Dashuria është privilegj i madh

 

Simone de Beauvoir më pati prezantuar me Jean Genet dhe Jean-Paul Sartre, të cilët i intervistova. Por ajo hezitoi të intervistohej vetë: “Pse duhet të flasim për mua? A nuk mendoni se e kam bërë mjaftueshëm në tre librat e mi me kujtime?” U deshën disa letra dhe biseda për ta bindur atë të kundërtën, dhe kjo vetëm me kushtin "që nuk do të zgjaste shumë".

Intervista u zhvillua në studion e Miss de Beauvoir në rrugën “Schoëlcher” në Montparnasse, pesë minuta më këmbë nga banesa e Sartrit. Ne e realizuam në një dhomë të madhe, me diell, e cila shërbente si dhomë studimi dhe ndenjeje. Raftet ishin të mbushura me libra çuditërisht jo interesantë. "Më të mirët," më tha ajo, "i kanë në duar miqtë e mi dhe nuk m’i kthejnë më". Tavolinat ishin të mbuluara me objekte shumëngjyrëshe të sjella nga udhëtimet e saj, por e vetmja vepër e vlefshme në dhomë ishte një llambë e bërë për të nga Giacometti. Të shpërndara në të gjithë dhomën ishin dhjetëra pllaka gramafoni, një nga lukset e pakta që Miss de Beauvoir i lejonte vetes.

Përveç fytyrës së saj me tipare klasike, ajo që të binte në sy te Simone de Beauvoir ishte çehrja e saj e freskët, rozë dhe sytë e saj të pastër blu, jashtëzakonisht të rinj dhe të gjallë. Të krijohej përshtypja se ajo dinte dhe shihte gjithçka; kjo frymëzonte njëfarë ndrojtjeje. Fjalimi i saj ishte i shpejtë, sillej në mënyrë të drejtpërdrejtë, pa qenë e ashpër dhe ishte mjaft e qeshur dhe miqësore.

Përgjatë shtatë viteve të fundit, ju keni shkruar kujtimet tuaja, në të cilat shpesh pyesni veten për vokacionin dhe profesionin tuaj. Kam përshtypjen se ishte humbja e besimit fetar ajo që ju çoi te shkrimi.

Është shumë e vështirë ta rishikosh të kaluarën e dikujt pa bërë pak me hile. Dëshira ime për të shkruar shkon shumë larg në të kaluarën. Kam shkruar tregime në moshën tetëvjeçare, por shumë fëmijë bëjnë të njëjtën gjë. Kjo nuk do të thotë se ata kanë prirje për të shkruar. Mund të ketë ndodhur që në rastin tim, vokacioni të jetë theksuar sepse kisha humbur besimin fetar; Është gjithashtu e vërtetë që kur lexoja libra që më preknin thellë, si p.sh. “The Mill on the Floss” i George Eliot-it, doja tmerrësisht të isha, si ajo, një grua librat e të cilës do të lexoheshin, librat e të cilës do t’i preknin lexuesit.

Jeni ndikuar nga letërsia angleze?

Studimi i anglishtes ka qenë një nga pasionet e mia që nga fëmijëria. Ka një pjesë të literaturës për fëmijë në anglisht shumë më simpatike se ajo që ekziston në frëngjisht. Më pëlqente të lexoja “Lizën në botën e çudirave”, “Peter Pan”, George Eliot dhe madje edhe Rosamond Lehmann.

“Përgjigje e pluhurosur”?

Kisha një pasion të vërtetë për atë libër. E megjithatë ishte mjaft mediokër. Vajzat e brezit tim e adhuronin. Autorja ishte shumë e re dhe çdo vajzë e gjente veten te Judy. Libri ishte mjaft i zgjuar, madje mjaft delikat. Sa për mua, unë e kisha zili jetën universitare angleze. Unë jetoja në shtëpi. Unë nuk kisha një dhomë timen. Në fakt, nuk kisha asgjë fare. Dhe megjithëse ajo jetë nuk ishte e lirë, më lejoi privatësinë dhe më dukej e mrekullueshme. Autorja kishte njohur të gjitha mitet e vajzave adoleshente – djemve të pashëm me një atmosferë misterioze rreth tyre e kështu me radhë. Më vonë, natyrisht, lexova Brontët dhe librat e Virginia Woolf: “Orlando”, “Zonja Dalloway”. Nuk më bëhet shumë vonë për “Dallgët”, por më pëlqen shumë, shumë libri i saj për Elizabeth Barrett Browning.

Po në ditarin e saj?

Kjo më intereson më pak. Është tepër letrare. Është magjepsëse, por është e huaj për mua. Ajo është shumë e shqetësuar nëse do të publikohet, çfarë do të thonë njerëzit për të. Më pëlqeu shumë "Një dhomë e gjitha për vete”, ku flet për situatën e grave. Është një ese e shkurtër, por që godet aty ku duhet. Ajo shpjegon shumë mirë pse gratë nuk dinë të shkruajnë. Virginia Woolf është një nga gratë shkrimtare që më ka interesuar më shumë. Keni parë ndonjë foto të saj? Një fytyrë jashtëzakonisht e vetmuar. . .Në një farë mënyre, ajo më intereson mua më shumë se Colette. Në fund të fundit, Colette është shumë e përfshirë në lidhjet e saj të vogla të dashurisë, në çështjet shtëpiake, lavanderi, kafshët shtëpiake. Virginia Woolf është shumë më e gjerë.

I keni lexuar librat e saj të përkthyer?

Jo, në anglisht. Unë lexoj anglisht më mirë sesa e flas atë.

Çfarë mendoni për arsimin universitar për një shkrimtar? Ju vetë ishit një studente e shkëlqyer në Sorbonë dhe njerëzit prisnin që ju të kishit një karrierë të shkëlqyer si mësuese.

Studimet e mia më dhanë vetëm njohuri sipërfaqësore të filozofisë, por e mprehën interesin tim për të. Përfitova shumë nga të qenit mësuese—domethënë nga aftësia për të shpenzuar shumë kohë duke lexuar, shkruar dhe duke edukuar veten. Në ato ditë, mësuesit nuk kishin një program shumë të ngarkuar. Studimet më dhanë një bazë solide, sepse për të kaluar provimet e shtetit duhet të eksplorosh fusha për të cilat nuk do ta vrisje mendjen nëse do të merreshe vetëm me kulturën e përgjithshme. Ato më dhanë një metodë të caktuar akademike që ishte e dobishme kur shkrova “Seksin e Dytë” dhe që ka qenë e dobishme, në përgjithësi, për të gjitha studimet e mia. E kam fjalën për një mënyrë për të kaluar përmes librave shumë shpejt, për të parë se cilat vepra janë të rëndësishme, për t'i klasifikuar ato, për të qenë në gjendje të refuzosh ato që janë të parëndësishme, për të qenë në gjendje të përmbledhësh, të shfletosh.

Ishe mësuese e mirë?

Nuk mendoj kështu, sepse më interesonin vetëm nxënësit e zgjuar dhe aspak të tjerët, ndërsa një mësues i mirë duhet t’i ketë në vëmendje të gjithë. Por nëse jep mësime filozofie, nuk ke ëfarë t’u bësh atyre. Ishin gjithmonë katër ose pesë studentë që flisnin dhe të tjerët nuk kishin interes. Nuk u shqetësova shumë për ta.

Ju kishit shkruar për dhjetë vjet para se të botoheshit, në moshën tridhjetë e pesë vjeç. Nuk u dekurajuat në asnjë moment?

Jo, sepse në kohën time ishte e pazakontë të botoheshe kur ishe shumë i ri. Sigurisht, kishte një ose dy shembuj, si për shembull Radiguet, i cili ishte një mrekulli. Vetë Sartri nuk u botua deri sa ishte rreth tridhjetë e pesë vjeç, kur u nxorën “Neveria” dhe “Muri”. Kur libri im i parë pak a shumë i botueshëm u refuzua, u dekurajova pak. Dhe kur versioni i parë i “Ajo erdhi për të qëndruar” u refuzua, ishte shumë e pakëndshme. Pastaj mendova se duhej të merrja kohën time. Dija shumë shembuj shkrimtarësh që ishin të ngadaltë në fillimet e tyre. Dhe njerëzit gjithmonë flisnin për rastin e Stendalit, i cili nuk filloi të shkruante deri në moshën dyzetvjeçare.

A jeni ndikuar nga ndonjë shkrimtar amerikan kur keni shkruar romanet tuaja të hershme?

Ndërsa shkruaja “Ajo erdhi për të qëndruar”, sigurisht që u ndikova nga Heminguej për aq sa ishte ai që na mësoi njëfarë thjeshtësie të dialogut dhe rëndësinë e gjërave të vogla në jetë.

A hartoni një plan shumë të saktë kur shkruani një roman?

Nuk kam shkruar një roman për dhjetë vjet, kohë gjatë së cilës kam punuar për kujtimet e mia. Kur shkrova "Mandarinët", për shembull, krijova personazhe dhe një atmosferë rreth një teme të caktuar dhe pak nga pak komploti mori formë. Por në përgjithësi filloj ta shkruaj një roman shumë kohë përpara se të përpunoj komplotin.

Njerëzit thonë se keni një vetëdisiplinë të madhe dhe se nuk lejoni t’u kalojë asnjë ditë pa punuar. Në çfarë ore filloni?

Unë jam gjithmonë me nxitim për të nisur, megjithëse në përgjithësi nuk më pëlqen ta filloj ditën. Fillimisht pi çaj dhe më pas, rreth orës dhjetë, filloj punën dhe punoj deri në një. Pastaj takoj miqtë e mi dhe pas kësaj, në orën pesë, kthehem në punë dhe vazhdoj deri në nëntë. Nuk e kam të vështirë të kap fillin pasdite. Kur të largoheni, unë do të lexoj gazetën ose ndoshta do të shkoj të bëj pazar. Më shpesh është kënaqësi të punosh.

Kur e takoni Sartrin?

Çdo mbrëmje dhe shpesh në drekë. Në përgjithësi punoj në shtëpinë e tij pasditeve.

A nuk ju bezdis të shkoni nga një apartament në tjetrin?

Jo. Meqenëse nuk shkruaj libra shkencorë, i marr të gjitha letrat me vete dhe funksionon shumë mirë.

A zhyteni menjëherë në punë?

Varet deri diku nga ajo që po shkruaj. Nëse puna shkon mirë, kaloj një çerek ose gjysmë ore duke lexuar atë që kam shkruar një ditë më parë dhe bëj disa korrigjime. Pastaj vazhdoj prej andej. Për të kapur temën, duhet të lexoj atë që kam bërë.

A kanë të njëjtat zakone si ju miqtë tuaj shkrimtarë?

Jo, është një çështje mjaft personale. Genet, për shembull, funksionon krejt ndryshe. Ai kalon rreth dymbëdhjetë orë në ditë për gjashtë muaj kur është duke punuar për diçka dhe kur të ketë mbaruar, mund të lërë gjashtë muaj të tjerë të kalojnë pa bërë asgjë. Siç thashë, punoj çdo ditë, përveç dy ose tre muajve pushime kur udhëtoj dhe përgjithësisht nuk punoj fare. Lexoj shumë pak gjatë vitit dhe kur largohem marr një çantë të madhe plot me libra, libra që nuk kam pasur kohë t'i lexoja. Por nëse udhëtimi zgjat një muaj ose gjashtë javë, nuk ndihem rehat, veçanërisht nëse jam mes dy librave. Mërzitem nëse nuk punoj.

A janë dorëshkrimet tuaja origjinale gjithmonë me shkrim dore? Kush i deshifron ato? Nelson Algren thotë se ai është një nga të paktët njerëz që mund të lexojë dorëshkrimin tuaj.

Nuk di të shkruaj, por kam dy daktilografiste që arrijnë të deshifrojnë atë që shkruaj. Kur punoj në versionin e fundit të një libri, kopjoj dorëshkrimin. Jam shumë e kujdesshme. Përpiqem shumë. Shkrimi im është mjaft i lexueshëm.

Në "Gjaku i të tjerëve” dhe “Të gjithë njerëzit janë të vdekshëm", ju merreni me problemin e kohës. A u ndikuat, në këtë aspekt, nga Joyce apo Faulkner?

Jo, ishte një preokupim personal. Unë kam qenë gjithmonë e vetëdijshme për kohën që kalon. Gjithmonë kam menduar se isha e vjetër. Edhe kur isha dymbëdhjetë vjeç, mendoja se ishte e tmerrshme të ishe tridhjetë. Ndjeva se diçka kishte humbur. Në të njëjtën kohë, isha e vetëdijshme për atë që mund të fitoja dhe disa periudha të jetës sime më kanë mësuar shumë. Por, pavarësisht gjithçkaje, gjithmonë më ka përndjekur koha që kalon dhe fakti që vdekja vazhdon të na afrohet. Për mua, problemi i kohës është i lidhur me atë të vdekjes, me mendimin se ne në mënyrë të pashmangshme i afrohemi gjithnjë e më shumë asaj, me tmerrin e zhbërjes. Pra është më shumë ajo frika që, në vend të faktit që gjërat shpërbëhen, dashuria shteron. Kjo është gjithashtu e tmerrshme, megjithëse mua personalisht, kjo nuk më ka shqetësuar kurrë. Gjithmonë në jetën time ka pasur vazhdimësi. Unë kam jetuar gjithmonë në Paris, pak a shumë në të njëjtat lagje. Marrëdhënia ime me Sartrin ka zgjatur shumë. Kam miq shumë të vjetër të cilët vazhdoj t'i takoj. Pra, nuk është se e kam ndier që koha i prish gjërat, por përkundrazi është fakti që unë gjithmonë ia dal të përshtatem. E kam fjalën për faktin që kam hedhur pas krahëve kaq vite dhe kam kaq shumë të tjera përpara. Unë i numëroj ato.

Në pjesën e dytë të kujtimeve tuaja, ju i bëni Sartrit një portret të kohës kur ai shkruante “Neverinë”. Ju e përshkruani atë si të fiksuar nga ato që ai i quan "gaforret" e tij, nga ankthi. Duket se keni qenë, në atë kohë, pjesa e gëzueshme e çiftit. Megjithatë, në romanet tuaja, ju zbuloni një preokupim për vdekjen që nuk e gjejmë kurrë te Sartri.

Por mbani mend se çfarë thotë ai në “Fjalët”. Ai thotë se nuk e ndjeu kurrë afërsinë e vdekjes, ndërsa shokët e tij studentë - për shembull, Nizan, autori i “Aden, Arabie” - ishin magjepsur prej saj. Në një farë mënyre, Sartri ndjeu se ishte i pavdekshëm. Ai vuri gjithçka në veprën e tij letrare dhe me shpresën se vepra e tij do të mbijetonte, ndërsa për mua, për faktin se jeta ime personale do të tretet, nuk jam aspak e shqetësuar nëse vepra ime ka gjasa të zgjasë në kohë. Gjithmonë kam qenë thellësisht e vetëdijshme se gjërat e zakonshme të jetës zhduken, aktivitetet e përditshme, përshtypjet e dikujt, përvojat e dikujt në të kaluarën. Sartri mendonte se jeta mund të kapej në një kurth fjalësh dhe gjithmonë kam ndier se fjalët nuk ishin vetë jeta, por një riprodhim i jetës, i diçkaje të vdekur, si të thuash.

Pikërisht kjo është çështja. Disa njerëz pretendojnë se ju nuk keni fuqinë për të transpozuar jetën në romanet tuaja. Me këtë, ata nënkuptojnë se personazhet tuaja janë kopjuar nga njerëzit përreth jush.

Unë nuk e di. Cila është imagjinata? Në planin afatgjatë, bëhet fjalë për arritjen e një shkalle të caktuar përgjithësimi, të së vërtetës për atë që është, për atë që jeton në të vërtetë. Veprat që nuk bazohen në realitet nuk më interesojnë nëse nuk janë jashtë mase ekstravagante, për shembull romanet e Alexandre Dumas ose të Victor Hugo, që janë epike në llojin e tyre. Por unë nuk i quaj histori "të sajuara" veprat e imagjinatës, por vepra artizanale. Nëse do të doja të mbrohesha, mund t'i referohesha romanit “Lufta dhe Paqja” të Tolstoit, të gjithë personazhet e të cilit janë marrë nga jeta reale.

Le të kthehemi te personazhet tuaja. Si i zgjidhni emrat e tyre?

Unë nuk e konsideroj këtë shumë të rëndësishme. Zgjodha emrin Xavière në "Ajo erdhi për të qëndruar", sepse kisha takuar vetëm një njeri që kishte atë emër. Kur kërkoj emra, përdor numëratorin telefonik ose përpiqem të kujtoj emrat e ish-nxënësve.

Me cilin nga personazhet je më shumë e lidhur?

Nuk e di. Mendoj se më interesojnë më pak vetë personazhet sesa marrëdhëniet e tyre, qoftë kjo çështje dashurie apo miqësie. Ishte kritiku Claude Roy ai që e vuri në dukje këtë.

Në çdo roman tuajin gjejmë një personazh femër që bie në grackën e nocioneve të rreme dhe që kërcënohet nga çmenduria.

Shumë gra moderne janë të tilla. Gratë janë të detyruara të luajnë duke qenë ajo që nuk janë, të luajnë, për shembull, të jenë kurtizane të mëdha, të tregojnë një personalitet të shtirur. Ato janë në prag të neurozës. Ndiej dhembshuri ndaj grave të atij lloji. Tërheqin interesin tim më shumë se amvisat dhe nënat e ekuilibruara. Sigurisht që ka gra që më interesojnë edhe më shumë: ato që janë edhe të vërteta edhe të pavarura, që punojnë dhe krijojnë.

Asnjë nga personazhet tuaja femërore nuk është i imunizuar nga dashuria. Ju pëlqen elementi romantik.

Dashuria është një privilegj i madh. Dashuria e vërtetë, e cila është shumë e rrallë, pasuron jetën e burrave dhe grave që e përjetojnë atë.

Në romanet tuaja, duket se janë gratë – po mendoj për Françoise në “Ajo erdhi për të qëndruar” dhe Anne në “Mandarinët” – ato që e përjetojnë më shumë.

Arsyeja është se, pavarësisht gjithçkaje, gratë japin më shumë nga vetja në dashuri, sepse shumica e tyre nuk kanë gjë tjetër që i përthith. Ndoshta ato janë gjithashtu më të afta për simpati të thellë, e cila është baza e dashurisë. Ndoshta është kështu edhe sepse mund ta projektoj veten më lehtë te femrat sesa te meshkujt. Personazhet e mi femra janë shumë më të pasura se personazhet e mi meshkuj.

Ju kurrë nuk keni krijuar një personazh femër të pavarur dhe vërtet të lirë që ilustron në një mënyrë apo tjetër tezën e “Seksit të Dytë”. Pse?

I kam treguar gratë ashtu siç janë, si qenie njerëzore të ndara dhe jo siç duhet të jenë.

Pas romanit tuaj të gjatë, “Mandarinët”, ju pushuat së shkruari fiction dhe filluat të punoni me kujtimet tuaja. Cilën nga këto dy forma letrare preferoni?

Më pëlqejnë të dyja. Ato ofrojnë lloje të ndryshme kënaqësie dhe zhgënjimi. Ndërsa shkruaj kujtimet e mia, është shumë e këndshme ndjesia se mbështetem nga realiteti. Nga ana tjetër, kur njeriu e ndjek realitetin nga dita në ditë, siç e kam bërë unë, ka disa thellësi, disa lloje mitesh dhe kuptimesh që njeriu i shpërfill. Në roman, megjithatë, mund të shprehen këto horizonte, këto ngjyrime të jetës së përditshme, por ka një element trillimi që është gjithsesi shqetësues. Njeriu duhet të synojë të shpikë pa fabrikuar. Kisha kohë që doja të flisja për fëmijërinë dhe rininë time. Kisha mbajtur marrëdhënie shumë të thella me to, por nuk kishte asnjë shenjë të tyre në asnjë nga librat e mi. Edhe para se të shkruaja romanin tim të parë, kisha dëshirë të bëja, si të thuash, një bisedë zemër më zemër. Ishte një nevojë shumë emocionale, shumë personale. Pas “Kujtimeve të një vajze shumë të edukuar” isha e pakënaqur dhe më pas mendova të bëja diçka tjetër. Por nuk munda. Thashë me vete: “Kam luftuar për të qenë e lirë. Çfarë kam bërë me lirinë time, çfarë ka ndodhur me të?” Unë shkrova vazhdimin që më çoi nga mosha njëzet e një vjeçe deri në kohën e sotme, nga “Gjërat kryesore të jetës” te “Forca e Rrethanës”.

Në takimin e shkrimtarëve në Formentor disa vite më parë, Carlo Levi e përshkroi “Gjërat kryesore të jetës” si "historinë më madhështore të dashurisë së shekullit". Sartri u shfaq për herë të parë si qenie njerëzore. Ju zbuluat një Sartër që nuk ishte kuptuar drejt, një njeri shumë të ndryshëm nga Sartri legjendar.

E bëra qëllimisht. Ai nuk donte që unë të shkruaja për të. Më në fund, kur pa që unë fola për të ashtu siç fola, më la dorë të lirë.

Sipas mendimit tuaj, pse, megjithë reputacionin që ka për njëzet vjet, Sartri mbetet i keqkuptuar dhe ende sulmohet dhunshëm nga kritikët?

Për arsye politike. Sartri është një njeri që ka kundërshtuar dhunshëm klasën në të cilën ka lindur, e cila për këtë arsye e konsideron atë një tradhtar. Por kjo është klasa që ka para, e cila blen libra. Situata e Sartrit është paradoksale. Ai është një shkrimtar antiborgjez që lexohet nga borgjezia dhe admirohet prej saj si një nga produktet e saj. Borgjezia ka monopolin e kulturës dhe mendon se ajo lindi Sartrin. Në të njëjtën kohë, e urren sepse ai e sulmon atë.

Në një intervistë me Heminguejin në The Paris Review, ai tha: "Gjithçka për të cilën mund të jeni i sigurt, në një shkrimtar me mendje politike është se nëse vepra e tij mbetet në kohë, do t'ju duhet të kapërceni politikën kur ta lexoni". Sigurisht, ju nuk jeni dakord. Besoni ende te “angazhimi”?

Heminguej ishte pikërisht lloji i shkrimtarit që nuk donte kurrë të angazhohej. E di që ka qenë i përfshirë në luftën civile spanjolle, por si gazetar. Heminguej nuk ishte kurrë thellësisht i përkushtuar, kështu që ai mendon se ajo që është e përjetshme në letërsi është ajo që nuk i vihet datë, nuk është e përkushtuar. Nuk jam dakord. Në rastin e shumë shkrimtarëve, është edhe qëndrimi i tyre politik që më bën t'i pëlqej ose të mos i pëlqej. Nuk ka shumë shkrimtarë të kohëve të mëparshme, puna e të cilëve ishte e përkushtuar me të vërtetë. Dhe ndonëse dikush e lexon “Kontratën Sociale” të Rusos me aq padurim sa lexon “Rrëfimet” e tij, nuk lexohet më “The New Héloïse”.

Lulëzimi i ekzistencializmit duket se ka qenë periudha nga fundi i luftës deri në vitin 1952. Në kohën e tanishme, "romani i ri" është në modë; dhe shkrimtarë të tillë si Drieu La Rochelle dhe Roger Nimier.

Sigurisht që ka një kthim djathtas në Francë. Vetë romani i ri nuk është reaksionar, as autorët e tij. Një simpatizant mund të thotë se ata duan të flakin disa tradita borgjeze. Këta shkrimtarë nuk janë shqetësim. Në planin afatgjatë, golizmi (De Gol) na rikthen te petainizmi (Philippe Pétain) dhe është e pritshme që një bashkëpunëtor si La Rochelle dhe një reaksionar ekstrem si Nimier të shihen sërish me shumë respekt. Borgjezia po shfaqet sërish me ngjyrat e saj të vërteta – pra si një klasë reaksionare. Shikoni suksesin e “Fjalëve” të Sartrit. Ka disa gjëra që duhen theksuar. Ky është ndoshta - nuk do të them libri e tij më i mirë, por një nga më të mirët. Sido që të jetë, është një libër i shkëlqyer, një shfaqje emocionuese e virtuozitetit, një vepër e shkruar mrekullisht. Në të njëjtën kohë, arsyeja pse ai ka pasur një sukses të tillë është se është një libër që nuk është "i përkushtuar". Kur kritikët thonë se është libri i tij më i mirë, së bashku me “Neverinë”, duhet të kihet parasysh se “Neveria” është një vepër e hershme, një vepër që nuk angazhohet dhe që pranohet më lehtë nga të majtët dhe të djathtët sesa dramat e tij. E njëjta gjë më ndodhi me "Kujtimet e një vajze shumë të edukuar". Gratë borgjeze ishin të kënaqura kur gjetën rininë e tyre në të. Protestat filluan me “Gjërat kryesore të jetës” (The Prime of Life) dhe vazhduan me “Forcën e Rrethanës”. Thyerja është shumë e qartë, shumë e mprehtë.

Pjesa e fundit e “Forcës së Rrethanës” i kushtohet luftës së Algjerisë, ndaj së cilës ju duket se keni reaguar në mënyrë shumë personale.

I kam ndier dhe i kam menduar gjërat në mënyrë politike, por asnjëherë nuk jam angazhuar në aksion politik. E gjithë pjesa e fundit e “Forcës së Rrethanës” merret me luftën. Dhe duket anakronike në një Francë që nuk shqetësohet më për atë luftë.

A nuk e kuptuat se njerëzit do ta harronin?

Kam fshirë shumë faqe nga ai seksion. Prandaj kuptova se do të ishte anakronike. Nga ana tjetër, doja absolutisht të flisja për të dhe jam i habitur që njerëzit e kanë harruar në një shkallë të tillë. E keni parë filmin “La Belle Vie”, të regjisorit të ri Robert Enrico? Njerëzit u shtangën sepse filmi tregon luftën e Algjerisë. Claude Mauriac shkroi në “Le Figaro Litteraire”: “Pse na shfaqen ushtarë me parashutë në sheshet publike? Nuk është e vërtetë në jetë.” Por është e vërtetë në fakt. I shihja çdo ditë nga dritarja e Sartrit në Saint Germain des Prés. Njerëzit kanë harruar. Ata donin të harronin. Ata donin të harronin kujtimet e tyre. Kjo është arsyeja pse, ndryshe nga sa prisja, nuk u sulmova për atë që thashë për luftën e Algjerisë, por për atë që thashë për pleqërinë dhe vdekjen. Për sa i përket luftës së Algjerisë, të gjithë francezët tani janë të bindur se ajo nuk u zhvillua kurrë, se askush nuk u torturua, se nëse kishte tortura ata kanë qenë gjithmonë kundër torturës.

Në fund të “Forcës së Rrethanës”, ju thoni: "Ndërsa kthej kokën pas dhe shoh me mosbesim tek ajo adoleshente naive, habitem kur kuptoj se si më mashtruan." Kjo vërejtje duket se ka shkaktuar lloj-lloj keqkuptimesh.

Njerëzit – veçanërisht armiqtë – janë përpjekur ta interpretojnë atë në sensin se jeta ime ka qenë dështim, ose sepse e kuptoj faktin që kam gabuar në një nivel politik ose sepse e kuptoj që në fund të fundit një grua duhet të kishte pasur fëmijë, etj. Kushdo që e lexon librin tim me kujdes, mund të shohë që unë them krejt të kundërtën, se nuk kam zili askënd, se jam plotësisht e kënaqur me atë që ka qenë jeta ime, që i kam mbajtur të gjitha premtimet e mia dhe për rrjedhojë nëse do ta rijetoja edhe njëherë, nuk do ta jetoja ndryshe. Asnjëherë nuk jam penduar që nuk kam pasur fëmijë, pasi ajo që doja të bëja ishte të shkruaja.

Atëherë pse "e mashtruar"? Kur dikush ka një pikëpamje ekzistencialiste për botën, si e imja, paradoksi i jetës njerëzore është pikërisht se ai përpiqet të jetë dhe, në planin afatgjatë, thjesht ekziston. Është për shkak të kësaj mospërputhjeje që kur ju keni vënë piketën tuaj mbi qenien - dhe, në një farë mënyre e bëni gjithmonë kur bëni plane, edhe nëse në të vërtetë e dini se nuk mund të keni sukses të jeni - kur ktheheni dhe shikoni prapa në jetën tuaj, shihni se thjesht keni ekzistuar. Me fjalë të tjera, jeta pas teje nuk është një gjë solide, si jeta e një perëndie (siç është konceptuar, domethënë si diçka e pamundur). Jeta juaj është thjesht një jetë njerëzore.

Kështu që dikush mund të thotë, siç bëri Alain, dhe mua më pëlqen shumë ajo që ai vëren, "Asgjë nuk na është premtuar". Në një kuptim, është e vërtetë. Në një tjetër, nuk është. Sepse një djali apo vajze borgjeze që i jepet një kulturë e caktuar, në fakt i premtohen gjëra. Unë mendoj se kushdo që ka pasur një jetë të vështirë kur ishte i ri, nuk do të thotë në vitet e mëvonshme se është "mashtruar". Por kur them se më kanë mashtruar, e kam fjalën për vajzën shtatëmbëdhjetë vjeçare që ëndërronte me sy hapur në fshat pranë shkurreve të lajthisë, se çfarë do të bënte më vonë. Unë kam bërë gjithçka që kam dashur të bëj, duke shkruar libra, duke mësuar për gjëra, por më kanë mashtruar njësoj sepse kurrë nuk është më shumë se aq. Ka edhe rreshta të Mallarmé për "parfumin e trishtimit që mbetet në zemër", harroj saktësisht se si janë tamam.

Unë kam pasur atë që kam dashur dhe, kur gjithçka është thënë e bërë, ajo që njeriu dëshironte ishte gjithmonë diçka tjetër. Një grua psikanaliste më shkroi një letër shumë inteligjente në të cilën ajo thoshte se "në analizën e fundit, dëshirat gjithmonë shkojnë përtej objektit të dëshirës". Fakti është se unë kam pasur gjithçka që kam dëshiruar, por ajo "shumë përtej" që përfshihet në vetë dëshirën, nuk arrihet kur dëshira është përmbushur. Kur isha e re, kisha shpresa dhe një këndvështrim për jetën që të gjithë njerëzit e kulturuar dhe optimistët borgjezë e nxisin njeriun t'i ketë dhe lexuesit e mi më akuzojnë se nuk i inkurajoj në to. Kjo është ajo që dua të them dhe nuk jam penduar për asgjë që kam bërë apo kam menduar.

Disa njerëz mendojnë se pritja për Zotin qëndron në themel të veprave tuaja.

Jo. Sartri dhe unë kemi thënë gjithmonë se kjo dëshirë nuk i përgjigjet çdo realiteti sepse ekziston dëshira për të qenë, që kjo dëshirë të korrespondojë me ëdo realitet. Është pikërisht ajo që ka thënë Kanti në nivelin intelektual. Fakti që dikush beson në rastësi nuk është arsye për të besuar se ka një shkak suprem. Fakti që njeriu ka një dëshirë për të qenë nuk do të thotë se ai mund të arrijë ndonjëherë qenien apo edhe që qenia është një nocion i mundshëm, gjithsesi qenia është reflektim dhe në të njëjtën kohë ekzistencë. Ekziston një sintezë e ekzistencës dhe qenies që është e pamundur. Sartri dhe unë e kemi refuzuar gjithmonë dhe ky refuzim qëndron në themel të të menduarit tonë. Tek njeriu ka një zbrazëti, madje edhe arritjet e tij e kanë këtë zbrazëti. Kjo është e gjitha. Nuk dua të them që nuk kam arritur atë që kam dashur të arrij, por se arritja nuk është kurrë ajo që njerëzit mendojnë se është. Për më tepër, ekziston një aspekt naiv ose snob, sepse njerëzit imagjinojnë se nëse keni pasur sukses në një nivel shoqëror, duhet të jeni plotësisht të kënaqur me gjendjen njerëzore në përgjithësi. Por nuk është kështu.

“Jam mashtruar” nënkupton edhe diçka tjetër – domethënë, se jeta më ka bërë të zbuloj botën ashtu siç është, domethënë një botë vuajtjesh dhe shtypjeje, kequshqyerjeje për shumicën e njerëzve, gjëra që nuk i dija kur isha e re dhe kur imagjinoja se të zbuloje botën do të thoshte të zbuloje diçka të bukur. Edhe në këtë aspekt më ka mashtruar kultura borgjeze dhe prandaj nuk dua të kontribuoj në mashtrimin e të tjerëve dhe pse them se më kanë mashtruar, shkurt, që të mos mashtrohen të tjerët. Është me të vërtetë edhe një problem i llojit social. Thënë shkurt, pak e nga pak e zbulova pakënaqësinë e botës, pastaj gjithnjë e më shumë dhe më në fund, mbi të gjitha, e ndjeva në lidhje me luftën e Algjerisë dhe kur udhëtoja.

Disa kritikë dhe lexues kanë vënë re se ju keni folur për pleqërinë në një mënyrë të pakëndshme.

Shumë njerëzve nuk u pëlqeu ajo që thashë, sepse duan të besojnë se të gjitha periudhat e jetës janë të lezetshme, se fëmijët janë të pafajshëm, se të gjithë të porsamartuarit janë të lumtur, se të gjithë të moshuarit janë të qetë. Unë jam rebeluar kundër nocioneve të tilla gjatë gjithë jetës sime dhe nuk ka dyshim për faktin se momenti, i cili për mua nuk është pleqëria, por fillimi i pleqërisë, përfaqëson – edhe nëse dikush ka të gjitha burimet që dëshiron, dashuri, punë për të bërë - përfaqëson një ndryshim në ekzistencën e dikujt, një ndryshim që manifestohet me humbjen e një numri të madh gjërash. Nëse dikujt nuk i vjen keq për humbjen e veta, është sepse nuk i ka dashur ato. Unë mendoj se njerëzit që lavdërojnë pleqërinë ose vdekjen shumë lehtë janë njerëz që vërtet nuk e duan jetën. Sigurisht, në Francën e sotme duhet të thuash se gjithçka është në rregull, se gjithçka është e bukur, përfshirë edhe vdekja.

Beckett e ka ndier fort mashtrimin e gjendjes njerëzore. A ju intereson ai më shumë se "romancierët e rinj" të tjerë?

Sigurisht. Të gjitha lojërat me kohën që gjen në "romanin e ri" mund të gjenden tek Faulkner. Ishte ai që i mësoi se si ta bënin këtë dhe për mendimin tim është ai që e bën më së miri. Sa për Beckett, mënyra e tij për të theksuar anën e errët të jetës është shumë e bukur. Megjithatë, ai është i bindur se jeta është e errët dhe vetëm kaq. Edhe unë jam i bindur se jeta është e errët dhe në të njëjtën kohë e dua jetën. Por kjo bindje duket se i ka prishur atij gjithçka. Kur kjo është e gjitha që mund të thuash, nuk ka pesëdhjetë mënyra për ta thënë dhe kam zbuluar se shumë nga veprat e tij janë thjesht përsëritje të asaj që ai ka thënë më parë. “Fundi i lojës” përsërit “Duke pritur Godonë”, por në një mënyrë më të dobët.

A ka shumë shkrimtarë bashkëkohorë francezë që ju interesojnë?

Jo shumë. Unë marr shumë dorëshkrime, dhe gjëja e bezdisshme është se ato janë pothuajse gjithmonë të këqija. Për momentin, jam shumë e emocionuar për Violette Leduc. Ajo u botua për herë të parë në vitin 1946 në Koleksionin Espoir, i cili u redaktua nga Kamy. Kritikët e ngritën në qiell. Sartri, Genet dhe Jouhandeau e pëlqyen shumë atë. Ajo nuk shiti kurrë. Kohët e fundit ajo botoi një autobiografi të madhe të quajtur “Bastardja”, fillimi i së cilës u botua në Les Temps Modernes, kryeredaktor i së cilës është Sartri. I shkrova një parathënie librit, sepse mendova se ajo ishte një nga shkrimtaret franceze të pavlerësuara të pasluftës. Ajo është duke parë sukses të madh në Francë aktualisht.

Dhe si e renditni veten në mesin e shkrimtarëve bashkëkohorë?

Nuk e di. Çfarë është ajo që dikush vlerëson? Zhurma, heshtja, pasardhësit, numri i lexuesve, mungesa e lexuesve, rëndësia në një kohë të caktuar? Mendoj se njerëzit do të më lexojnë për ca kohë. Të paktën, kështu më thonë lexuesit e mi. Unë kam kontribuar diçka në diskutimin e problemeve të grave. E di këtë nga letrat që marr. Për cilësinë letrare të veprës sime, në kuptimin e ngushtë të fjalës, nuk kam as më të voglën ide.

Burimi: Paris Review 

Përkthimi: Gazmira Sokoli