Pse duhet të na shqetësojë rritja e borxhit dhe aseteve

Mbyllni sytë dhe përpiquni të imagjinoni 160 trilionë dollarë. Mund të duket e pamundur. Ato zero në 160 000 000 000 000 dollarë - të cilat pothuajse zënë një rresht më vete – mund t’ju bëjnë t’ju merren mendtë.

Duhet të përpiqemi gjithsesi ta imagjinojmë një shumë të tillë sepse një raport i ri për gjendjen e bilancit të botës (d.m.th., aktivet dhe borxhet e tij në raport me rritjen) ka një gjetje befasuese. Në kompaninë e konsulencës McKinsey, analistët besojnë se, që nga viti 2000, stoku botëror i pasurisë në letër (çmimi spekulativ dhe i parealizuar i të gjitha aktiveve të saj financiare) është rritur me rreth 160 trilion dollarë. Po, vërtet.

Pjesërisht, kjo reflekton rritjen reale ekonomike. Por ajo rrjedh kryesisht nga një rritje e mprehtë e borxhit global dhe në ofertën e parasë nëpërmjet lehtësimit sasior, veçanërisht në vende të tilla si SHBA, të cilat kanë rritur çmimet e aseteve. Për çdo dollar investim global të bërë që nga viti 2000, janë shtuar rreth 1.90 dollarë borxh. Gjatë periudhës 2020 dhe 2021, kjo "u rrit në 3,40 dollarë për çdo 1,00 dollarë investim neto", thotë McKinsey. Kjo ishte norma më e shpejtë në 50 vjet.

Kjo ka rritur vlerën e supozuar të të gjitha aktiveve globale, në raport me produktin e brendshëm bruto, nga rreth 470 për qind e PBB-së globale në vitin 2000, në më shumë se 600 për qind sot, me tregjet e pasurive të paluajtshme dhe të aksioneve që lulëzojnë më shpejt se ekonomia "reale" në një shkallë vërtet të jashtëzakonshme (160 trilion dollarë).

Shumicën e kohës, ky model diskutohet rrallë. Kjo vjen pjesërisht për shkak se gjurmimi i këtij bilanci global përfshin aq shumë hamendje, saqë pak analistë e kanë provuar ndonjëherë (me përjashtim të disa përpjekjeve në Bankën për Marrëveshjet Ndërkombëtare). Por kjo vjen edhe për faktin se është tipar i natyrës njerëzore të supozojmë se çdo gjë me të cilën jemi rritur përfaqëson "normalitetin" dhe do të vazhdojë. Dhe meqenëse inflacioni i fshehtë i çmimit të aktiveve ka ndodhur për kaq shumë kohë, madje edhe para vitit 2000, tani duket krejtësisht "normal".

Dy faktorë që po dalin tani në pah duhet të na bëjnë të gjithëve ta rimendojmë këtë. Së pari, inflacioni i çmimit të aktiveve ka qenë faktor kyç pas pabarazisë në rritje të pasurisë që ekonomistë si Thomas Piketty kanë identifikuar vitet e fundit dhe që ka helmuar politikën perëndimore. Së dyti, ky trend i çmimeve gjithnjë në rritje të aseteve mund të jetë pranë ndryshimit. Një faktor kyç pas tij është se normat e interesit kanë pasur prirje rënëse prej dekadash, duke e bërë borxhin të lirë. Megjithatë, vitin e kaluar, normat u rritën, duke fshirë rreth 8 trilionë dollarë, ekuivalente me një të tretën e ekonomisë amerikane, nga asetet e familjeve vetëm në vitin 2022.

Ndoshta ky është një gabim. Çmimi i obligacioneve sugjeron që shumë investitorë presin që normat të ulen në të ardhmen. Dhe raporti i McKinsey, i titulluar "E ardhmja e pasurisë dhe rritjes është në ekuilibër", përshkruan katër skenarë të mundshëm të së ardhmes - njëri prej të cilëve është kthimi në atë që ne e konsiderojmë "normale", domethënë normat e ulëta dhe më shumë rritje të çmimeve të aseteve.

Por unë personalisht dyshoj se kjo ka gjasa të ndodhë. Këtë javë, Jamie Dimon, kreu i JPMorgan Chase, paralajmëroi se "të gjithë duhet të jenë të përgatitur që tarifat të shkojnë [madje] më të lart nga sa janë". Kjo ngre një pyetje kyçe: nëse po hyjmë në një "normalitet" të ri, si do të përshtatemi në mënyrë konjitive?

Në mënyrë shqetësuese, përgjigja është e paqartë. Një tjetër nga skenarët e skicuar në raport është ai ku inflacioni qëndron i lartë dhe i paqëndrueshëm për një kohë të gjatë, i kombinuar me njëfarë rritjeje. Nëse kjo ndodh, mund t’i hapë rrugën një modeli të njohur si "shtypje financiare" - termi ekonomik për një vend ku yield-et e obligacioneve afatgjata të qeverisë qëndrojnë më të ulëta se inflacioni për disa vite, duke bërë që, në thelb, kushdo që zotëron obligacione të tilla të humbasë para çdo vit.

Një opsion i tretë është një valë ristrukturimesh dhe recesionesh të bilancit që redukton borxhin e tepërt. Siç shkruan David Graeber në librin e tij “Borxhi”, kur borxhi dhe çmimet e aseteve janë rritur më parë, ai zakonisht ka prodhuar "shpërthime" politike ose ka bërë që qeveritë të përpiqen të krijojnë "valvula sigurie" sociale - siç është falja e borxhit - për të shmangur kolapsin.

Kjo tingëllon e arsyeshme në teori; siç zbuloi Mesopotamia e lashtë disa mijëvjeçarë më parë, ideja e "fshirjes së rrasës" nga borxhet e tepërta mund t'i mundësojë një shoqërie të ringrihet. Por McKinsey vlerëson se një recesion dhe ristrukturim i plotë i bilancit mund të fshijë 48 trilion dollarë të pasurisë në vitet e ardhshme, me 30 për qind rënie në çmimet e kapitalit dhe të pasurive të paluajtshme në vende të tilla si SHBA. Kjo ndoshta do të ndihmonte për të reduktuar pabarazinë në planin afatgjatë. Por do të ishte një tronditje e tillë që mund të zbehte keq besimin - dhe rritjen ekonomike.

Natyrisht, ekziston edhe një skenar tjetër i mundshëm: një mrekulli produktiviteti që mundëson zgjerimin e aktivitetit real ekonomik shumë më shpejt se pasuria në letër dhe borxhi, duke ribalancuar botën. Ky do të ishte graali i shenjtë. Por është e vështirë të besohet se do të ndodhë. Kështu që unë do t'ju bëj thirrje, edhe një herë, të mendoni për shifrën marramendëse prej 160 trilion dollarësh. Dhe pastaj pyesni: a mund ta sintonizojmë mendjen me një epokë ku çmimet e aseteve nuk rriten gjithmonë? Cila do të jetë e ardhmja jonë "normale"?

/ Financial Times /