Seksi dhe filozofia/ Ndikimi i jetës intime në idetë e mendimtarëve të mëdhenj

A ka ndikuar jeta intime e filozofëve të mëdhenj në idetë që ata sollën? Në librin e tij “Dashnorët dhe filozofia”, Warren Ward, psikiatër dhe psikoterapist, analizon filozofinë që nga iluminizmi deri në fund të shekullit XX. Ai hyn në jetën e filozofëve më të njohur si: Kant, Hegel, Niçe, Hajdeger, Sartri, Foko dhe Derrida.

Mund të mësohet shumë nga udhëtimi i thellë i Ward-it nëpër historinë e filozofisë. Studimi i tij na kujton se, megjithëse këto figura u bënë autoritete, dhe emrat e tyre sot përmenden me respekt, ky autoritet nuk u fitua pa vështirësi.

Të gjithë filozofët që ai analizon kishin ide revolucionare. Ata po përpiqeshin të dilnin jashtë supozimeve dhe perspektivave që kishin pasur ndikim për shekuj, apo edhe mijëvjeçarë. Të jesh një filozof "i madh" kërkon domosdoshmërisht të prezantosh diçka vërtet origjinale, ose të vësh në dyshim idetë që nuk janë vënë në dyshim më parë.

Rruga e një revolucionari filozofik është e vështirë, por biografitë e Ward-it ofrojnë një seri të këndshme historish të tipit "nga rreckamanë në pasanikë ". Ato përshkruajnë rrugëtimin e secilit filozofi nga herezia ose ndonjë pozitë e parëndësishme në shoqëri drejt vlerësimit filozofik dhe shpesh popullor (me përjashtim të dukshëm të Niçes, i cili u vlerësua pak gjatë jetës së tij).

Të kuptosh jetën shpesh të vështirë të filozofëve, punën dhe sakrificën që ata i kushtuan filozofisë së tyre, dhe betejat personale që u lanë gjurmë në të menduar, mund të shërbejnë për ta bërë lexuesin pak më dashamirës ndaj ideve të tyre.

Shumë nga filozofët që Ward merr në shqyrtim jetuan kohë të vështira. Në familjet e Kantit dhe Hegelit, pothuajse gjysma e fëmijëve nuk ia dolën të arrinin pjekurinë. Vdekja e hershme e prindërve është refren i përsëritur.

Kuptimi i këtyre sfidave dhe sakrificave e bën më të lehtë të vlerësohet se sa ide kundërintuitive dhe madje radikale mund të kenë pasur kuptim për autorët e tyre, duke pasur parasysh situatat me të cilat u përballën në jetë dhe historitë personale.

Ana e errët e ëndërrimtarëve

Këta filozofë të nderuar kishin anët e tyre të këqija. Eksplorimi i Ward-it për marrëdhëniet e tyre intime ekspozon aspekte të pakëndshme të personalitetit të tyre, ndonjëherë deri në pikën ku kjo sfidon mënyrën se si ne duhet të mendojmë për punën e tyre.

Shumë nga vendimet e tyre personale ishin skandaloze në kohën kur jetuan dhe duken edhe më tronditëse për syrin modern. Përveç tradhtive të shumta, ka edhe takime romantike mes mësuesve dhe nxënësve (Heidegger dhe Arendt, de Beauvoir dhe Olga Kosakiewicz, Foucault dhe Daniel Defert).

Madje hasen edhe sjellje të papërshtatshme mes terapistit dhe pacientit. Në fund të jetës, Sartri filloi të kryente një lloj të ri psikoterapie, duke e bazuar trajtimin në filozofinë e tij ekzistencialiste. Ai zuri të dashur një nga klientet e tij të rinj, 19-vjeçaren Arlette Elkaim. Menjëherë pas kësaj, çuditërisht, ai e adoptoi ligjërisht si vajzën e tij.

Lexuesi detyrohet të përballet me refuzimin rrëqethës të Hegelit për të respektuar premtimin e tij për t'u martuar me nënën e djalit të tij të lindur jashtë martese, duke e lënë atë të vetme dhe të varfër dhe duke e çuar djalin në jetimore. Të dy do të vdisnin më pas në rrethana tragjike.

Ekziston edhe problemi i antisemitizmit të tmerrshëm të Heidegger-it, për të mos folur më tej për anëtarësimin e tij në partinë naziste. Derrida dhe Sartri ishin të etur për aventura seksuale. Pra, ka pak prova që të çojnë drejt bindjes se filozofët moralizues janë më etikë se kushdo tjetër.

Nietzsche dhe Kant qëndrojnë disi më larg këtij profili, edhe pse në mënyra të ndryshme. Jeta intime e Kantit është përafërsisht ajo që mund të pritej nga autori i Imperativit Kategorik. Përveç një periudhe kurioze të moshës së mesme, gjatë së cilës ai frekuentonte sallat e bilardos dhe strofullat e lojërave me letra, Kant sillej me dinjitet dhe ndërgjegje në marrëdhëniet e tij intime. Në fakt, kujdesi në çështjet e zemrës duket pothuajse stereotipe.

Nietzsche ndryshon. Në mënyrë të habitshme, duke pasur parasysh mizogjininë e qartë në veprat e tij të botuara, duket se ka pak gjëra që bien në kundërshtim me atë që ai thoshte.

Ai nuk arriti të shprehte në filozofinë e tij respektin që tregoi në jetë ndaj dy grave të jashtëzakonshme, me shpirt të lirë dhe jashtëzakonisht inteligjente, të cilat, në periudha të ndryshme, ia rrëmbyen zemrën: Cosima von Bulow (dashnorja e Richard Wagner-it dhe gruaja e mëvonshme) dhe pasardhëses, psikologes Lou Salome.

Ndikimi i jetës private në idetë filozofike

Në projektin e Ward-it për gjurmimin e ndikimit të jetëve intime në mendimin filozofik, ekziston rreziku shkencor dhe premtimi intelektual.

Rreziku shkon paralel me sfidat që lindin kur gjurmojmë ndikimin e një vepre filozofike në një vepër të mëvonshme. Siç ka theksuar filozofi Quentin Skinner, është shumë e lehtë të gjesh pika kontakti midis një sistemi filozofik dhe një tjetri.

Sistemet filozofike, shpesh të zhvilluara gjatë gjithë jetës, që vijnë në formën e botimeve, fjalimeve dhe diskutimeve, janë krijime intelektuale të pasura, dinamike, plot nuancuara dhe shpesh paksa kontradiktore. Kjo do të thotë se gjithmonë do të ketë mbivendosje dhe ngjashmëri nga një sistem dhe një tjetër.

E njëjta gjë mund të thuhet për eksplorimin e kryqëzimit midis jetëve njerëzore dhe teorive filozofike. Jeta njerëzore, nga fillimi në fund, është po aq e pasur, dinamike, me nuanca dhe kontradiktore sa çdo sistem filozofik. Të gjithë njerëzit kanë biografitë dhe udhëtimet e tyre komplekse, familjet dhe marrëdhëniet e tyre, sekretet dhe intrigat e tyre, psikologjitë dhe mendimet e tyre unike. Ata janë të gjithë të ndikuar nga idetë, gjuha dhe praktikat e kulturës mbretërore.

Kur gjurmojmë një jetë njerëzore brenda kontekstit të një sistemi filozofik, në mënyrë të pashmangshme do të gjejmë paralele joshëse. Mund të ketë ndodhur që konflikti në jetën personale të Hegelit, të ketë nxitur idealizmin e tij dialektik.

Ndoshta ndjesia e papërpunuar e diçkaje të rëndësishme që po vdiste brenda Niçes pasi u refuzua nga Lu Salome e shtyu atë të shkruante deklaratën e tij të famshme: "Zoti ka vdekur!"

Ndoshta nocionet e ndryshueshme të identitetit (francez, algjerian, amerikan, çifut) që dominuan në pjesën e parë të jetës së Derridës mund të jenë bërë shkak për reflektimin e tij mbi rëndësinë, por edhe plasticitetin e gjuhës dhe konstruktit të saj. Njëkohësisht, këto mbivendosje mund të jenë thjesht të rastësishme. Paragjykimi i konfirmimit është një rrezik gjithnjë i pranishëm.

Efekti i dritës së rrugës

Në eksplorimet e Ward-it fshihet një paragjykim tjetër konjitiv, i cili ndonjëherë quhet "efekti i rrugës së ndriçuar".

Emërtimi rrjedh nga historia e të dehurit që kërkonte çelësat në pjesën e ndriçuar të rrugës. Një polic i shkon në ndihmë, por kur nuk arrijnë t’i gjejnë çelësat, ai e pyet nëse është i sigurt se i ka humbur aty ku po kërkonin. Burri përgjigjet se i ka humbur çelësat në parkun aty pranë. Kur polici e pyet pse i kërkon këtu, burri përgjigjet: sepse këtu ka dritë.

Kur ne kërkojmë për ndikimet që nxitën në krijimin e veprave filozofike novatore, mund të përpiqemi të shmangim spekulimet duke u fokusuar fakte të prekshme dhe të verifikueshme si: mentori i tyre ishte filani, ose se ata dihej se kishin lexuar këtë apo atë. Kjo qasje na lejon të kërkojmë prova të forta.

Çështja është se ne punojmë në këtë territor sepse këtu kemi dritë. Më pak e ditur është ajo që ndodh pas dyerve të mbyllura dhe në pëshpëritjet sekrete. Pasojat filozofike të pasioneve, tradhtive dhe përpjekjeve janë shumë më të vështira për t'u dalluar.

Eksplorimi i Ward-it tregon se është krejtësisht e mundur që këto përvoja të lënë shenjat më të dukshme psikologjike. Gjërat që ushtrojnë ndikimin më të thellë janë shpesh familjet tona, dashuritë tona dhe miqtë tanë më të afërt. Megjithatë, është Ward ai që na fton në mënyrë eksplicite të "çuditemi" dhe të "spekulojmë" në momente kyçe, duke na paralajmëruar edhe kur ai kultivon terrenin pjellor midis psikologjisë dhe filozofisë.

Kostot në jetën personale

Çfarë mësojmë, pra, nga kjo histori e pasur dhe emocionuese e filozofisë dhe intimitetit të jetuar?

Një mësim i përsëritur është se sistemet e reja filozofike kërkojnë punë të vetme. Të gjithë filozofët që Ward-it mori në shqyrtim ndanë gëzimet e diskutimit filozofik, por po ashtu shkrimi i tyre kërkonte që një pjesë të madhe të kohës ta kalonin vetëm.

Kanti i ndërpreu pothuajse të gjitha angazhimet shoqërore gjatë një "dekade të heshtur" studimi intensiv nga 1771 deri në 1780, kur formuloi idetë e tij filozofike që do të ndryshonin botën. Heidegger do të izolohej në die Hütte (“Kasolle”): një kasolle në pyllin e errët gjerman, pothuajse i shkëputur nga bota e jashtme.

Në mënyrën e tyre, të gjithë filozofët e Ward-it patën raste kur duhej të bëheshin, siç thoshte Niçe, "miq të betuar të vetmisë".

Ndonjëherë kjo vetmi gërshetohet në mënyrë të shëndetshme me kontaktin njerëzor. Diskutimet e Sartrit dhe De Bovuarit gjatë drekës vinin mes seancave të tyre të shkrimit të vetmuar në mëngjes dhe pasdite. Por shumë shpesh, filozofia kishte kosto të rënda te jeta private. Partnerët dhe bashkëshortet u lanë vetëm dhe u injoruan ndërsa ndiqeshin ambiciet filozofike.

Në të vërtetë, jeta filozofike mund të ketë kosto psikologjike. Ward me të drejtë flet për filozofët që konsumohen nga puna e tyre. Shpesh, kjo vjen në një mënyrë të mirë: ata nxiten nga një thirrje më e thellë që i jep kuptim jetës së tyre.

Krijimi filozofik si punë kërkonte përpjekje, izolim, sakrifica dhe madje edhe rreziqe varfërie. Hipokondria nuk ishte aspak e pazakontë. Sëmundja dhe gjendjet e të fiktit të Lu Salomesë, të nxitura nga të nxënit obsesiv, të kujtojnë vuajtjet e David Hume nga "sëmundja e të diturve".

Megjithatë, edhe filozofia ishte pasuruese dhe përmbushëse, duke i shtyrë ndonjëherë studiuesit të kërkonin lidhje njerëzore në botën e tyre. Pothuajse të gjithë gjetën një partner të besuar me të cilin mund të flisnin dhe që do të pasuronte dhe sfidonte mënyrën e tyre të të menduarit. Edhe gjatë "dekadës së tij të heshtur", Kanti takonte rregullisht dy miqtë e tij të afërt, Joseph Green dhe konteshën von Keyserlingk, për diskutime filozofike.

Seksi

Mund të jenë të shumtë ata që e shohin filozofinë si të thatë dhe abstrakte. Por nuk mund të mos ndalemi te lidhja e saj me seksin.

Përgjatë shumë prej rasteve që ka studiuar Ward, ulja në një diskutim të thellë filozofik me një bashkëmoshatar të respektuar, veçanërisht kur ai bashkëmoshatar është një partner i mundshëm romantik, rezulton të ketë qenë e ngarkuar erotikisht, po aq sa intelektualisht emocionuese.

Janë të shumta forcat që potencialisht mund t’i shtyjnë dy mendje në një lidhje intime. Ekziston njëfarë dueli lozonjar, lënia e tjetrit të të njohë mendimet më të thella dhe vlerësimi për inteligjencën dhe erudicionin e tij/saj, njëfarë hipnoze e të dëgjuarit të vëmendshëm dhe vetëdija se tjetri të dëgjon në të njëjtën mënyrë, takimi i mendjeve dhe krijimi i përbashkët intelektual që është argument filozofik, nxitja e guximshme për të vënë në dyshim të padiskutueshmen dhe çudia për t’i parë idetë e dikujt të zënë rrënjë në psikikën më të thellë të tjetrit.

Mjerisht, tërheqja erotike nuk është e pafajshme në jetën e këtyre filozofëve. Ndonëse ndonjëherë ndodhte mes të barabartëve – mes Niçes dhe Salomes, Sartrit dhe de Beauvoir-it – ajo shumë shpesh lindte mes të pabarabartëve dhe në mënyra që shkatërronin marrëdhëniet ekzistuese intime.

Me këtë imazh e mbyll Ward librin e tij, teksa përfundon vizitën në Ecole normale supérieure në Paris, ku u kryqëzuan për herë të parë rrugët e De Bovuar dhe Sartrit. Atje ai ndjek dy studentë, një djalë dhe një vajzë të re, që nuk janë ende të dashuruar, por janë të zhytur në biseda, ndërsa tërhiqen gjithnjë e më thellë në vallen e ideve të njëri-tjetrit.

Ky është kontributi i madh i librit të Ward. Ai na largon atë për të cilin Derrida ankohej se ishte një prezantim i kuruar tej mase i filozofit si aseksual, i veçuar gjithmonë nga të tjerët.

Tek “Dashnorët e filozofisë”, filozofët vijnë tek ne me gjithë pasurinë e jetës. Ata janë bashkëshortë të përjetshëm, miq të ngrohtë dhe dashnorë të fshehtë, aq sa janë studiues të kujdesshëm, mendimtarë verbues dhe autoritete imponuese.

/ Marrë me shkurtime nga The Conversation /