"Lojëra" bërthamore

Duma shtetërore, Parlamenti rus, do të votojë këtë javë nëse do të revokojë ratifikimin e Rusisë të Traktatit Gjithëpërfshirës të Ndalimit të Testeve Bërthamore të vitit 1996 (CTBT). Kjo pason një deklaratë në Klubin e Diskutimit Valdai më 5 tetor, në të cilën Presidenti Vladimir Putin la të kuptohet se Rusia mund të rifillojë testimin e armëve bërthamore pas më shumë se tre dekadash, për herë të parë që nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik.

Kjo lëvizje e padobishme duket se lidhet më shumë me një sinjal gjeopolitik sesa me zhvillimin e armëve bërthamore. Ka pikëpyetje nëse Rusisë i ka mbetur gjë pa mësuar nga shpërthimet testuese të armëve bërthamore, duke pasur parasysh të dhënat e grumbulluara nga 715 testet bërthamore të kryera nga Bashkimi Sovjetik (e para në vitin 1949 deri në të fundit në tetor 1990), dhe programi rus i fuqishëm i modelimit dhe testimit pa shpërthime bërthamore që atëherë.

Ashtu siç ndodhi me pezullimin nga Rusia të Traktatit për Masat për Reduktimin dhe Kufizimin e Mëtejshëm të Armëve Strategjike Sulmuese (New START) në shkurt, qëllimi i Presidentit Putin këtu mund të jetë ngritja e një alarmi dhe klime pasigurie midis shteteve që mbështesin Ukrainën në mbrojtje kundër pushtimit të paligjshëm rus. Motive të ngjashme duket se qëndrojnë pas deklaratave të tjera të bëra nga zyrtarët rusë gjatë 18 muajve të fundit, si dhe vendimit të Rusisë për të transferuar armë bërthamore jostrategjike në Bjellorusi gjatë verës së këtij viti. Megjithatë, as njoftimi dhe as tërheqja aktuale nga CTBT nuk do të ndryshonin llogaritjen themelore të kërcënimit dhe rrezikut bërthamor, sepse ato nuk do të modifikonin stimujt, doktrinën bërthamore apo qëndrimin e fortë të Rusisë. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për një provë të armës bërthamore, pavarësisht rëndësisë së saj të madhe si simbol politik dhe rrezikut të efekteve mjedisore.

Njoftimi i fundit është një tjetër goditje ndaj arkitekturës tashmë të pasigurt ndërkombëtare të kontrollit të armëve nga lideri i një shteti me armë bërthamore. Si i tillë, ai dobëson stabilitetin ndërkombëtar dhe zvogëlon perspektivat e njerëzimit për të shmangur një garë të re të armëve bërthamore. Në këtë rast, është e vështirë për Shtetet e Bashkuara të mund të shfaqin shumë kritika ndaj njoftimit të Putinit dhe tërheqjes së mundshme të Rusisë nga CTBT pasi që vetë SHBA-ja nuk ka arritur të ratifikojë traktatin dhe të bëhet palë e tij në 27 vite që nga nënshkrimi i parë.

Edhe në lidhje me kontrollin e armëve, megjithatë, rëndësia e kësaj lëvizjeje nuk duhet të mbivlerësohet. Ndërsa ka aktivitet të bollshëm në vendin e testimit bërthamor rus të Novaya Zemlya në Arktik, ka raporte për aktivitet të krahasueshëm në Sitin e Sigurisë Kombëtare të Nevadës të SHBA-së gjatë pesë viteve të fundit. Puna në Novaya Zemlya mund të përfshijë mirëmbajtjen dhe gatishmërinë për të ashtuquajturat testime nënkritike të mëtejshme (teste armësh që qëllimisht nuk prodhojnë një shpërthim bërthamor). Mund të jetë përgatitje për një shpërthim bërthamor në të ardhmen, por kjo nuk është e pashmangshme.

Megjithatë, dobësimi i mëtejshëm i kontrollit të armëve është i padëshiruar. Çështja më urgjente në kontrollin e armëve është fati i Neë START. Rusia ka pezulluar pjesëmarrjen e saj në traktatin që skadon në vitin 2026. Është traktati i fundit që kufizon arsenalet bërthamore të Rusisë dhe SHBA-së, të cilat së bashku zotërojnë pothuajse 90 për qind të të gjitha armëve bërthamore. Nuk ka negociata aktuale për një traktat pasues dhe, që kufizimet e reja për dislokimin bërthamor të jenë në fuqi deri në vitin 2026, përgatitjet nga të dy fuqitë duhet të ishin duke u zhvilluar tashmë. Për hir të stabilitetit strategjik, Rusia dhe SHBA duhet të lënë mënjanë mosmarrëveshjet e tyre dhe të shkojnë në tryezën e negociatave.

^{*Dan Smith, drejtor i SIPRI.}

^{Dr. Wilfred Wan, drejtor i Programit të Armëve të Shkatërrimit në Mas SIPRI.}

^{Matthew Bunn, profesor James R. Schlesinger i Praktikës së Energjisë, Sigurisë Kombëtare dhe Politikës së Jashtme në Shkollën Kennedy të Harvardit.}

/Sipri.org/ Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve mbi Paqen në Stokholm