Dy fytyrat e shkencës

Në vitin 1939, Albert Einstein dhe Leó Szilárd i shkruan presidentit të Shteteve të Bashkuara, Franklin Delano Roosevelt, se Gjermania naziste dhe Hitleri mund të përdornin ndarjen bërthamore për të ndërtuar një pajisje atomike. Prandaj, ata këshilluan, si mekanizëm parandalues, që të fillonin kërkimet në këtë kuptim edhe në SHBA. Vite më vonë, i njëjti fizikant laureat i Nobelit u pendua për atë gjest: "Po ta dija që gjermanët nuk do të kishin mundur të ndërtonin bombën atomike, nuk do të kisha ngritur kurrë një gisht". Një frazë tjetër e Ajnshtajnit pas përdorimit të bombës atomike në Japoni mbahet mend: "Sikur ta dija, do të isha bërë orëndreqës".

Shkenca dhe lufta, shkencëtarët dhe gjeneralët: është e vështirë të imagjinosh dy botë kaq të largëta, të polarizuara, por kaq të afërta në momente të caktuara të historisë. Në vitin 1945, laureati i Nobelit, Enrico Fermi, duhej të bashkohej me Oppenheimer, me komisionin amerikan për përdorimin shkatërrues të energjisë atomike. Grupi i shkencëtarëve u deklarua jo kompetent në çështjet e luftës, por në fund atyre iu desh të pranonin se, nëse ishte e dobishme për të shpëtuar miliona njerëz dhe për të ndaluar Luftën e Dytë Botërore, arma bërthamore duhej të zhvillohej. Pas Luftës së Ftohtë, e gjithë kjo u harrua harruar qëllimisht: vetë termi "atomik" u zhduk nga fjalorët, edhe nëse tani lufta e Rusisë kundër Ukrainës nuk duket se dëshiron të zhvlerësojë kujtesën e njerëzimit. Na kujton fort se shkenca dhe teknologjia kanë dy anë, njëra civile dhe tjetra ushtarake, njëra që ka për qëllim mirëqenien dhe tjetra që mund të përdoret për shkatërrim. Dhe neve na takon ta kthejmë monedhën në anën tjetër.

Pak gjëra si shpërbërja e atomit e kanë prishur ekuilibrin midis paqes dhe luftës. Marie Curie e cila zbuloi efektin e rrezatimit vdiq duke i studiuar ato, si vajza e saj. Shkencëtarët si Fermi dhe Ajnshtajni ishin ndër ata që ishin më të vetëdijshëm për këtë ambivalencë dhe ka të ngjarë që ne ta kemi bartur këtë barrë. Midis shumë hipotezave për vdekjen e Ettore Majorana është edhe ajo e një aftësie vizionare për të parë se me çfarë po përballej bota. Kronika e pak më shumë se një muaji e gjysmë lufte na bën tani të reflektojmë mbi zgjimin nga kjo harresë. Atomi është kthyer sërish për diskutim. Së pari me pushtimin ushtarak të Çernobilit dhe një pjesë të reaktorëve të tjerë bërthamorë ukrainas, duke filluar nga Zaporizhzhia. Më pas, më qartë, me rikthimin e kërcënimit bërthamor ushtarak: zëdhënësi i Putinit Dmitry Peskov në CNN e përmendi gjatë një interviste me gazetaren Amanpour.

Ambasadori rus në Itali Sergey Razov e ka kujtuar edhe pak ditë më parë; rreziku atomik? "Asnjë kërcënim bërthamor nga Moska, vetëm reflektime të skenarëve në rast të kërcënimeve ndaj sigurisë së Federatës Ruse". Dy javë më parë, një "Hiroshima" e mundshme u përmend pasi një raketë shpërtheu 800 metra larg një prej ish-fabrikave të kokave bërthamore të BRSS. Ndërsa Dmitry Medvedev, "Robin" i Putinit, komentoi lajmet për Suedinë, Finlandën dhe NATO-n si më poshtë: "Harrojeni statusin e denuklearizimit ".

Bunkerë, ankthe radioaktive, çantat me butona të shkatërrimit në masë (në fakt imagjinare: valixhja që shoqëron gjithmonë presidentin amerikan, përmban kode për të komunikuar, jo një buton për t'i nisur raketat). Edhe Hollivudi, gjithmonë në kërkim të anktheve kolektive, kishte nisur të preferonte viruset në vend të radioaktivitetit: "Lojërat e luftës", një film i famshëm i viteve 1980, kishte arritur tashmë në përfundimin se edhe inteligjenca artificiale - thjesht duke luajtur tris mund ta kuptonte se nuk ka fitues në këtë sfidë. Për më të rinjtë, të cilët u rritën pa draftet e fundit të Luftës së Ftohtë, Çernobilit dhe referendumit për t'i thënë jo fuqisë bërthamore (deri në kufirin me imazhet e largëta të Fukushimës) duhet të jetë e vështirë të kuptojnë se si munden të gjitha fijet e lëna jashtë të ndërthuren për t'u bërë përsëri një skenë radioaktive. Nëse vërtet duhet të detyrohemi të zgjojmë demonët e atomit, le të ringjallim edhe antidotët e mundshëm.

Shkenca, ndoshta edhe nga një ndjenjë e pavetëdijshme përgjegjësie, ka luajtur gjithmonë një rol ndërmjetësues, pikërisht për të parandaluar që lufta "të bëhet e nxehtë".

Deri më tani, në fushë kanë zbritur astronautë, kozmonautë, gazetarë (përfshirë rusët), artistë, muzikantë, oligarkë, politikanë dhe kundërshtarë historikë si ish-kampioni i shahut Kasparov. Diplomacia e shkencës që për dekada ka punuar në mënyrë efektive përmes Murit të Berlinit për të parandaluar që të dyja palët të harrojnë se ekziston një pikë e rrezikshme pa kthim, është ndoshta tashmë në veprim. Zëri i saj mund të na kujtojë se asnjë gabim, madje as i pavullnetshëm, nuk lejohet me atomet.

/ Corriere.it /