Siguria energjetike/ Kreu i IEA: Europën e presin muaj të vështirë

Evropa po shqyrton një plan prej tre pikash për të reduktuar varësinë nga gazi natyror rus me një të tretën deri në fund të vitit 2022, thotë drejtori ekzekutiv i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë (IEA), Fatih Birol, në një intervistë me Kathimerini. Sa I përket sigurisë energjetike, ai paralajmëron se Europën e presin disa muaj të vështirë.

Nëse kontinenti i jep fund varësisë së tij nga energjia ruse, thotë ekonomisti dhe eksperti turk i energjisë, Moska do ta ketë të vështirë të gjejë blerës alternativë sepse struktura e saj e eksportit varet nga infrastruktura e tubacioneve. I pyetur nëse pasojat e krizës në Ukrainë po krijojnë vrullin për propozime investimi si gazsjellësi EastMed, Birol thotë se përfshirja në projektin e vendeve që nuk kanë gjasa të përdorin gazin natyror si instrument politik është një avantazh. Megjithatë, shton ai, çdo vendim duhet të merret duke pasur parasysh edhe tranzicionin e gjelbër.

Birol ka njëlajm të keq për fushatën botërore të krizës klimatike, e cila sipas tij po del nga axhenda e qeverive.

Duke iu kthyer faktorëve që do të mundësonin kthimin e çmimeve më të ulëta ndërkombëtare të energjisë, shefi i IEA veçon Shtetet e Bashkuara, Katarin dhe Australinë si shtete që duhet të rrisin nivelet e tyre të prodhimit. Birol thotë se Bashkimi Evropian duhet të kishte siguruar një nivel bazë të harmonizimit të politikave për ruajtjen e energjisë, duke shtuar se Evropa këtë herë duhet të mësojë nga gabimet e saj. Në fund të fundit, thotë ai, “të gjithë duhet ta dinë se energjia dhe gjeopolitika janë të lidhura ngushtë së bashku”.

Ju keni propozuar një paketë masash që do të përgjysmojnë varësinë evropiane nga gazi natyror rus deri në fund të vitit. Sa real është ai objektiv brenda një periudhe kaq të shkurtër kohore?

Fillimisht, duhet theksuar se nuk po përjetojmë kushte normale, por një gjendje të jashtëzakonshme. Arsyeja për këtë është se vendi që pushtoi Ukrainën, Rusia, është eksportuesi më i madh në botë i naftës dhe gazit natyror. Europa është ndërkohë më e ekspozuar ndaj kësaj krize pasi importon sasi të konsiderueshme gazi natyror dhe nafte nga Rusia. Evropa përdor gazin natyror për ngrohje dhe prodhimin e energjisë elektrike. Tani po hyjmë në pranverë. Kërkesa për gaz natyror në Evropë në mars ishte 20 për qind më e ulët në krahasim me janarin. Pyetja është se si do të jetë situata për Evropën dimrin e ardhshëm duke pasur parasysh faktin se rezervat e saj tashmë janë shumë të ulëta. Evropa do të duhet të marrë masa urgjente deri në dimrin e ardhshëm në mënyrë që të reduktojë sa më shumë varësinë e saj nga energjia ruse.

Në këtë kontekst, ne propozojmë veprime në tre nivele: Së pari, Evropa nuk duhet të rinovojë kontratat e furnizimit me gaz me Rusinë. Ka disa kontrata të cilat skadojnë në fund të 2022 dhe fillim të 2023. Ato nuk duhet të rinovohen; përkundrazi Evropa duhet të përdorë numrin maksimal të burimeve alternative. Kjo mund të nënkuptojë importimin e gazit natyror të lëngshëm (LNG) ose rezervave të Katarit, madje edhe të Algjerisë dhe Norvegjisë. Evropa duhet të përdorë të gjithë mbështetjen që mund të marrë nga burime të tjera. Së dyti, Europa duhet të përmirësojë efikasitetin e energjisë, veçanërisht në shtëpitë private. Duhet të ofrojë stimuj për këtë. Së treti, ajo duhet të heqë burokracinë dhe të rrisë burimet e rinovueshme. Duke ndërmarrë këto hapa, Evropa së shpejti mund të reduktojë importet nga Rusia me më shumë se një të tretën. Përndryshe, ajo do të sponsorizojë indirekt fushatën ushtarake të Rusisë në Ukrainë.

A do t’i pengonte një reduktim i tillë i importeve nga Rusia planet evropiane për tranzicionin e gjelbër?

Kjo është një pyetje vendimtare. Duke folur me qeveri të ndryshme gjatë kësaj periudhe, kuptoj se ndryshimet klimatike dhe tranzicioni i gjelbër, i cili dikur ishte në krye të axhendës, tani po humbasin rëndësinë e tyre në axhendën e qeverive si në Evropë, ashtu edhe jashtë saj. Ky nuk është një lajm i mirë. Duhet të kemi parasysh krizën e naftës të viteve 1970. Nga njëra anë, ajo çoi në recesion dhe inflacion të lartë. Nga ana tjetër, ai përshpejtoi inovacionin në sektorin e energjisë, duke përmirësuar në mënyrë drastike efikasitetin energjetik të motorëve të makinave dhe duke kontribuar në zhvillimin e energjisë bërthamore. Shpresoj që kjo krizë të sjellë përfundimisht një hap të vërtetë në fushën e energjisë së pastër në fusha të tilla si automjetet elektrike, hidrogjeni dhe burime të tjera të rinovueshme. Megjithatë, dua të jem realist. Evropa ka disa javë apo muaj të vështirë përpara në fushën e sigurisë së energjisë. Të gjithë duhet ta dinë se energjia dhe gjeopolitika janë të lidhura ngushtë së bashku.

Nëse Evropa do të arrijë të shkurtojë ndjeshëm importet, a do të jetë në gjendje Rusia të gjejë tregje alternative? Apo do të vuajë edhe më shumë ekonomia e saj?

Është e vërtetë, Evropa mund të kishte bërë më mirë. Për shembull, vendet e BE-së duhet të kishin arritur një nivel bazë të harmonizimit në sistemet e tyre të ruajtjes së energjisë. Duhet të theksoj se rezervat energjetike të Gjermanisë janë në një nivel historik të ulët. Megjithatë, është e rëndësishme të mësosh nga gabimet e dikujt dhe kjo është ajo që po bën Europa tani.

Nevoja për të diversifikuar burimet e energjisë është më e madhe se kurrë më parë në Evropë. A mendoni se projekte si gazsjellësi EastMed duhet të kthehen në tryezë?

Gjëja e parë që duhet bërë është vënia në punë e menjëhershme e të gjitha projekteve energjetike që tashmë janë nisur. Procedurat duhet të përshpejtohen. Përveç kësaj, është shumë e rëndësishme të importohet gaz dhe naftë nga rajone dhe vende që kanë më pak gjasa të përdorin energjinë si armë politike. Kështu që unë besoj se energjia që vjen nga Mesdheu Lindor, Kaspiku apo Deti i Veriut është diçka që do t’i ndihmojë tregjet. Megjithatë, duhet të kemi parasysh se aktualisht janë duke u zhvilluar tre kriza paralele: kriza humanitare në Ukrainë, një krizë energjetike në ekonominë globale dhe kriza klimatike. Kështu që hapat që ne ndërmarrim tani duhet të kenë sigurisht prioritet sigurinë energjetike në Evropë, në mënyrën më ekonomike të mundshme, por ato duhet të jenë gjithashtu në përputhje me strategjinë tonë të energjisë së pastër, kudo në botë. Shqetësimi im më i madh është se shqetësimet në rritje të sigurisë së energjisë mund të nxisin linjitin, veçanërisht në Azi, duke penguar procesin e tranzicionit të gjelbër.

Cilët janë faktorët që do të përcaktojnë rikthimin e çmimit të gazit në nivele normale?

Çmimet nuk kanë gjasa të bëjnë një kthim të shpejtë në nivelet e 2019-s. Dy gjëra duhet t'i paraprijnë: së pari, një rritje e konsiderueshme e prodhimit të energjisë nga SHBA, Katari, Australia, ndoshta pak nga Norvegjia dhe Algjeria; së dyti, një ulje e kërkesës si përgjigje ndaj çmimeve të larta. Disa nga masat që kemi paraqitur gjithashtu mund të ndihmojnë, si p.sh. ulja e termostateve tona vetëm 1 gradë. Sigurisht, një zgjidhje paqësore e krizës ukrainase do të ndihmonte shumë, por – megjithëse nuk jam ekspert – nuk e shoh që kjo të ndodhë së shpejti. Ndërkohë, reputacioni i Rusisë si një partner energjetik është komprometuar, gjë që mendoj se do të dëmtojë partnerët dhe klientët e saj në shumë vite në vijim.