Pyetje pa parti: Kur do bëhemi njerëz?

Para disa vitesh, duke kaluar në lagjen Çair në Shkup, një zyrtare mesa duket sllave, e Bashkisë apo e Ministrisë së Kulturës, po i kërkonte, duke bërë me shenjë me këmbë, një tregtari shqiptar që të hiqte një copë hekur që kishte ngulur në kalldrëm. Biseda zhvillohej në gjuhën sllave dhe nga aq sa kuptoje nga shenjat merrej me mend se huri i ngulur në kalldrëm ishte në fakt një lloj sinori i vënë në kokë dhe hesap të vet prej dikujt që publiken ia brendashkruan personales.

Është tipar i yni ky, që e has anëembanë miletit shqipfolës. Zënia e hapësirës publike, kioskëzimi, pykëzimi, shtesa pa leje, kabina në ballkon, mbulimi, hapja, ndërhyrja, fasada, vrima në mur, kabllot e mpleksur si rrjeta peshkimi, përplasja e dyerve, plehrat e lëna në kat, sherri për një hiçmosgjë.

Huri i vertikalizuar në mes të rrugës është shumë interesant në mes të gjithë kësaj që përmendëm. Në lagjet e Tiranës, kryeqytetit të rinisë në Europë, sheh gjithfarë hunjsh në kënd 90 gradë me tokën; të shkurtër, të trashë, rrumbullakë, me thepa, bullona të salduar, të dukshëm, poshtë ferrave apo shkurreve, ngjitur me puseta pa sens që nuk kanë asnjë funksion, përherë me idenë e vjetër dhe këmbëngulëse të shenjimit të territorit.

Pastaj në lagjet kryesore këta hunj janë sofistikuar me kyçjen ajrore të vendparkimit; p.sh dy hunj metalikë të ngulur në tokë, një hu tjetër që i lidh dhe një kyç. Parkim s’ka. I zënë. Se boll na mërzitën kush kalon i pari në lagje. Kështu rezidenti që duhet të ketë një kartë i beson më shumë zeheve arbërore për të siguruar liri kalimi aty ku komuniteti funksionon me parimin e mitingut në ditën e pazarit.

Histori më vete është qarkullimi: në Tiranë nuk ka sesi të gabosh. Nëse 400 m para një semafori apo një rrethrrotullimi ka trafik, është e sigurtë se aty ka një Polic. Që po lehtëson me profesionalizëm vështirësimin e qarkullimit. Ndizet jeshillja e semaforit, ai të jep leje të kalosh. E lëviz me shpejtësi dorën, ndërkohë që shfryn në bilbil urdhërin e tij: ec, ec! Cili është kuptimi i kësaj?

Po a mund të harrohen fytyrat arrogante të këmbësorëve të shekullit të 21-të që zëvendësuan arrogancën e shoferëve të shekullit që lamë pas? Pleq e plaka që ecin serbes, kalojnë nga njëra anë në tjetrën pavarësisht se 24 m më poshtë janë vijat e bardha. Nuk dihet ende për cilën arsye ka shqiptarë që preferojnë të bëjnë një copë udhë anës trotuarit në rrugën e makinave dhe që kur dëgjojnë zhurmën nuk kthejnë kokën, por rrotullohen me gjithë trup duke të parë gjithë përçmim.

Rrofshin vijat e bardha! Me celular në dorë, duke ndaluar e duke parë se çfarë bëhet në Facebook, një e qeshur, pastaj kthen kokën, bën me dorë «më fal» dhe ikën. Pastaj ka sjellje të çuditshme: niset makina nga njëra anë e rrugës, frenon në mes, bën indietro dhe ecën e ndalon…në anën tjetër të rrugës. Del shoferi, hyn në kafe. Kaq.

Do shumë nerva të durosh këtë qytet tribal me kaos të pakuptimtë neurotik. Fillon çdo mëngjes ky zakon i shpartallimit të qetësisë, të dëshirës për të shkuar në punë, i kënaqësisë që të jep një mëngjes me kohë të mirë. Se edhe sikur të kesh pirë një maune me kamomil, janë rrugët e Tiranës, me një gropë, një vrimë, një gungë, një hu arsyeja e të cilit është një tru i vetëm në këtë botë, që të kujtojnë në përjetësi: zgjohu ndonëse rruga është drejt duhet të kesh sytë katër nga çdo drejtim. Sepse një hile e bërë fakt praktik dhe urbanistik të provokon çdo qetësi. Të destabilizon çdo kujdes për të parë punën tënde.

Është enigmë më vete sesi nuk funksionojmë deri në këtë pikë. Sheh ura të vjetra në zona të caktuara, rrugë që “ndjekin diellin” siç e thotë në normë e vjetër e këtyre anëve dhe befas të lind pyetja: Kur e lamë njerzillëkun që duket se e kemi patur dhe u bëmë shqiptarë?

s.zaimi