. Kjo dispozitë ka përjashtuar apriori të gjitha format e tjera të kalimit të pronësisë me ligj të veçantë. Mëtimi është i tillë që nuk mund të shërohet me interpretim të zgjeruar nga ana e gjyqtarit të juridiksionit të zakonshëm, në të kundërt ai do të bënte një normë të re juridike, duke e zgjeruar tej parashikimit të ligjit kategorinë e titujve të pronësisë, të cilat ky i fundit shprehimisht i ka përjashtuar. Kjo do të vinte në kundërshtim me nenin 145/1 të Kushtetutës sipas të cilit gjykata ka detyrimin të japë drejtësi dhe të zgjidhë në përputhje me ligjin çështjet e shtruara para tij.

88. Në këtë kuadër, Kolegji sjell në vëmendje faktin se pajtueshmëria e nenit 168 të KC, me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, për pjesën që ka përjashtuar nga fusha e zbatimit titujt e tjerë, të ndryshëm nga veprimet juridike sipas nenit 79 të KC, i është nënshtruar edhe kontrollit kushtetues nga Gjykata Kushtetuese. Kjo e fundit, në një rast konkret është vënë në lëvizje më mjetin e kontrollit incidental, sipas nenit 145 të Kushtetutës, nga Gjykata e Rrethit Gjyqësor Fier. Në atë rast, pala ndërgjyqëse pretendonte se e kishte fituar pronën me një akt të marrjes së tokës në pronësi, i cili ishte i pavlefshëm dhe për këtë shkak pretendonte si mënyrë fitimi pronësie nenin 168 të KC. Nga gjykata referuese (gjyqtari a quo), janë sjellë si argumente për antikushtetutshmërinë e kësaj norme, shkelja e nenit 18 i Kushtetutës, neneve 11, 17 dhe 41 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Argumenti thelbësor i gjykatës parashtruese ka qenë se përjashtimi i titujve të tjerë të pronësisë, të ndryshëm nga veprimet juridike, cenon në mënyrë të pajustifikuar barazinë para ligjit për subjektet e së drejtës që ndodhen nën të njëjta kushte posedimi të pandërprerë me mirëbesim, por me tituj të ndryshëm pronësie. Po ashtu, gjykata parashtruese ka argumentuar se përjashtimi i titujve të tjerë të pronësisë kufizon në mënyrë jo proporcionalë lirinë e veprimtarisë ekonomike dhe të drejtën për prone private. Me vendimin nr.90, datë 13.05.2016 Kolegji i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë ka vendosur mos kalimin e çështjes për shqyrtim në seancë plenare, me argumentin thelbësor se, gjykata referuese nuk ka parashtruar argumente serioze mbi antikushtetutshmërinë e dispozitës së kundërshtuar.

    89. Në vijim të kësaj analize, Kolegji arrin në konkluzionin se neni 168 i KC, i cili i është nënshtruar kontrollit kushtetues nga Gjykata Kushtetuese, si autoriteti ekskluziv kompetent për të verifikuar pajtueshmërinë e ligjit me rendin kushtetues, në mënyrë të qartë, si tituj pronësie, ka parashikuar vetëm veprimet juridike që kanë për qëllim kalimin e pronësisë, sipas nenit 79 të KC dhe sipas dispozitave të tjera të po këtij Kodi, që rregullojnë dhe titullojnë në mënyrë të posaçme se cilat janë veprimet juridike të kësaj natyre, kontratat apo veprimet juridike të njëanshme. Kolegji vlerëson se nga formulimi i dispozitës dhe nga interpretimi sistematik i KC, nuk ekzistojnë mënyra të tjera interpretimi. Kolegji vlerëson se për arsyet e parashtruara më sipër, është e nevojshme një ndërhyrje legjislative nga ana e ligjvënësit, për riformulimin e nenit 168 të KC, në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë dhe regjimit aktual ekonomik dhe pronësor të Republikës së Shqipërisë, por deri në atë moment eventual, ligji do të duhet të interpretohet dhe zbatohet sipas konkluzioneve të Kolegjit në këtë vendim njësues, nga gjykatat më të ulëta, në raste të ngjashme”.²⁷ Nga arsyetimi i mësipërm konstatohet me lehtësi se megjithëse Gjykata e Lartë

ka konstatuar mangësi në mënyrën e përkufizimit nga ligji të nenit 79 të Kodit Civil, i cili nuk përshtatet më me zhvillimin shoqëror, ekonomik dhe social të vendit tonë, ka treguar një vetëpërmbajtje të admirueshme, duke përcaktuar se ky plotësim duhet bërë nga pushteti legjislativ dhe se gjykatat, janë të detyruara të zbatojnë parashikimet ligjore ashtu siç janë hartuar nga ana e përfaqësuesve të popullit.

Nga analiza e mësipërme mbi Rregullin e mosplotësimit të normave, kuptohet qartë se kjo metodë është e rëndësishme për realizimin e interpretimeve ligjore në Shqipëri, duke kërkuar që gjykatat të mos ndërhyjnë për të plotësuar apo ndryshuar normat ligjore që mund të kenë lënë jashtë raste specifike. Përmes këtij rregulli, theksohet se gjykatat duhet të veprojnë në kufijtë e asaj që është shprehur qartë në ligj dhe të shmangin çdo shtesë ose ndryshim, qoftë edhe nëse ndonjë boshllëk ligjor duket i qartë. Ky qëndrim ruan parimin e ndarjes së pushteteve dhe forcon besimin e qytetarëve se ligji është i qëndrueshëm dhe mund të kuptohet vetëm sipas asaj që ligjvënësi ka synuar në momentin e miratimit të tij. Përmes respektimit të këtij rregulli, gjykatat shmangin përzierjen me kompetencat e ligjvënësit dhe kontribuojnë në forcimin e demokracisë dhe të besimit të publikut në sistemin e drejtësisë, duke zbatuar ligjin siç është dhe jo siç do të dëshironin të ishte.

1.4 Rregulli i termave të përgjithshme (General-Terms Canon)

“Rregulli i termave të përgjithshme” është një parim thelbësor në interpretimin ligjor që përcakton se termat ligjorë që janë formuluar në mënyrë të përgjithshme, duhet të trajtohen me kuptimin e tyre të plotë dhe gjithëpërfshirës, pa kufizime të paarsyeshme. I përkufizuar nga fraza latine “generalia verba sunt generaliter intelligenda” (fjalët e përgjithshme duhet të kuptohen përgjithësisht), ky rregull synon të ruajë qëllimin origjinal të ligjvënësit kur formulon kategori të përgjithshme për të mbuluar një sërë situatash dhe rastesh që mund të ekzistojnë apo të shfaqen në të ardhmen. Ky rregull u kujton gjyqtarëve se përdorimi i termave të përgjithshme nga ligjvënësi është një bërë në mënyrë të vetëdijshme për të përfshirë sa më shumë raste dhe situata të ndryshme dhe jo për të lënë hapësirë për përjashtime të rastësishme. Kjo metodë interpretimi ndihmon për të ruajtur qëndrueshmërinë dhe integritetin e kuptimit të dispozitës, veçanërisht kur ndodhen situata të cilat nuk ishin parashikuar në mënyrë të veçantë nga ligjvënësi.²⁸

Zbatimi i këtij rregulli interpretimi është shumë i rëndësishëm për të siguruar interpretim të drejtë dhe të barabartë të dispozitave ligjore, duke respektuar qëllimin gjithëpërfshirës të ligjvënësit. Ky rregull ndihmon në ruajtjen e stabilitetit dhe parashikueshmërisë në sistemin e drejtësisë, duke shmangur situatat ku gjykatat mund të kufizojnë padrejtësisht kuptimin e dispozitave bazuar në interpretime të ngushta dhe subjektive.

Për ta kuptuar më qartë zbatimin e këtij parimi po i referohemi jurisprudencës së Gjykatës së Lartë, e cila në një rast, duke analizuar termat, marrëveshje, akt noterial dhe kontratë, mbajti qëndrimin se:

Në rastin objekt shqyrtimi, Kolegji vlerëson se veprimi juridik i kryer mes palëve, më shumë ka karakteristikat e një kontrate premtim shitje, e cila, pavarësisht se nuk gjen rregullim të drejtpërdrejtë në Kodin Civil, as nuk ndalohet prej tij. Në nenin 705 të Kodit Civil, parashikohet se: “Kontrata e shitjes ka për objekt kalimin e pronësisë së një sendi ose kalimin e një të drejte kundrejt pagimit të një çmimi”, ndërsa në nenin 706 të po këtij Kodi, përcaktohet se: “Në shitjen që ka për objekt fitimin në të ardhmen të një sendi ose të një të drejte, fitimi i pronësisë bëhet sapo sendi ose e drejta pranohet se ekzistojnë. Përveç kur palët kanë dashur të përfundojnë një kontratë me kusht pezullues, shitja është e paefektshme në qoftë se sendi nuk pranohet se ekziston”. Në interpretim logjik të nenit 705 të Kodit Civil, Kolegji vlerëson se kalimi i së drejtës së pronësisë mund të bëhet edhe nëpërmjet një kontrate që ka thjesht termin marrëveshje apo akti tjetër noterial, mjafton që në thelbin e përmbajtjes së saj të parashikohet kushti i kalimit të së drejtës së pronësisë, kundrejt pagimit të çmimit dhe kundrejt dorëzimit të sendit”.²⁹

Siç mund të vërehet, Gjykata e Lartë, ka përfshirë brenda termit “kontratë”, çdo lloj akti tjetër që titullohet “marrëveshje” apo “akt noterial”. Kjo qasje, na duket e drejtë, bazuar në faktin se sipas Fjalorit të Gjuhës Shqipe, të vitit 1980, në përdorim në kohën që u miratua Kodi Civil aktual, në vitin 1994, “kontrata” përkufizohet si “Marrëveshje me shkrim ndërmjet dy ndërmarrjeve a dy palëve, ku përcaktohen të drejtat dhe detyrimet ligjore të tyre; dokumenti që përmban këtë marrëveshje. Kontratë vjetore. Kontratë kolektive. Kontrata e punës. vjet. Kontrata e furnizimit (e grumbullimit të prodhimeve bujqësore). Kontrata e qirasë. Bëj (lidh, nënshkruaj) kontratën. Zbatoj (shkel, prish) kontratën”. Pra, në atë kohë, me termin “kontratë”, do të kuptohej edhe termi “marrëveshje”. Gjithashtu, ky term ka mbetur i pandryshuar, përderisa edhe Fjalori i Gjuhës Shqipe i vitit 2006 e përcakton si “kontrát/ë,-a emër i gjinisë femërore; numri shumës; -a(t) term në drejtësi; marrëveshje me shkrim ndërmjet dy palëve, ku përcaktohen kushtet, detyrimet dhe të drejtat ligjore përkatëse; dokumenti që përmban këtë marrëveshje: kontrata e qerasë; bëj (lidh) kontratën”.

Një rast tipik i përdorimit të këtij rregulli interpretimi, ka qenë kur Gjykata e Lartë, kërkoi që të nxjerrë kuptimin e termit “shuhet” që ndodhej në nenin 600 të Kodit Civil,³¹ për të kuptuar nëse jemi përpara një afati parashkrimi shues apo përpara një afati prekluziv. Konkretisht Gjykata e Lartë, arsyetoi se: “111.  

Në vijim të analizës së tij, Kolegji Civil, analizon se përdorimi i termit “shuhet”, nga ligjvënësi në përmbajtjen e Kodit Civil, si rregull, prezumohet se përdororet në një kuptim të caktuar dhe të njëjtë, me përjashtim të rasteve kur nga konteksti del se është përdorur në një tjetër kuptim. Në Kodin Civil, termi “shuhet”, përdoret në disa dispozita, nenet 112, 526, 527, 583, 597, 600, 634, 763, 955, 1033 etj. Nga përmbajtja dhe konteksti i këtyre dispozitave, rezulton se parashikimet e disa neneve, konkretisht 526 e 527, (pamundësia e ekzekutimit), 583, (shuarja e hipotekës) 597, 763, (shuarja e dhurimit), dhe 1033 nuk kanë të bëjnë me afate dhe për rrjedhojë nuk kanë vlerë të merren në konsideratë për analizë nga ky kolegj. Nga dispozita të tjera, konkretisht nga neni 112 i Kodit Civil, rezulton se duke na dhënë pikërsisht kuptimin e parashkrimit të padisë, ligji përdor termin “shuhet”, konkretisht “e drejta e padisë që nuk është ushtruar brenda afatit të caktuar në ligj, shuhet dhe nuk mund të realizohet më me anë të gjykatës ose të organit tjetër kompetent”.

Si konstatohet, vetë neni 112 përdor termin “shuhet”, i njëjti term i cili përdoret nga ligjëvnësi edhe në nenin 600 të Kodit Civil. Për rrjedhoje, duke qenë se në këto dy dispozita kemi të bëjme me afate, llogjika interpretuese kërkon që ky term të ketë kuptim të njëjtë, në të dyja këto norma. Pra, e thënë ndryshe, ligjëvënësi, duke përdor termin “shuhet” në nenin 600 të Kodit Civil, ka pasur në konsideratë afatin e parashkrimit për të cilin përdoret i njejti term. Konkluzioni si më sipër përforcohet edhe nga fakti se në nenet 137-140 të Kodit Civil, që trajtojnë prekluzivitetin, nuk përdoret për asnjë moment termin “shuhet””.³²

Nga arsyetimi i mësipërm, Gjykata e Lartë konstatoi se termi “shuhet”, përdoret në disa dispozita të Kodit Civil. Duke u bazuar në kontekstin e përdorimit të tyre, Gjykata e Lartë eliminoi nga analiza gjashtë prej këtyre dispozitave, duke u ndalur më pas në mënyrën si ishte përdorur termi “shuhet” në nenin 112 të Kodit Civil, duke konkluduar se ky term lidhet me afate parashkrimi dhe jo me afate prekluziviteti. 

1.6 Rregulli i interpretimit të harmonizuar (Harmonious-Reading Canon)

“Rregulli i interpretimit të harmonizuar” është një rregull interpretimi që kërkon që dispozitat e një teksti ligjor të lexohen në mënyrë të tillë që ato të përputhen mes tyre dhe të shmanget çdo kontradiktë e mundshme. Ky parim bazohet në konceptin se hartimi i teksteve ligjore është një akt i menduar dhe serioz, që nuk le vend për kontradikta të paarsyeshme ndërmjet dispozitave të ndryshme. Nëse një dispozitë e caktuar mund të interpretohet në një mënyrë që harmonizon kuptimin e saj me një tjetër dispozitë brenda të njëjtit akt, atëherë një interpretim i tillë duhet të ketë përparësi përballë një qasjeje kontradiktore midis normave të ndryshme. Në rastet kur interpretimi i harmonizuar është i pamundur, zbatohen rregulla të tjera interpretimi për të zgjidhur konfliktin mes dispozitave të papajtueshme.³³

Zbatimi i këtij rregulli është jetik për të siguruar një interpretim koherent të ligjeve dhe për të ruajtur besueshmërinë e sistemit ligjor. Ky parim ndihmon në mbajtjen e qëndrueshmërisë në sistemin ligjor, duke siguruar që dispozitat të interpretohen në mënyrë që nuk krijojnë paqartësi dhe nuk sfidojnë kuptimin e njëra-tjetrës. Ky rregull interpretimi ndryshon nga interpretimi pajtues, pasi në këtë rast synohet harmonizimi i normave juridike që kanë fuqi të njëjtë dhe që në dukje mund të paraqesin kontradikta midis tyre. Ndërkohë që interpretimi pajtues, synon që të interpretojë normat ligjore në mënyrë të tillë që të jenë në përputhje me parashikimet kushtetuese.

Për ta konkretizuar me një shembull po i referohemi praktikës së Gjykatës së Lartë, e cila ka tentuar aplikimin e këtij rregulli me qëllim harmonizimin e parimeve të përgjithshme që rregullojnë veprimin juridik, të parashikuara në Pjesën I të Kodit Civil, me parimet që rregullojnë kontratat, që parashikohen në Pjesën V të Kodit Civil. Kështu në një vendim njehsues, Gjykata e Lartë u shpreh se “161.  Këtu vlen të theksohet se, parimi i autonomisë së vullnetit dhe kufizimet e tij, gjejnë shprehje si në pjesën e përgjithshme të KC të Republikës së Shqipërisë, ku rregullohen veprimet juridike në përgjithësi, kushtet për vlefshmërinë e tyre, ashtu edhe në pjesën e posaçme që përcakton regjimin juridik të kontratave. Kolegji risjell në vëmendje se në hartimin e Kodit tonë janë marrë për bazë kryesisht dy modele ligjore, modeli gjerman që trajton konceptin e veprimeve juridike në përgjithësi (BGB Gjerman) dhe Kodi Civil i Republikës së Italisë, në pjesën që rregullon kontratat në përgjithësi dhe në veçanti. Për këtë arsye, shpesh ndodh që të ketë përsëritje të parimeve apo edhe kundërshti, por në tërësi ligji duhet interpretuar si një i tërë, në mënyrë sistematike, ku pjesa e posaçme që rregullon kontratat duhet interpretuar sipas parimeve të përgjithshme dhe rregullave në lidhje me veprimet juridike.  163. Në të kundërt, neni 92 i KC, i cili rregullon institutin e pavlefshmërisë absolute të veprimit juridik shpreh në vetvete një kufizim të autonomisë së vullnetit, pasi palët nuk mund ta konvalidojnë një veprim juridik absolutisht të pavlefshëm dhe pasojat e pavlefshmërisë rrjedhin ex legge, pavarësisht vullnetit të palëve apo edhe kundër vullnetit të tyre.

Neni 92 nuk përcakton se çfarë do të kuptohet me dispozitë urdhëruese të ligjit, por duke iu referuar analizës së mësipërme, një dispozitë urdhëruese e ligjit është e tillë që ka për objekt një interes publik ose që mbron interesa të të tretëve, që dalin përtej interesave të palëve të veprimit juridik, sepse vetëm një interes i tillë mund të përligjë dhe justifikojë kufizimin e lirisë kontraktore, në përputhje me nenet 11/3 dhe 17 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Nga ana tjetër, neni 92 duhet interpretuar në mënyrë sistematike me nenin 677 të KC, pasi është rregulli i përgjithshëm që gjen shprehje tek parimi i posaçëm që rregullon kontratat në përgjithësi dhe kushtet për vlefshmërinë e tyre. Sipas nenit 677 të KC kontrata është e paligjshme nëse vjen në kundërshtim me ligjin apo me interesin publik.”.³⁴

Në këtë pasazh, Gjykata e Lartë pranon që formulimet e Pjesës I dhe të Pjesës V të Kodit Civil, janë marrë nga modele të ndryshme dhe respektivisht nga Kodi Civil Gjerman dhe nga Kodi Civil Italian. Mbi këtë bazë ndodh që midis këtyre dy pjesëve të ketë përsëritje të parimeve dhe ndonjëherë, prima facie, edhe kundërshti midis tyre. Për këtë arsye, është e nevojshme që të zbatohet rregulli i interpretimit të harmonizuar midis tyre, ku në këtë rast ky rregull është zbatuar për leximin e harmonizuar midis neneve 92³⁵ dhe 677³⁶ të Kodit Civil.

1.7 Rregulli i interpretimit sipas përkufizimit (Interpretive-Direction Canon)

“Rregulli i interpretimit sipas përkufizimit” është një tjetër rregull interpretimi i normave juridike, i cili kërkon që dispozitat ligjore që përcaktojnë përkufizimet dhe klauzolat e interpretimit të respektohen me përpikmëri. Ky parim thekson se, kur një tekst ligjor përmban përkufizime të veçanta për disa terma, këto përkufizime duhet të aplikohen mbi të gjitha interpretimet e tjera të mundshme të atyre termave. Për këtë arsye, gjykatat nuk mund të zgjedhin kuptime alternative ose kuptime të zakonshme të fjalëve, pasi një përkufizim i caktuar nga ligjvënësi kërkon përjashtimin e këtyre kuptimeve të tjera. Siç mund të kuptohet ky rregull interpretimi, është përjashtim nga “Rregulli i kuptimit të zakonshëm” (Ordinary-meaning canon).

Përdorimi i këtij rregulli bazohet në arsyetimin që ligjvënësi i ka përcaktuar me qëllim këto përkufizime për të shmangur konfuzionin dhe për të ofruar qartësi në zbatimin e dispozitave ligjore. Nëse një ligj përmban një seksion për përkufizimet, ky seksion është i domosdoshëm për të siguruar që interpretimi të jetë i qartë dhe i pandryshuar sipas dëshirave të interpretueseve të ndryshëm. Kjo ndihmon për të ruajtur koherencën dhe parashikueshmërinë e ligjeve, duke siguruar që fjalët të mbajnë të njëjtin kuptim në të gjithë tekstin.

Zbatimi i këtij rregulli është veçanërisht i nevojshëm për të siguruar respektimin e qëllimit të ligjvënësit dhe për të shmangur devijime të panevojshme në interpretim. Kjo është e rëndësishme pasi dispozitat ligjore që përmbajnë përkufizime të veçanta të termave janë hartuar me qëllimin për të ruajtur uniformitetin dhe qartësinë e ligjit dhe për të shmangur interpretimet e njëanshme apo të padrejta. Nëpërmjet respektimit të këtij parimi, sistemi i drejtësisë mund të sigurojë që kuptimi i normave ligjore të mbetet i pandryshuar dhe i njëjtë për të gjithë, duke e bërë më të qartë dhe më të drejtë zbatimin e ligjit në praktikë.³⁷

Gjykata e Lartë, në mënyrë korrekte, i është referuar gjithmonë përkufizimeve që ligjvënësi ka dhënë për institute të ndryshme të së drejtës civile. Kështu, në vendimmarrjen e saj Gjykata e Lartë është shprehur se: “67. Kuptimi i i përgjithshëm i veprimit juridik, si një nënkategori e veprimeve të ligjshme, jepet në nenin 79 të KC, i cili ka parashikuar se “Veprimi juridik është shfaqja e ligjshme e vullnetit të personit fizik ose juridik, që synon të krijojë, të ndryshojë ose të shuajë të drejta ose detyrime civile.” Veprimi juridik sipas kësaj dispozite nënkupton shprehjen e vullnetit të një ose më shumë subjekteve të së drejtës private, të cilit/ve i jepet pushteti të disponojë/në mbi të drejtat e tij/tyre ose të marrë/in përsipër detyrime karshi një subjekti tjetër privat. Veprimet juridike që kanë për qëllim kalimin e të drejtës së pronësisë rregullohen në dispozita të tjera të KC. Ato mund të jenë të njëanshme (rasti tipik është testamenti) ose të dyanshme, sikurse mund të jetë kontrata. Kontrata të tilla mund të përmendim: kontratën e shitjes, kontratën e dhurimit, kontratën e shkëmbimit etj”.³⁸ Pra, në këtë rast, Gjykata e Lartë, ka dhënë përkufizimin ligjor të institutit të “veprimit juridik” dhe e ka shtjelluar më tej në arsyetimin e saj duke e konkretizuar edhe me shembuj.

Në një tjetër vendim, po të Gjykatës së Lartë, gjejmë arsyetimin vijues se: “55. Kodi Civil në nenin 372 të tij e përkufizon testamentin si: “Testamenti është një veprim juridik i njëanshëm i kryer nga vetë trashëgimlënësi, me anën e të cilit ky diponon pasurinë e tij, për kohën pas vdekjes. Testamenti nuk mund të bëhet prej dy ose më shumë personave po në një akt, as edhe në dobi të një të treti, as me disponime reciproke”. 56. Pra, në thelb qëllimi i lënies së një testamenti është shprehja e plotë dhe e lirë e vullnetit të trashëgimlënësit për disponimin e pasurisë së tij pas vdekjes. Si i tillë ai karakterizohet nga parimi i rëndësishëm i lirisë testamentare. Ky parim u siguron njerëzve lirinë për t’ia lënë pasurinë e tyre kujtdo që ata zgjedhin, në vullnetin e tyre pa iu nënshtruar kufizimeve absolute”.³⁹ Edhe në këtë rast, me qëllim nxjerrjen e kuptimit të testamentit, rezulton se Gjykata e Lartë, i është referuar pikërisht përkufizimit ligjor që vetë Kodi Civil ka dhënë për këtë veprim juridik të njëanshëm.

1.8 Doktrina e absurditetit (Absurdity Doctrine)

“Doktrina e absurditetit” është një rregull interpretimi ligjor që lejon gjykatat të injorojnë ose të korrigjojnë pjesërisht një dispozitë ligjore kur zbatimi i rregullave të tjera të interpretimit të çon në rezultate të dukshëm absurde, të cilat asnjë person i arsyeshëm nuk do t’i pranonte. Qëllimi i këtij rregulli është që të ruajë koherencën dhe racionalitetin e një teksti ligjor, duke parandaluar situatat kur zbatimi mekanik apo literal i normave do të dëmtonte qëllimin e ligjit dhe do të shkaktonte pabarazi apo paqartësi.

Doktrina pranon se gabimet e vogla, të ashtuquajturat “gabime të hartuesve” (p.sh., në rastet e gabimeve drejtshkrimore apo përdorimit të fjalëve të ngjashme, por të gabuara), mund të korrigjohen pa ndërhyrje të tepruar në tekst. Në situata më të vështira, doktrina lejon korrigjimin vetëm nëse fjala apo fraza është qartësisht e gabuar dhe korrigjimi është i thjeshtë dhe i kuptueshëm për të gjithë. Zbatimi i këtij rregulli siguron që ligjet të interpretohen në një mënyrë që mbron qëllimin e tyre thelbësor dhe ruan logjikën e sistemit juridik. Duke zbatuar këtë doktrinë në mënyrë të kujdesshme, gjykatat mund të sigurojnë që legjislacioni të jetë efektiv dhe të mos shkaktojë pasoja jollogjike apo të papritura në raste kur gabimet janë të qarta dhe korrigjimi nuk devijon nga parimet kryesore ligjore.

Për të shmangur ndërhyrjet e tepruara dhe mbrojtur qëndrueshmërinë e normave, doktrina kërkon dy kufizime thelbësore. Së pari, absurditeti duhet të jetë i qartë dhe i tillë që asnjë person i arsyeshëm të mos e pranojë. Një parashikim absurd duhet të përjashtohet vetëm në raste ekstreme, kur drejtësia do të cënohej në mënyrë të rëndë. Së dyti, korrigjimi duhet të jetë i thjeshtë dhe evident, që mos të krijojë një rregull të ri, por thjesht të eliminojë pasojat e paarsyeshme të një gabimi drejtshkrimor apo përzgjedhjeje të gabuar të fjalës.⁴⁰ Në praktikën gjyqësore shqiptare, rezulton që ky rregull interpretimi të jetë zbatuar nga Gjykata e Lartë, kur ka interpretuar parashikimet e nenit 83 të Kodit Civil⁴¹ dhe me konkretisht “Në lidhje me çështjet që shtrohen për diskutim në pikën C) më sipër, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë çmojnë të venë në vëmëndje se nuk duhet të ngatërrohet forma e kontratës për efekt të vlefshmërisë së veprimit juridik me një formalitet të zakonshëm siç është transkriptimi/ose regjistrimi i veprimit juridik në regjistrat e pasurive të paluajtshme. 

Pra, transkriptimi/regjistrimi në regjistrat përkates publike kërkohet, për veprimet juridike (kontratat) që tjetërsojnë pasuritë e paluajtshme, për veprime juridike (kontrata) që kanë lidhje me të drejtat reale mbi sende të caktuara, (kontrata e qirasë mbi 9 vjet) si dhe për sende të luajtshme të një kategorie të veçantë siç janë anije, aeroplanë, automjete, etj.

...

Transkriptimi ose regjistrimi nuk është gje tjetër veçse një mjet i nevojshëm për t’i dhënë publicitetin kontratës, për të bërë të njohur ekzistencën e saj dhe të pronarit nga të tretët. Transkriptimi ka funksionin e publikimit deklarativ. Kontrata, si veprim juridik i dyanshëm në rast se plotëson kushtet për vlefshmërinë e saj, edhe në rast se nuk regjistrohet në regjistrin e pasurive të paluajtshme, është plotësisht e vlefshme mes paleve që e kanë realizuar atë. Është kontrata ajo që transferon mes palëve pronësinë e sendit të paluajtshëm, krijon të drejta reale mbi sendin dhe legjitimon pronarin të kërkojë dhe mbrojë këto të drejta.

...

Në analizë të kësaj dispozite mjafton që përfituesi i pasurisë së paluajtshme të paguajë penalitetet përkatëse pas kalimit të afatit 30 ditor dhe ai mund ta regjistrojë në regjistrin e pasurive të paluajtshme në çdo kohë kontraten për tjetërsimin e pasurisë së paluajtshme. Në rast se mosregjistrimi do ta bënte veprimin juridik absolutisht të pavlefshëm, kjo pavlefshmëri nuk mund të rregullohej më vonë duke u regjistruar prona pasi të paguhej penaliteti, pasi pavlefshmëria absolute, nuk rregullohet me veprime të mëvonshme. Sipas teorisë së të drejtës sonë veprimet juridike absolutisht të pavlefshme nuk kanë asnjë vlerë ligjore dhe nuk sjellin asnjë pasojë që nga momenti i kryerjes së tyre. Pavlefshmëria absolute e veprimit juridik nuk mund të riparohet me vonë me veprime juridike të tjera. 

Në funksion të unifikimit të praktikës gjyqësore Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë konkludojnë se “Regjistrimi ose transkriptimi i nje veprimi juridik nuk është nje element i vlefshmerisë së tij (kontratës). Mosregjistrimi i kontratës në regjistrat e pasurive të paluajtshme nuk e bën kontratën e tjetërsimit të pasurive të paluajtshme të pavlefshme, por nuk i jep mundësinë blerësit që ta tjetërsojë atë tek të tretet. Kontrata e cila nuk është e regjistruar është e perfeksionuar dhe e vlefshme dhe ka efektet thelbësore. Me nënshkrimin e kontratës së tjetërsimit të pasurisë së paluajtshme, përfituesi i të drejtave bëhet pronar i pasurisë së paluajtshme dhe ky legjitimohet të ushtrojë të drejtat e tij përkundrejt të tretëve, përveç tjetërsimit të pasurisë së paluajtshme në favor të të tretëve””.⁴²

Siç mund të konstatohet në këtë rast, Kodi Civil në nenin 83 të tij parashikon qartësisht se një kontratë që tjetërson pronësinë mbi një pasuri të paluajtshme, ku kontrata më klasike është ajo e shitjes, duhet që të “bëhet me akt noterial dhe të regjistrohet, përndryshe nuk është i vlefshëm”. Ky parashikim megjithëse në dukje i qartë, në fakt prodhon një situatë absurde dhe jo logjike. Mënyra si është formuluar dispozita, në skenarin e parë kërkon që si nënshkrimi dhe regjistrimi i “aktit noterial”, duhet që të jetë i njëkohshëm. Kështu çdo blerës, që nuk e regjistron menjëherë këtë “akt noterial”, i bëhet menjeherë kontrata e pavlefshme dhe sipas nocionit të pavlefshmërisë absolute, kjo situatë nuk mundet që të “shërohet” asnjëherë. Për këtë arsye, i bie që “akti noterial” do të konsiderohet i pavlefshëm që në momentin e nënshkrimit, pasi është i paregjistruar dhe në atë moment.

Gjithashtu absurde paraqitet edhe situata tjetër, ku një blerës, mund ta regjistroje “aktin noterial” edhe mbas shumë kohësh (madje edhe mbas shumë vitesh), mjafton që të paguajë penalitetet përkatëse, që kërkon legjislacioni për regjsitrimin e pasurive të paluajsthme. Në këtë skenar, kontrata nuk bëhet kurrë e pavlefshme. Pra, qartazi, të dy skenarët e mësipërm të intepretimit të nenit 83 të Kodit Civil prodhonin situata absurde, të cilat çdo person i arsyeshëm nuk mundet që t’i marrë në konsideratë. Për këtë arsye, interpretimin që dha Gjykata e Lartë, e konsiderojmë shumë të drejtë. Duhet theksuar se zbatimi i këtij rregulli interpretimi duhet që të jetë një fenomen shumë i rradhë dhe vetëm kur rregullat e tjera të interpretimit (siç e kemi përmendur janë me dhjetra të tilla), nuk prodhojnë rezultate të arsyeshme. Gjithashtu sqarojmë që këto rezultate nuk duhet të jenë të “pëlqyeshme” për gjyqtarin, por duhet të japin zgjidhje të “arsyeshme” pavarësisht nëse vetë gjyqtari është dakord apo jo më këtë rezultat.

1.9 Prezumimi i kushtetutshmërisë (Constitutional-Doubt Canon)

“Prezumimi i kushtetutshmërisë” është një rregull interpretimi që udhëzon gjykatat të interpretojnë dispozitat e ligjit në një mënyrë të tillë që shmang ngritjen e problematikave kushtetuese. Nëse një dispozitë e caktuar e ligjit mund të interpretohet në dy mënyra, dhe njëri interpretim ngre problematika të mundshme kushtetuese, ndërsa tjetri i shmang ato, gjykata duhet të zgjedhë interpretimin që shmang këtë konflikt.

Ky rregull bazohet në logjikën se në parim legjislatori nuk ka për qëllim të krijojë norma që bien në kundërshtim me Kushtetutën, përveç kur ky synim është krejtësisht i qartë. Në thelb, ky rregull i ndihmon gjykatat të ruajnë një qëndrim që e përqendron interpretimin e ligjit në një pozicion të kujdesshëm ndaj Kushtetutës. Në të njëjtën kohë, ky rregull ndihmon në ruajtjen e respektit dhe koherencës midis pushteteve të ndryshme, pasi shmang përplasjet e panevojshme midis legjislativit dhe gjyqësorit.⁴³ Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë, e ka zbatuar këtë rregull, kur ka kontrolluar kushtetutshmërinë e normave të ndryshme të Kodit Civil, siç është shprehur edhe në një rast se “13. Sipas gjykatës referuese, papajtueshmëria e kësaj dispozite (nenit 169 të KC-së) qëndron në mungesën e parashikimit prej saj të mundësisë së kompensimit të ish-pronarit, i cili humb pronësinë si pasojë e ndërhyrjes së institutit të parashkrimit fitues, por ajo nuk ka ngritur pretendime në lidhje me përmbajtjen e kësaj dispozite, pra në lidhje me këtë institut në vetvete. Për pasojë, Gjykata vlerëson se nuk mund të ndalet në kontrollin e pajtueshmërisë me Kushtetutën të institutit të parashkrimit fitues, si një nga mënyrat origjinale të fitimit të pronësisë. Gjykata rithekson se në vlerësimin e kushtetutshmërisë së ligjeve, ajo niset nga prezumimi i pajtueshmërisë së tyre me Kushtetutën. Kjo do të thotë se lidhur me antikushtetutshmërinë e pretenduar duhet të parashtrohen argumente bindëse për t’i dhënë mundësi kësaj Gjykate të vlerësojë nëse zgjidhjet ligjore të zbatuara shkelin normat dhe vlerat kushtetuese”.⁴⁴

1.10 Interpretimi historik (Statutory history)

“Interpretimi historik” është një rregull interpretimi në bazë të të cilit analizohen ndryshimet e bëra në një ligj ekzistues të interpretohen si një nismë për të ndryshuar kuptimin e tij të mëparshëm. I njëjti rregull zbatohet edhe nëse për të njëjtin institut të së drejtës, marrëdhënie juridike apo fenomen shoqëror, është rregulluar në kohë të ndryshme nga ligje të ndryshme. Në këtë rast analizohet përmbajtja e këtyre ligjeve dhe se si kanë ndryshuar këto rregullime. Ky rregull mbështetet në supozimin se një ndryshim në gjuhën e ligjit nuk është i rastësishëm, por është kryer për të pasqyruar një ndryshim të qëllimshëm në përmbajtjen apo efektin ligjor të dispozitës.

Ky rregull është i ndryshëm, nga i ashtuquajtuari rregulli i “historisë legjislative”, që përfshin analizën e relacioneve, raportet e komisioneve, si edhe diskutimet parlamentare. Zbatimi i këtij rregulli, nuk është i pëlqyeshëm sipas shkollës tekstualiste të interpretimit, duke qenë se si relacionet, ashtu e edhe raportet e komisioneve parlamentare, nuk mund të ndryshohen, votohen apo miratohen në Kuvend. Gjithashtu edhe diskutimet parlamentare janë të paefektshme, përderisa është e pamundur të provohet që gjithë deputetët e tjera kanë ndarë të njëjtin qëndrim me deputetin diskutues, gjithmonë nëse e marrim të mirëqenë se e kanë dëgjuar atë diskutim.⁴⁵ Kurse rregulli i “interpretimit historik” fokusohet në rregullimet fillestare dhe ndryshimet e mëpasshme ligjore, që rregullojnë të njëjtin institut të së drejtës, marrëdhënie juridike apo fenomen shoqëror. Ky rregull është i rëndësishëm sepse siguron që interpretimi i gjykatave të përputhet me synimet e përditësuara të ligjvënësit, duke reflektuar ndryshimet në kuptim që mund të jenë pasojë e reformave apo zhvillimeve të reja shoqërore dhe ligjore. Ky parim ka vlerën e tij, pasi mbështetet në procesin e  rishikimit ligjor të dispozitave, në mënyrë që gjykatat të mund të interpretojnë ligjet në përputhje me përmbajtjen aktuale dhe të shmangin vendimet që mund të mbështeten në interpretime të vjetëruara apo në norma të shfuqizuara.⁴⁶ 

Për ta konkretizuar me një shembull, përpara Gjykatës së Lartë u shtrua për diskutim, raporti midis normave ligjore që rregullojnë institutin e parashkrimit shues dhe raportin që ato kanë me normat ligjore që rregullojnë institutin e prekluzivitetit. Kjo lidhej me faktin se Gjykatës së Lartë, i rezultonte se neni 600 i Kodit Civil, aktual ishte një kopjim i nenit 133 të Ligjit për veprimet juridike dhe detyrimet të vitit 1956. Për këtë arsye duhej specifikuar nëse në vitin 1956 ekzistonin apo jo këto dy institute. Gjykata e Lartë në këtë çështje arsyetoi se: “103. Në planin historik, legjislacioni shqiptar e ka njohur dhe rregulluar, institutin e parashkrimit në mënyrë të vazhdueshme. Kodi Civil i vitit 1929, në Librin IV, Titulli XXIX (i cili ndahej në katër kaptina, nenet 2009-2047) rregullonte vetëm parashkrimin dhe konkretisht kishte këto rregullime: Kaptina I (nenet 2009-2016), titullohej “Dispozita të Përgjithshme”; Kaptina II (nenet 2017-2023), titullohej “Shkaqet që ndalojnë ose pezullojnë parashkrimin”; Kaptina III (nenet 2024-2031), titullohej “Shkaqet e ndërprerjes së parashkrimit” Kaptina IV (nenet 2032-2047, titullohej “Koha që lypet për parashkrim”. 104. Më vonë Ligji nr. 2022, datë 02.04.1955 “Mbi Pjesën e Përgjithshme të Kodit Civil”, në nenet 75-92 të tij, parashikonte gjithashtu vetëm institutin e parashkrimit, qasje që ruante edhe Ligji nr. 6340, datë 26.6.1981 “Për Kodin Civil”, në nenet 59-66, duke njohur përsëri vetëm institutin e parashkrimit. Edhe Ligji nr.6340, datë 26.06.1981, “Për Kodin Civil”, njësoj si legjislacioni i mëparshëm, në nenet 59-66 të tij, njihte përsëri vetëm institutin e parashkrimit dhe nuk ka asnjë parashikim tjetër për prekluzivitetin e të drejtave. 105. Në vijim të kësaj analize, Kolegji evidenton faktin se prekluziviteti, si institut i së drejtës civile, në legjislacionin shqipëtar është parashikuar për herë të parë nga Kodi Civil i vitit 1994, nenet 137 – 140, duke munguar në legjislacionet e mëparshme”.⁴⁷

Bazuar pikërisht në këtë analizë historike, Gjykatës së Lartë, i ka rezultuar se instituti i prekluzivitetit është një fenomen relativisht i ri në legjislacionin tonë dhe parë nuk njihej. Për këtë arsye, mund të konkludohej se parashikimi i nenit 600 të Kodit Civil, duke qenë se bazohej në parashikimin e nenit 133 të Ligjit për veprimet juridike dhe detyrimet të vitit 1956, ishte një afat parashkrimi dhe jo prekluzivitetit. Qartazi, kjo është një mënyrë e saktë e përdorimit të këtij rregulli interpretimi dhe që e ka çuar Gjykatën e Lartë në një zgjidhje të drejtë ligjore.

1.11 Prezumimi  kundër fuqisë prapavepruese (Presumption against retroactivity)

“Prezumimi kundër fuqisë prapavepruese” është një rregull interpretimi që udhëzon se një ligj, si rregull nuk ka efekte prapavepruese, përveç rasteve kur vetë ligjvënësi e ka përcaktuar qartë këtë qëllim. Ky rregull, bazohet në prezumimin se ligji duhet të rregullojë marrëdhënie të së ardhmes dhe jo të ndikojë në veprime të kryera në të kaluarën. Ndërsa gjykatat zakonisht gjykojnë në bazë të ligjit që ka qenë në fuqi në kohën e ngjarjes, ligjet e reja priren të zbatohen nga momenti i hyrjes në fuqi, duke shmangur kështu një ndërhyrje që mund të krijojë pasiguri juridike ose të ndryshojë papritur të drejtat dhe detyrimet e palëve. Nëse një ligj do të aplikohej me fuqi prapavepruese, individët dhe subjektet mund të përballen me pasoja për veprime që, në kohën e kryerjes së tyre, ishin plotësisht të ligjshme ose të rregulluara ndryshe nga ligji i ri.⁴⁸

Ndërkohë që shembuj të zbatimit të këtij rregulli, janë të shumtë, po citojmë vetëm një vendim të Gjykatës së Lartë, në mënyrë që ta ilustrojmë me shembuj zbatimin e këtij rregulli. Kështu në një çështje, Gjykata e Lartë, ka arsyetuar se:

Edhe përsa i përket depozitës bankare që palët kanë patur në Tirana Bank, Dega Gjirokastër, përfundimet që kanë arritur gjykatat e faktit janë të bazuar në ligj, sepse martesa ndërmjet paditëses dhe të paditurit është zgjidhur me vendimin nr.21-2013-306/164, datë 25.02.2013 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Gjirokastër, ndërsa depozita bankare sipas gjykatave të faktit është krijuar në vitin 2001, pra shumë vjet përpara se të zgjidhej martesa ligjore, prandaj me të drejtë gjykatat kanë arritur në përfundimin se edhe kjo pasuri e luajtshme është në bashkëpronësi të dy bashkëshortëve. Në rekurs pala e paditur pretendon se, gjykatat në zgjidhjen e çështjes së depozitës bankare duhet të referoheshin në ligjet që janë aktualisht në fuqi dhe jo në Kodin Civil të vitit 1981, i cili është shfuqizuar. Ky pretendim i palës së paditur është i pabazuar në ligj, sepse gjykata e shkallës së parë ka thënë shprehimisht se, për llogarinë bankare zbatohet Kodi Civil i vitit 1994, i cili ka qenë në fuqi në momentin e çeljes së llogarisë bankare të të dy bashkëshortëve, por neni 231 i këtij Kodi thotë që bashkëpronësia ndërmjet bashkëshortëve rregullohet nga dispozitat ligjore të ligjit nr.9062, datë 08.05.2003 “Kodi Familjes”, i cili nuk ka fuqi prapavepruese për të rregulluar marrëdhëniet juridike të krijuara para hyrjes në fuqi të tij. Sipas nenit 1167 të Kodit Civil të vitit 1994 këto marrëdhënie rregullohen nga dispozitat e Kodit Civil të vitit 1981 (Vetëm bashkëpronësia ndërmjet bashkëshortëve), ...”.⁴⁹

1.12 Rregulli i interpretimit të mëparshëm (Prior-Construction Canon)

“Rregulli i interpretimit të mëparshëm” është një rregull shumë i rëndësishëm që shërben për ruajtjen e traditive juridike në një vend si edhe respektimin e parimit të sigurisë juridike dhe të barazisë para ligjit. Sipas këtij rregulli, nëse ligjvënësi miraton një dispozitë në ligjin e ri, që është e njëjtë, ose substancialisht e njëjtë, më një dispozitë në ligjin që shfuqizon, apo që ka ekzistuar edhe më parë, pra në një ligj tjetër shfuqizuar shumë kohë më parë, atëherë prej tij, nuk janë marrë vetëm fjalët e asaj norme juridike, por konsiderohet se është marrë edhe kuptimi që organet gjyqësore apo të administratës publike kanë dhënë dhe kanë pasur për atë normë. Ky rregull pra, udhëzon gjykatat të interpretojnë termat apo frazat në një ligj të ri sipas kuptimit që ato kanë pasur në vendimet gjyqësore ose në interpretimet e dhëna më parë nga organet e administratës publike. Nëse një term ligjor është interpretuar në mënyrë të unifikuar nga gjykatat ose nga një organet administrative dhe më pas rishfaqet në një ligj të ri, prezumohet se ligjëvënësi ka synuar të mbajë të njëjtin kuptim të këtij termi.

Zbatimi i këtij rregulli ndihmon për të ruajtur një qasje të unifikuar dhe të qëndrueshme në interpretimin e ligjit, veçanërisht në fushat që kanë pasur një traditë të caktuar interpretative nga gjykatat dhe organet administrative. Për këtë arsye, ky parim ndihmon për të mbrojtur sigurinë juridike dhe për të mbështetur një kuptim të qartë të ligjit për të gjithë ata që e përdorin atë në praktikë.⁵⁰

Shembulli më klasik i përdorimit të këtij rregulli në jurisprudencën tonë, lidhet përsëri me çështjen që kishte të bënte nëse, afati i parashikuar në nenin 600 të Kodit Civil, ishte një afat parashkrimi apo prekluziviteti. Gjykata e Lartë, na zbatimin e këtij rregulli interpretimi, arsyetoi se: “106. Kolegji, ka analizuar më lart dhe risjell në vëmendje se neni 600 i Kodit Civil i sotëm është pothuaj i njëjtë edhe në terminologji me nenin 133 të ligjit nr. 2359, datë 15.11.1956 “Mbi veprimet juridike dhe detyrimet” ku parashikohej se: “Dorëzania shuhet në qoftë se kreditori nuk ka ngritur padi kundër dorëzanësit brenda gjashtë muajve nga dita e mbarimit të afatit të ekzekutimit të detyrimit. Kur afati i ekzekutimit të detyrimit nuk është caktuar as në kontratën e dorëzanisë as në një marrëveshje tjetër dorëzania shuhet me kalimin e një viti nga dita e lidhjes së kontratës së dorëzanisë.”

107. Ligji “Për pjesën e përgjithshme të Kodit Civil”, por edhe vetë LVJD, nuk kishin asnjë parashikim, që trajtonte institutin e prekluzivitetit. I vetmi institut që njihej në atë kohë ishte ai i parashkrimit.

Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, referoi se është në diskrecionin e ligjvënësit që të zgjedhë nëse norma që kanë qenë parashikuar në legjislacionin e mëparshëm, do të rikthehen në fuqi apo jo. Po sipas arsyetimit të mësipërm, nëse ligjvënësi vendos t’i riktheje këto norma në fuqi, duke i parashikuar në mënyrë identike në ligjin e ri që miraton, konsiderohet se norma e re ruan të njëjtin kuptim, sic i ishte dhënë nga jurisprudenca dhe doktrina juridike e kohës.

Kolegji vlerëson se do të përbënte non sens juridik që e njëjta normë me përmbajtje identike të kishte kuptime të ndryshme në kohë të ndryshme. Për këtë arsye, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, duke respektuar zgjedhjen e ligjvënësit, si edhe duke e lidhur me parimet kushtetuese të sigurisë juridike dhe të barazisë para ligjit, çmon se neni 600 duhet të këtë të njëjtin kuptim që ka pasur neni 133 i LVJD.

108. Përveç mungesës së parashikimeve ligjore, mbi prekluzivitetin e të drejtave, Kolegji Civil i referohet edhe praktikës gjyqësore të kohës, ku fillimisht Gjykata e Lartë, në Udhëzimin e Pleniumit nr.3, datë 20.04.1955, “Mbi parashkrimin në lëndë civile”, në pikën 3 të tij, arsyetoi se: “…Pjesa e përgjithshme e Kodit Civil përvec parashkrimit shues trajton dhe parashkrimet e shkurtëra të parashikuara nga neni 83 i kësaj ligje. Këto lloj parashkrime nuk i nënshtrohen zgjatjes së afatit të parashkrimit. Mbi këtë flet paragrafi i dytë i nenit 85 të pjesës së përgjithshme të Kodit Civil. Po kështu këto lloj parashkrimesh nuk i nënshtrohen pezullimit ose ndërprerjes së parashkrimit. Mirëpo ka raste që në ligje të vecanta ekzistojnë parashkrime të shkurtëra. Kur në këto ligjë nuk bëhet fjalë nëse duhet të zbatohet ose jo zgjatja, pezullimi ose ndërprerja e parashkrimit, gjykatat duhet të udhëhiqen nga analiza e brendisë së marrëdhënieve juridike, domethënë në qoftë se marrëdhëniet juridike janë të karakterit të parashikuar nga neni 83 i pjesës së përgjithshme të Kodit civil duhet të mos aplikohet zgjatja, pezullimi ose ndërprerja e parashkrimit, në rast të kundërt duhen aplikuar rregullat e përgjithshme të parashkrimit…”.

109. Në këtë rast Gjykata e Lartë, megjithëse përmend vetëm termin “parashkrim”, për afatet e shkurtra, duke referuar se këto lloj parashkrimesh nuk i nënshtrohen pezullimit ose ndërprerjes, aludon për një formë të afateve prekluzive.

110. Jurisprudenca ndryshoi më vonë me Udhëzimin e Pleniumit nr.4., datë 15.06.1961, pika 6, ku u vendos se: “…Paragrafi i tretë i udhëzimit të Pleniumit të Gjykatës së Lartë nr. 3, datë 20-04-1955 mbi parashkrimet e shkurtëra, rreshti i pestë ku thuhet “Parashkrimet e parashikuara nga neni 83 i Pjesës së Përgjithshme të Kodit Civil nuk u nënshtrohen pezullimit ose ndërprerjes së parashkrimit” mbetet pa fuqi…”.

111. Jurisprudenca e asaj kohe u konsolidua në drejtim të arsyetimit që të gjitha afatet civile, janë afate parashkrimi, duke përfshirë edhe afatin e parashikuara nga neni 133 i LVJD.

Për rrjedhojë terminologjia e nenit 133 të LVJD, si për termin “shuhet”, ashtu edhe për afatin 6 mujor ka pasur në konsideratë afate parashkrimi dhe jo prekluziviteti.

...

112. Për të kuptuar normën juridike, Kolegji Civil i referohet edhe doktrinës e studimeve të kohës, të cilat megjithëse pranonin që në legjislacione të huaja ekzistonin si afate parashkrimi ashtu edhe afate prekluzive, në Shqipëri, ky lloj i dytë afatesh nuk njihej, si edhe nuk paraqiste asnjë interes. Madje vetë afati 6 mujor i parashikuar, në rastin e kërkimeve për dorëzaninë njihej si afat parashkrimi”.⁵¹

Siç mund të konstatohet, Gjykata e Lartë ka pranuar ekzistencën e këtij rregulli interpretimi dhe ka saktësuar që i takon ligjvënësit të zgjedhë nëse do përfshijë apo jo një normë të mëparshme në legjislacionin e ri, por nëse e ben një veprim të tillë, atëherë kjo normë e “re” ruan të njëjtin kuptim që ka pasur në legjislacionin e mëparshëm. Vetëm në këtë mënyrë garantohen parimet e rëndësishme kushtetuese të sigurisë juridike dhe të barazisë. Pikërisht për të nxjerrë këtë kuptim, shohim që Gjykata e Lartë në arsyetimin e saj, i referohet si jurisprudencës, ashtu edhe doktrinës së kohës së mëparshme, pikërisht të asaj kohë nga ishte marrë si model dispozita që aktualisht është në fuqi.

1.13 Rregulli i interpretimit në të kundërt (a contrario)

Interpretimi a contrario është një nga format e interpretimit logjik të normave juridike. Ky rregull nënkupton se nëse një normë ligjore parashikon një situatë specifike dhe përcakton një efekt të caktuar për të, atëherë për të gjitha situatat që nuk përfshihen në atë normë, efekti nuk është i njëjtë dhe përjashtohet. Me fjalë të tjera, normat ligjore duhet të kuptohen me përjashtimin e atyre rasteve që nuk përmenden në mënyrë të shprehur në tekst.

Rregulli i interpretimit a contrario mbështetet në supozimin se ligjvënësi ka formuluar normën duke e kufizuar qartësisht për raste specifike dhe me qëllim të mos e zgjerojë në rrethana të tjera. Në këtë mënyrë, ky parim shmang interpretime të zgjeruara që nuk kanë bazë në ligj dhe i jep gjykatësit një drejtim më të qartë mbi rrezen e aplikimit të normës. Për shembull, nëse një ligj parashikon se vetëm qytetarët që kanë mbushur moshën 18 vjeç kanë të drejtë të votojnë, përmes interpretimit a contrario nënkuptohet se qytetarët nën këtë moshë janë të përjashtuar nga kjo e drejtë, pa qenë nevoja për një dispozitë specifike që ta ndalojë qartësisht këtë të drejtë për grupmoshat e tjera.

Zbatimi i këtij rregulli është i rëndësishëm në sistemin ligjor për disa arsye. Së pari, për shkak se ligji dhe aktet ligjore duhet të jenë të qarta dhe të kuptueshme për qytetarët, interpretimi a contrario ndihmon në shmangien e pasigurisë në zbatimin e normave. Ky rregull shërben gjithashtu për të ruajtur një ndarje të qartë midis rasteve që përfshihen dhe atyre që përjashtohen nga një normë, duke i dhënë secilit akt ligjor rrezen e saktë të veprimit që ligjvënësi ka përcaktuar. Në këtë mënyrë, interpretimi a contrario kontribuon në ruajtjen e parimeve të sigurisë juridike dhe të respektimit të qëllimit të ligjvënësit, duke mbrojtur qëndrueshmërinë dhe koherencën në interpretimin e ligjit.

Për ta kuptuar më saktë, rëndësinë e zbatimit të këtij rregulli, po i referohemi vendimmarrjes së Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës së Lartë, që kanë dhënë zgjidhje të ndryshme në lidhje me faktin nëse titujt ekzekutive parashkruhen apo jo. Gjykata Kushtetuese, rezulton që të jetë shprehur se: “36.  Gjithashtu nuk qëndron edhe pretendimi tjetër i debitorit se kërkuesja e ka rivënë në lëvizje pas një kohe të gjatë përmbarimin për ekzekutimin e detyrimit për kthimin e saj në punë dhe pagimin e pagës. Legjislacioni procedural civil nuk përmban afate prekluzive lidhur me ekzekutimin e një vendimi gjyqësor të formës së prerë duke mos e lidhur kreditorin me asnjë afat shues sa i takon realizimit të së drejtës së tij të fituar gjyqësisht”.⁵²

Në ndryshim me këtë konkluzion të Gjykatës Kushtetuese, e cila shprehet se titujt ekzekutivë janë të paparashkrueshëm, Gjykata e Lartë, ka mbajtur një qendrim tjetër, sipas së cilës “51. Në mbështetje të këtij arsyetimi, Kolegji sjell në vëmëndje nenin 113 të Kodit Civil, i cili liston rastet e padive që nuk parashkruhen. Në paragrafin e dytë, të kësaj dispozite, në mënyrë simetrike është parashikuar se nuk parashkruhen edhe kërkesat për ekzekutimin e detyrueshëm të vendimeve që janë të lidhura me padi, për të cilat nuk zbatohet parashkrimi. Me një interpretim të kundërt (a contrario), për padi që parashkruhen, do të vlejë i njëjti rregull simetrik edhe për kërkesat për ekzekutimin e detyrueshëm të vendimeve që lidhen me këto padi, brenda afateve të parashkrimit, të përgjithshme dhe të posaçme të parashikuara nga ligji për këtë padi”.⁵³

Siç mund të konstatohet, ndryshe nga sa pretendon Gjykata Kushtetuese, një rregullim që flet për parashkrimin e titujve ekzekutive ekziston në legjislacionin shqiptar, megjithëse nuk gjendet në Kodin e Procedurës Civile por në Kodin Civil, rregullim i cili nëpërmjet zbatimit të interpretimit a contrario, nxjerr kuptimin e vërtetë të normës. Për këtë arsye, vendimin e Gjykatës së Lartë e konsiderojmë të drejtë në këtë rast.

2. Shkolla e “interpretimit evolutiv/normë-krijues/pragmatist”

Megjithëse pretendohet si një teori moderne, fillesat e kësaj teorie janë antike dhe duket se i kanë rrënjët e saj në teorinë e Platonit për shtetin ideal, ku mundësia për të krijuar norma ligjore nuk duhej të ishte e centralizuar në një organ legjislativ, por e përhapur dhe për rrjedhojë edhe gjykatat mund të krijonin norma.⁵⁴ Në aspektin modern, fillesat e kësaj doktrine, e gjejmë në autorin, që më pas do të bëhej President i SHBA-së, Woodrow Wilson, i cili në librin e tij, të vitit 1908, “Qeverisja kushtetuese në Shtetet e Bashkuara” (Constitutional Government in the United States), ndër të tjera mban qendrimin se “Kushtetutat e gjalla politike duhet të jenë darviniane në strukturë dhe në praktikë”.⁵⁵ Më pas kjo teori u përpunua nga autori Horward Lee McBain, në librin e tij të vitit 1927, “Kushtetuta e gjallë, një shqyrtim i realiteteve dhe legjendave të ligjit tonë themelor”⁵⁶ dhe filloi të përkrahej dhe nga disa gjyqtarë të Gjykatës së Lartë të SHBA-së në atë kohë, si Oliver Wendell Holmes Jr. dhe Louis D. Brandeis.

Përsa i përket jurisprudencës gjyqësore, rezulton se rasti i parë i përdorimit të kësaj metode është vendimi i Komitetit Gjyqësor të Këshillit Privat të Kurorës⁵⁷ në çështjen “Edwards v Canada (AG) [1930ç AC 124, [1929ç UKPC 86” ku u përdor termi “pemë e gjallë” dhe ku janë fillesat e përdorimit të në praktikën gjyqësore të kësaj shkolle. Sipas kësaj qasjeje, gjykatat nëpërmjet jurisprudencës së tyre, mund të zhvillonin degët e kësaj “peme”. Në sistemin amerikan, situata në Gjykatën e Lartë, filloi të ndryshojë në favor të kësaj doktrine, në çështjen “Trop v. Dulles, 356 U.S. 86 (1958)”, ku u përcaktua se shoqëria ndryshon, evoluon dhe për rrjedhojë edhe vlerat e saj. Në këtë drejtim, gjykatat do të duhet të interpretojnë normat ligjore jo sipas kuptimit që ato kanë pasur në momentin e miratimit të tyre, apo kuptimit që japin fjalët që përmban teksti ligjor, por sipas vlerave që shoqëria ka në momentin e zbatimit të asaj norme ligjore mbi një mosmarrëveshje konkrete.

4. Interpretimi krahasimor

Interpretimi krahasimor, në jurisprudencën e Gjykatës së Lartë, që ka të bëjë me Kodin Civil, nuk është e përdorur gjerësisht. Megjithëse ka vendime që i referohen legjislacionit dhe jurisprudencës italiane, gjermane dhe asaj franceze, kryesisht ato mbeten të rralla. Këtë rast po e ilustrojmë më një nga vendimet e viteve të fundit të Gjykatës së Lartë, e cila ka arsyetuar se “79. Kodi Civil Francez, i cili ka pasur një ndikim të madh në hartimin e Kodit Civil Italian, në nenin 2265 (parashkrimi fitues i sendeve të paluajtshme me afat 10 dhe 20 vjeçar) për qëllimet e parashkrimit fitues me titull, shquan çdo titull që është i aftë të kalojë pronësinë e sendit. Në këtë mënyrë, edhe ky kod civil i jep kuptim të gjerë nocionit titull, duke mos u kufizuar vetëm tek veprimi juridik.

...

142. Së treti, neni 166 i KC nuk duhet të gjejë zbatim për sendet e luajtshme pronë publike. Këtu Kolegji sjell në vëmendje, për qëllime te interpretimit krahasues, një vendim të Gjykatës së Kasacionit të Republikës së Francës, (shih vendim, Dhoma Civile nr. 1, dt. 13 shkurt 2019). Në këtë vendim Gjykata ka vlerësuar se neni 2276 (analog me nenin 166 të Kodit tonë), nuk gjen zbatim për sendet e luajtshme në pronësi publike dhe kjo përbën një kufizim të justifikuar dhe legjitim të së drejtës së poseduesit në mirëbesim, në kuptim të nenit 1 të protokollit nr. 1 të KEDNJ. Neni 166 i Kodit tonë, nuk e vendos në mënyrë të shprehur një kufizim të tillë, por në të njëjtën mënyrë sikurse nuk mund të veprojë neni 168 mbi pronën e paluajtshme publike të patjetërsueshme, e njëjta logjikë duhet të vlejë edhe për sendet e luajtshme pronë publike. Kjo sipas parimit se të mirat që i përkasin domenit publik, qofshin këto sende të luajtshme apo të paluajtshme, janë të patjetërsueshme dhe nuk mund të kalojnë në pronësinë e subjekteve privatë.⁵⁸

Në këtë çështje referimi është bërë me qëllim gjetjen e dispozitave të njëjta në kodet e huaja dhe që i përshtaten legjislacionit shqiptar. Megjithëse përdorimi në këtë rast duket deri diku i saktë, nga një analizë e jurisprudencës gjyqësore në çështje që kanë të bëjnë me Kodin Civil aktual rezulton se edhe në ato raste kur përdoret shpesh përdoret në mënyrë që mund të përshkruhet si e paorganizuar dhe e fragmentuar.