Palestinë, aty ku Historia u shtir si Profeci

Gjyshi im nga babai, Anis, u lind si subjekt otoman në vitin 1885, por vdiq si një qytetar arab. Ai ndërroi jetë në vitin 1977 në moshën 92 vjeçare, dy vjet në luftën civile libaneze. I rritur në Tripoli kur e gjithë Lindja Arabe ishte nën sovranitetin otoman dhe i arsimuar në shkollat e misionit amerikan që gëlonin në Perandori në shekullin e saj të fundit, Anis Khoury Makdisi u bë një profesor i dalluar i arabishtes në Universitetin Amerikan të Bejrutit. I njohur më mirë për veprat e tij mbi letërsinë arabe, ai u bë i dëgjuar si “Ustadh Anis” – një mësues i brezave të studentëve të arabishtes në universitetin më të njohur modern të Lindjes së Mesme. Ai ishte po ashtu një pjesëtar krenar i akademive të gjuhës arabe të Kajros dhe Damaskut, institucione që mishëronin një epokë moderne të bashkëekzistencës që formësoi arabët myslimanë, kristianë dhe hebrej të brezit të gjyshit tim.

Brezi i tij ndante më shumë se një gjuhë dhe qytetërim. Ai brez besonte se mund të ringjallte dhe drejtonte veten në një të ardhme moderne arabe. Për Anis, sikurse për shumë nga bashkëpatriotët e tij, dallimi fetar përbënte një problem sektar, por ata refuzonin ta shihnin atë si një pengesë të pakapërcyeshme për solidaritetin kombëtar. Sektarizmi ishte një problem mes shumë të tjerëve, përfshirë injorancën, korrupsionin dhe qeverinë tiranike, të gjitha këto në atë kapërcyell shekulli si rreziqe reale, por jo domosdoshmërisht fatale për atë brez intelektualësh arabë.

Në kohën kur u linda unë më 1968, gjyshi im ishte një profesor emeritus dhe një shtyllë e komunitetit të vogël, por shumë të arsimuar protestant të Ras Beirut. Por qysh atëherë, optimizmi i gjysmës së parë të shekullit të 20-të kishte rënë dramatikisht. Perandoritë europiane prej kohësh kishin ndarë në mënyrë cinike Perandorinë Otomane dhe kishin krijuar shumë shtete të reja, përfshirë Libanin. Lindja Arabe, ku vendi i vogël mesdhetar ishte një pjesë e domosdoshme, dëshmoi atrofizimin e politikave dinamike antikoloniale të viteve ’50-’60 nën një larmi regjimesh represive arabe gjatë Luftës së Ftohtë. Libani kishte përjetuar tashmë një luftë të shkurtër civile më 1958.

Por fatkeqësia më e madhe në Lindjen Arabe ndodhi një dekadë më parë, kur Palestina u copëtua nga Sionistët të vendosur për të krijuar një shtet ekskluzivisht hebre. Në përpjekjen e tyre për të realizuar këtë fantazi etnoreligjioze, ata e zhytën rajonin në destabilitet dhe luftë. Sionistët dëbuan shumicën e vendasve palestinezë nga tokat dhe shtëpitë e tyre më 1948 dhe konfiskuan pronat e tyre. Në përgjigje, komunitetet e vjetra hebraike në Lindjen Arabe e gjetën veten të rrezikuar dhe të shndërruar në kokë turku. Që atëherë, arabët dhe hebrejtë janë prezantuar si armiq të përjetshëm ontologjikë, sikur betejat e tyre të hidhura bashkëkohore përsërisnin konflikte të supozuara antike fetare.

Sa intriguese mandej të lexosh një poemë “Një mësim nga Lëvizja Sioniste”, shkruar nga gjyshi im Anis dhe publikuar në mars 1914 në revistën Al-Kulliyya të Kolegjit Protestan Sirian – sot Universiteti Amerikan i Bejrutit.

Strofat hapëse flasin për një kohë kur fjala “Sionist” në arabisht (Al-sahuniyya) nuk është kontaminuar tërësisht nga bëmat e mëvonshme të lëvizjes Sioniste. Poema njeh aftësinë e kolonistëve sionistë, që kishin mbërritur në Palestinë nga Europa në një moment të rënies së arabëve. Mësimi që gjyshi im nxori nga lëvizja Sioniste ishte i dyfishtë: i pari ishte se vendosmëria dhe organizimi i Sionistëe për të ringjallur veten, nxiti arabët të “vihen në garë më ta në sipërmarrjen e tyre”. Kjo shtysë për progress ndoshta reflektonte modernizmin e dallueshëm arab protestant të gjyshit tim, që ishte i ndikuar shumë nga institucionet dhe kultura misionare amerikane.

Por thirrja urgjente për arabët që të bashkoheshin me karvanin e modernitetit pasqyronte po ashtu një trope të gjithanshme të rilindjes ekumenike arabe, kulturore dhe intelektuale, të njohur si nahda. Por po ajo vendosmëri e sionistëve – dhe këtu qëndron mësimi më i rëndësishëm që gjyshi im nxori – në fund të fundit kërcënoi të merrte përpara arabët që duhet të ndalnin së vajtuari të shkuarën e tyre të lavdishme dhe të kapërcenin kushtet e tyre të mjera të së tashmes.

“A mund të çuditemi që populli i Moisiut është vendosur në trojet tona, duke punuar tokën me zell”, shkruajti ai. Gjyshi im pa se hebrejtë europianë kishin galvanizuar një zgjim hebre dhe më pas një lëvizje të organizuar sioniste. Megjithatë ai aludonte për rrezikun që përbënin kolonistët e mirëfinancuar për arabët e Sirisë që ishin ende “në gjumë”. Ai ishte i bindur se Zoti kishte bekuar arabët me një tokë nga e cila kishin dalë burra të guximshëm dhe një gjuhë e bukur prej nga kishte transenduar diferenca fetare. U takonte arabëve të zgjidhnin nëse do t’u hapnin rrugë këtyre të huajve të zellshëm apo të kuptonin se kishin brenda vetes kapacitetin për të ndërtuar një të ardhme dinjitoze dhe të lirë. “Nëse në fund jeni i poshtëruar”, përfundonte ai teksa i adresohej popullit të tij arab, “mos thoni që është fati dhe vullneti hyjnor, se kështu ishte shkruar”.

Gjyshi im kontribuoi në një arkivë të hershme, të papërshtatshme arabe, që donte ende t’i jepte kuptim Sionizmit dhe marrëdhënies së tij në një botë otomane që po zhdukej. Kishte pak arsye për gjyshin tim, apo për myslimanët dhe kristianët në Levant, të kapeshin me Judaizmin si besim fetar në vetvete, me dëshirën për një rivatilizim kulturor hebraik apo edhe komunalizmin shpirtëror. Bashkëjetesa përmbi të gjitha, ishte thellëshit e ngjizur në Lindjen Arabe. Katër shekuj të sundimit otoman nuk kishin prezantuar një botë të ndarë mes myslimanëve dhe jomyslimanëve. Më tepër ato shekuj kishin ndërlikuar një traditë që kishte qenë aty që nga ngritja e Islamit.

Ndonëse ligji islamik privilegjonte myslimanët përkundrejt jomyslimanëve në një Perandori të sunduar nga sulltanë myslimanë otomanë, komunitetet kristiane dhe hebreje, ishin pjesë integrale e një matrice urbane të larmishme. Ato ekzistonin në çdo qoshe të Perandorisë dhe në Lindjen Arabe, Hebrejtë e Lindjes dhe Kristianët e Perandorisë flisnin arabisht.  Në dallim me Europën, hebrejtë nuk u veçuan për t’u persekutuar në Perandorinë Otomane, që nuk kërkonte që të gjitha subjektet e saj të praktikonin të njëjtin besim apo edhe të ndanin të njëjtën gjuhë dhe kulturë. Në fundin e Perandorisë, liderët e saj persekutuan armenët dhe përndiqnin nacionalistët arabë. Por nuk kishte një “çështje çifute” në Perandorinë Otomane, as kishte ndonjë gjë që t’i korrespondonte antisemitizmit racial.

Ka një arsye pse Sionizmi u shfaq në Europë dhe jo në botën otomane. Çdo lider kryesor sionist ishte europian, sepse ishte në qytetet europiane që kombinimi helmues i nacionalizmit me antisemitizmin i shtyu disa hebrej të ëndërronin për krijimin e një shteti kombëtar të mëvetësishëm. Nuk kishte ndonjë kërcënim imperativ që të shtynte otomanët, Lindorët apo arabët hebrej drejt një skeme për rikonstutiimin e Palestinës nga një shtet  multifetar, në një shtet kombëtar etnofetar. Fakti që një pakicë hebreje europiane ëndërronte në kulmin e erës perëndimore raciste dhe koloniale këto gjëra, formësoi në mënyrë të pashmangshme mënyrën sesi ajo mendonte t’i realizonte ato.

Vjenezi Theodor Herzl, ati themelues i Sionizmit, zgjodhi Palestinën si vendin e shtetit të tij hebre, jo thjesht sepse në të ishin zhvilluar historitë dhe simbolet e mëdha të besimit dhe historisë hebreje; ai e identifikoi atë për shkak se i përkiste botës europiane në të cilën prania e vendasve mendohej si e parëndësishme për pasojat dhe fatin historik. Në traktin e tij sionist “Der Judenstaat”(1896), Herzl shkruante:

Ne duhet të formojmë aty një pjesëz bastioni të Europës kundër Azisë, një pararojë qytetërimi si kundërvënie ndaj barbarizmit

Për aq sa Herzl dhe ideologët e tjerë sionistë mendonin për vendasit arabë, ata i konsideronin ata tërësisht të paaftë për t’u zhvilluar vetë dhe sigurisht të padenjë për vetë Palestinën. Ata i shihnin arabët si popullsi të thjeshtë fshatare, apolitike dhe pasive dhe sugjeronin që përmes bashkëpunimit ekonomik, këta arabë, herët apo vonë do të pajtoheshin me sionizmin kolonial në Palestinë. Fantazitë e Herzl qëndronin në zemër të historisë së mirënjohur të Sionizmit modern, që e përcaktoi veten në një peizash polifonik otomano-arab.

Më pak e njohur është mënyra sesi shumë myslimanë, kristianë, arabë hebrej u përballën fillimisht me Sionizmin, duke u përpjekur t’i japin kuptim dhe ta kuptojnë atë, disa herë pas takimeve me përfaqësues sionistë që flisnin për nevojën e miqësisë dhe bashkëpunimit mes “arabëve” dhe “hebrejve”, pa zbuluar asnjëherë synimin përfundimtar të lëvizjes euorpiane të drejtuar nga sionistët në Palestinë.

Për sa kohë që ekzistonte Perandoria Otomane, ideja e një shteti hebrej dukej e largët. Sionistët debatonin mes tyre për aftësinë mbijetuese, domosdoshmërinë, formën dhe implikimet e një shteti hebre në Palestinë; sidomos teksa ata që urdhëtonin në Palestinë pranonin se realiteti i një popullsie të madhe vendase arabe, përbënte një problem të ndërlikuar me shumë të panjohura për projektin nacionalist të krjimit të një shteti hebre. Krijimi i përherë e më shumë kolonive hebreje, disa herë në toka të blera nga pronarë arabë në mungesë, nisi të krijojë mbështetje për dyshimet palestineze. Sa më shumë që arabët mësonin për Sionizmin, aq më shumë alarmoheshin.

Pas vitit 1904, një valë e re kolonësh të zjarrtë nga Europa Lindore dhe Rusia, refuzuan arabishten dhe bënë shumë pak për të integrimin në shoqërinë lokale. Në vitin 1911, Najib Nassar, pronari dhe botuesi i gazetës arabisht Al Carmel, që dilte në Haifa(të cilin gjyshi im e kishte shoh dhe të dy kishin qenë studentë në Beirut) shkruajti një traktat të shkurtër mbi Sionizmin. Nassar paralajmëronte lexuesit e tij rreth organizimit modern, motivimit dhe seriozitetit të programit politik të Sionizmit. Ai këmbëngulte se nuk do t’i ishte kundërvënë kurrë imigracionit hebre nëse Sionizmi do të ishte i çliruar nga ambiciet politike. Nassar e dinte sesa shumë ishte përpjekur Herzl për të frymëzuar hebrejtë nga e mbarë bota për të përqafuar Sionizmin, por ai thoshte se sionistët nuk donin që të ‘otomanizoheshin’ me të vërtetë – më tepër ata donin të ndërtonin shtetin e tyre të ndarë kombëtar në Palestinë dhe ndaj duhej rezistuar me urgjencë.

Po ashtu, në vitin 1911, Ruhi al-Khalidi, nipi i Yusuf Diya’, mbajti një fjalim në parlamentin Otoman në Stamboll, përmes të cilit vlerësonte hebrejtë, por paralajmëronte se Sionizmi do të sillte një thyerje iminente të marrëdhënieve mes arabëve dhe hebrejve. Dhe në vitin 1913, gazetari dhe autori Jurji Zyadan që vepronte në Kajro, vizitoi Palestinën dhe pa po ashtu shkrimet në mur. Duke komentuar në revistën e tij ekumenike Al-Hilal, Zydan përsëriste paralajmërimin e zymtë të Nassar për arabët rreth rrezikut të kolonizimit Sionist të Palestinës.

Për myslimanët dhe arabët kristianë të të gjitha zonave, Sionismi kishte në mënyrë të padiskutueshme nevojë për përkthim. Thuajse çdo gjë rreth Sionizmit ulëriste për tëhuajësi: gjuhët që kolonët dhe imigrantët flisnin; idelogjia e tyre kombëtare; veshjet; ngulimet e tyre dhe përpjekjet e pandalshme të liderëve të tij europianë – si sociologu gjerman  dhe socio-darvinisti Arthur Ruppin që punonte në Organizatën Sioniste Botërore dhe Fondin Kombëtar Hebre në planifikimin e “kolonizimit shkencor” të Palestinës – për të segreguar ‘hebrejtë’ nga ‘arabët’. Për këto arsye, arabët e arsimuar lanë një numër domethënës vëzhgimesh dhe mendimesh që shpesh bënin dallimin mes Sionistëve dhe hebrejve vendas. Në një mënyrë të cilën Sionizmi kolonial refuzoi ta bënte, Ruhi al-Khalidi dhe gjyshi im, por edhe shumë të tjerë si mësuesi jeruzalemas Khalil Sakakini, mund të dallonin mes një religjioni madhor që konstituonte bazat themeluese të tri besimeve fetare monoteiste të mëdha dhe një lëvizjeje politike që u shfaq nga një aspekt i përvojës hebreje, në klimën e hidhur nacionaliste të Europës Qendrore dhe Lindore.

Arabët hebrej patën megjithatë një përballje edhe më të vështirë intelektuale me iteracionet e hershme të Sionizmit në Palestinë. Sionistët deklaronin vendosmërisht se përfaqësonin të gjithë popullin hebre. Në ndryshim nga kristianët dhe arabët myslimanë, arabët hebrej u ndeshën intensivisht me Sionizmin si një formë vetë-identifikimi, jo si një pengesë për ringjalljen moderne të aspiruar prej tyre.

Disa hebrej vendas panë në idenë e ringjalljes hebreje në Palestinë një avenir të rëndësishëm të vetë-vendosjes të përbashkët brenda Perandorisë Otomane që kishte valorizuar prej kohësh diversitetin fetar. Të tjerë e panë atë si një ndërhyrje të huaj që i ndantë prej bashkëpatriotëve të tyre të dashur arabisht-folës mylsimanë dhe kristianë. Organizimi, financimi dhe besimi kolonial mes shumë kolonëve sionistë në Palestinë nxiti një betejë kulturore dhe institucionale mbi atë se kush përfaqësonte me të vërtetë komunitetin hebraik në Palestinë dhe sesi duhet të ishte aty e ardhmja e jetesës së hebrejve.

Konflikti i brendshëm hebraik ndau shumicën e kolonistëve ashkenazi europianë të sapoardhur nga hebrejtë sefardikë të vendosur prej kohësh në Perandorinë Otomane dhe sigurisht nga hebrejtë e tjerë të Lindjes së Mesme që nuk ishin Ashkenazi, por edhe jo domosdoshmërisht Sefardikë. Këto nuk ishin linja uniforme të prera, pasi kishte arabë hebrej ashkenazi të lindur në Palestinë që refuzuan Sionizmin kolonial, sikurse edhe shumë hebrej sefardikë që e përqafuan atë që nga fillimi dhe që punuan për të apo dhuruan për institucione të ndryshme sioniste. Hebrejtë e debatuan Sionizmin në këshilla komunalë, shkolla, përfshirë ato të financuara nga Alliance Israélite Universelle, në shtypin shumëgjuhësh hebre dhe në shtëpitë e tyre. Beteja në finale ndikoi mbi të gjitha komunitetet hebreje të Lindjes përgjatë Magrebit, Mashrikut dhe në Selanik si dhe qytete të tjera të mëdha të Perandorisë.

A i përkisnin hebrejtë një kombi ekumenik me patriotë nga besime fetare të ndryshme, apo në themel vetëm një kombi politik me hebrej të tjerë: kjo pyetje bazike dominoi itinerarin politik të Sionizmit në Palestinë. Liderët sionistë europianë e kishin përgjigjen dhe punuan, sidomos pas inaugurimit të Kongresit Botëor Sionist në Bazel më 1897, që të mbronin një sovranitet eventual hebre në apo mbi Palestinën. Më me nxitim, ata luftuan për imigrim të papenguar(dhe në fund masiv) të hebrejve europianë në Palestinë, pavarësisht dëshirave të vendasve arabë dhe ata blenë toka aty për të krijuar bazën materiale për një shtet hebre në Palestinë.

Për arabët hebrej, çështja e Sionizmit nuk ishte e thjeshtë. Gazetarja feministe Esther Azharī dhe burri i saj, gazetari Shim’on Moyal, sikuese Nissim Malul, një tjetër gazetar, luftuan me raportin mes Arabizmit dhe Sionizmit. Në ndryshim nga Sionistët Europianë, ata flsinin arabisht dhe vlerësonin kulturën arabe. Sikurse shumë arabë hebrej, patriotë të tyre në Siri dhe Egjipt, Malul dhe Moyalët panë në, apo bindën veten se Sionizmi ishte një shprehje kulturore dhe nacionale që mund të bashkëjetonte me realitetin multifrtar të Palestinës Otomane. Për të nderuar angazhimin e tyre për një botë të përbashkët, Moyalët shkuan deri aty sa e quajtën djalin e parë,  Abdullah, në respekt të mikut të tyre Abdullah Nadim, një shkrimtar nacionalist egjiptian që nuk kishte fëmijë. Për ta, pajtimi mes Arabizmit dhe Sionizmit nuk dukej të ishte thjesht një bast diversionist për të zbutur shqetësimet arabe, siç ishte për Sionistët Europianë. Këta të fundit, ku përfshiheshin Nahum Sokoloë që vizitoi Beirutin dhe Damaskun më 1914 për të takuar intelektualë të njohur arabë dhe figura publike dhe Victor Jacobson, që ishte një menaxher i Bankës Sioniste Anglo-Palestinë në Stamboll, kërkuan të bindnin një gaetar të ri arab, As’ad Daghir për mundësinë e bashkëpunimit mes ‘arabëve’ dhe ‘hebrejve’.

Malul p.sh, shkrunte më 1913 se:

në rolin e kombit semitik ne duhet të bazojmë nacionalizmin tonë  në Semitizëm dhe jo ta përziejmë me kulturën europianë, dhe përmes arabishtes ne mund të themelojmë një kulturë të vërtetë hebreje. Por nëse ne sjellim në kulturën tonë themele europiane atëherë ne thjesht do të kryejmë vetëvrasje

E megjithatë, Malul u angazhua vetë për një Sionizëm të dominuar Europian. Ai iu bashkua Zyrës Sioniste në Jaffa më 1911, në të njëjtën kohë kur ishte korrespondent për gazetën arabisht të bazuar në Kajro, Al-Muqattam. Së bashku me Moyalët, ai u përpoq në mënyrë këmbëngulëse të kundërshtonte anti-Sionizmin në shtypin arabisht dhe të risiguronte lexuesit arabë se Sionizmi ishte në të vërtetë i përputhshëm me aspiratat nacionale arabe. Në prag të Luftës së Parë Botërore, megjithatë, hebraishtja e rilindur, as arabishtja apo turqishtja, po bëhej me shpejtësi gjuha dominuese e komunitetit shumëgjuhësh hebraik në Palestinë që po bashkohej edhe vetë rreth një identiteti kombëtar hebre që qartësisht i përjashtonte palestinezët.

Cilidoqoftë admirimi i tyre fillestar për aspekte të modernitetit sionist, arabët myslimanë dhe kristianë e përjashtuan atë nga kujtesa e tyre kolektive pas kolapsit të Perandorisë Otomane që pasoi LIB.

Deklarata Balfour e nëntorit 1917, pasuar nga imponimi i një mandati britanik mbi Palestinën më 1920, konsakroi një fazë të hapur koloniale të Sionizmit. Qoftë letra e Sekretarit të Jashtëm britanik, Arthur Balfour për liderin sionist Walter Rothschild, qoftë politika e hapur e Britanisë, privilegjonin projektin e jashtëm politik europian të një ‘shtëpie kombëtare’ hebreje mbi vetë-vendosjen për vendasit arabë. Ndonëse zyrtarët kolonialë britanikë shpallën se ata i mbanin gurët e drejtësisë në balancë, ata ndanë në mënyrë sistematike arabët dhe hebrejtë në Palestinë. Britania refuzoi mundësinë e një identiteti shekullar kombëtar palestinez dhe injoroi apo shtypi çdo lloj rezistence të palestinezëve që u përpoqën të demonstronin një identitet të tillë.

Sionizmi Kolonial ndërkohë, ndërmori një luftë të pashpallur por të hapur mbi Palestinën arabe. Sionistët lobuan hapur te britanikët për të lejuar imigracionin e pakontrolluar hebre në Palestinë, pa pyetur për dëshirat e vendasve për të shtruar bazat demografike për shtetin e tyre kombëtar ekskluzivisht etnoreligjioz. Ata donin të kthesin shumicën vendase në një pakicë në tokën e saj.

‘Numrat brutalë veprojnë kundër nesh’, i konfidonte Balfourit më 1918, Chaim Weizmann, lideri i lindur në Rusi i lëvizjes Sioniste. Letra private e tij shprehte përçmimin racist për ‘arabët’ dhe përbuzjen për hebrejtë vendas anti-sionistë:

kishte shumë palestinezë në Palestinë për të krijuar një shtet hebre dhe jomjaftueshëm  hebrej që ishin të përkushtuar ndaj Sionizmit kolonial

Weizmann shqetësohej se ‘problemi arab’ mundej ende të përmbyste projektin politik dhe territorial Sionist në Palestinë. Ai besonte se kudo ku ishte e mundur ‘miqësia’ dhe kuptimi mes arabëve dhe hebrejve, ato kushtëzoheshin dhe ishin dytësore ndaj fitores Sioniste të Palestinës dhe mbi një ndarje të plotë kombëtare mes ‘arabëve’ dhe ‘hebrejve’. Me mbrojtjen koloniale britanike, Sionistët ndërtuan toka dhe organizata hebreje politike, imigracioni, arsimore, pune dhe ekonomike të segreguara. Me çdo provë të prekshme suksesi të tij, Sionizmi përjashtoi të ardhmen e arabëve hebrej si një pjesë funksionale e komunitetit politik arab – duke nisur por ju duke përfunduar në Palestinë. 

Malul nisi të punonte për Komitetin Kombëtar Sionist pas krijimit të Mandatit pro-Sionist Britanik që zgjati deri më 1948. Lidershipi sionist në Palestinë kërkoi të mblidhte informacione mbi arabët e Palestinë dhe të propagandonte mes tyre. Njësoj si një numër në rritje arabësh hebrej, Malul e lidhi në mënyrë të pakthyeshme fatin e tij me Sionizmin kolonial. Si individë, ata mund të kenë qenë socialisht të afërt me arabë të tjerë të besimeve të ndryshme dhe edhe e donin arabishten. Megjithatë ata përqafuan po ashtu premisën qendroe historike të një Sionizmi kolektiv kolonial: që Palestina ishte toka kombëtare e popullit hebre.

Ata e pozicionuan veten në një hierarki politike dhe racore që në mënyrë të vazhdueshme i vendoste hebrejtë europianë Ashkenazi në majë, ndjekur nga hebrejtë ambivalentë sefardikë dhe të Lindjes së Mesme dhe në fund, popullsia vendase jo-hebreje që nuk kishte një vend real brenda projektit Sionist.

Gjatë viteve ‘30-’40 të shekullit të kaluar, grupi paramilitar Sionist Irgun vuri bomba në tregje, ndërtesa publike dhe kinema në kuadër të një fushate terrori. Akti më famëkeq ishte masakra e civilëve palestinezë në Deir Yassin në prill 1948. Irgun krijoi një njësi të përbërë nga hebrej lindorë arabë apo arabishtfolës për të penetruar dhe terrorizuar arabët e Palestinës. Sionizmi kolonial përdori hebrejtë arabë për të studiuar, vëzhguar, informuar, menaxhuar dhe eventualisht ndihmuar në dominimin e bashkëptriotëve të tyre të dikurshëm. E megjithatë Sionizmi Kolonial, paradoksalisht, kishte si premisa refuzimin total të qenies së arabit hebre.

Tragjedia e arabëve hebrej ishte se arabizmi i tyre u instrumentalizua nga Sionizmi kolonial, që e mohonte legjitimitetin e identitetit të tyre arab hebre. Ata u bënë – dhe bënë veten – kolonë të vendosur në një det rrethanash kontradiktore. Pas Nakba(katastrofa e zhvendosjes palestineze) më 1948, shteti i dominuar nga Ashkenazët u përpoq të de-arabizonte masën e imigrantëve arabë hebrej që arrinin në shtetin e sapokrijuar të Izraelit. David Ben-Gurion, kryeministri i parë i Izraelit, rrënqethej nga mendimi se arabët hebrej mund ta kthenin shtetin e ri  në një tjetër vend ‘Levantin’ të populluar nga ata që ai dhe shumë koonistë të tjerë europianë i shihnin si hebrej lindorë inferiorë dhe ‘primitivë’.

‘Ne jemi të huaj për ta dhe ata janë të huaj për ne’, tha Ben-Gurion për këta hebrej të cilët ai i konsideornte gjithashtu si shumë të afërt me kulturën arabe dhe hebrej ‘vetëm në sensin që ata nuk janë jo-hebrej’.

Ndonëse Sionizmi kolonial kërkonte ndarjen historikisht të re kombëtare të ‘arabëve’ dhe ‘hebrejve’, liderët e tij shpallën publikisht se kishte çdo mundësi për riafrimin me arabëtr jashtë Palestinës – për aq kohë sa ata pranonin braktisjen e Palestinës dhe palestinezëve. Weizmann p.sh, shpresonte të vinte në marrëveshje me ‘arabët Hedjaz, që janë më interesantë sesa baystryuks-ët lokalë(nga rusishtja байструк – bastard). Teksa shkalla dhe ambicia politike e kolonizimit Sionist në Palestinë u bë më e dukshme, ashtu edhe çështja e Palestinës u bë një element qendror i identitetit modern arab.

Në vitin 1919, princi i dëshpëruar hashemit Faysal, ishte i gatshëm të firmoste në Londër një traktat miqësie mes ‘arabëve’ dhe ‘hebrejve’, mesa duket i propozuar nga Weizmann. Faysal ndoshta ishte gënjyer nga sigurimet e Ëeizmann se asnjë dëm nuk do të kishte për popullsinë vendase palestineze. Me shumë gjasë, ai donte që Sionistët të mbështesnin ambiciet e tij në Sirinë fqinje. Një vit më pas, fantazia e kësaj lloj miqësie, e shkëputur siç ishte nga realiteti në Palestinë dhe nga ndjenjat e forta të shprehura nga sirianët më gjerësisht, në kundërshtim me Sionizmin kolonial, u shpërbë nga përplasjet arabo-hebreje në Jeruzalem të cilat precipituan nga kolonizimi sionist.

Që nga koha kur shpërtheu revolta e madhe antikoloniale kundër mandatit britanik në Palestinë në vitin 1936, përpjekjet arabe për të dalluar hebrejtë nga Sionistët, përmbyteshin përherë e më shumë nga faktet në terren. Këmbëngulja e pandalshme sioniste se një popull i dallueshëm hebre përbënte një komunitet të vetëm etnofetar politik, e bëri këtë dallim absolutisht jetik, po aq sa jashtëzakonisht të vështirë për ta mbështetur. Reagimet e dhunshme anti-hebraike të arabëve ndaj Sionizmit të dhunshëm kolonial dhe imperalizimit Perëndimor, përforcuan një hendek të ri dhe përherë e më të thellë mes arabëve dhe hebrejve. Historia u shtir sikur ishte Destin.

Gjyshi im po udhëtonte në SHBA në vitin 1948 kur ndodhi Nakba. Nuk është e qartë nëse Ustadh Anise kujtonte poemënn e tij të disa dekadave më parë; memuari në të cilën ai flet për udhëtimin e tij nuk e përmend atë. Në vend të kësja ai kujton hutimin e tij përballë përmasës së propagandës sioniste në SHBA mbi çështjen e Palestinës. Ndërsa në rrugën e kthimit ai u trondit kur dëgjoi për vrasjen e ndërmjetësit të OKB-së, kontit Folke Bernadotte nga ‘Sionistët’. Për thuajse të gjithë arabët e atij momenti, pavarësisht nëse ishin myslimanë, apo kristianë, sunitë apo shiitë, të varfër apo të pasur – nëse jetonin në Marok, Siri, Irak, Jemen, apo Arabinë Saudite – Sionizmi ishte bërë anatemë në të njëjtën përmasë sa edhe ‘Kauza Palestineze’(al qadiyya al-filastiniyya) u bë një ide bashkuese.

Gjyshi im, p.sh, theksonte në klasikun e tij "Prirjet Letrare në Botën Moderne Arabe"(publikuar së pari në fillim të viteve ‘1950), se “Palestina konstituon një kauzë të përbashkët nacionale arabe dhe si e tillë letërsia arabisht në çdo pjesë të botës arabe shpreh simpati të thellë për Palestinën dhe është e shqetësuar nga fati i saj”. Për pakicën e arabëve hebrej që mbetën në botën arabe pas vitit 1948, identifikimi “Palestinë” ishte jashtëzakonisht i ndërlikuar nga përpjekjet Sioniste për t’i mikluar për t’u “rikthyer” në Palestinë, përmes propagandës dhe nga koka turke anti-hebraike dhe dhuna në vende si Iraku. Por mbeti evidente – një fill i brishtë i një të shkuare dhe të ardhmeje të mundshme solidariteti që kapërcen nacionalizmin entofetar.

Kjo ndërgjegje arabe e fatkeqësisë së Sionizmit buron jo nga urrejtja e pandreqshme fetare nga ana e arabëve kundrejt hebrejve, por më tepër nga një sens i thellë, i përbashkët dhe i padurueshëm padrejtësie që vijon ende dhe që kërkon shpagim. Pas 1948-ës, liderët arabë nuk mund të mendonin për një aleancë të hapur me Sionizmin siç kishte bërë Princi Faysal 30 vjet më parë. Disa intelektualë arabë si Contantine Zurayk e pranuan me sinqeritet modernitetin e projektit Sionist në Palestinë, por e panë atë si një sistem djallëzor që duhet studiuar dhe mundur.

Suksesi i Sionizmit kërcënonte themelet e unitetit dhe identitetit shekullar arab sepse ai privilegjonte një nacionalizëm etnofetar në një rajon të pasur në pluralizëm fetar. Kjo nuk ndaloi  marrëveshjet e fshehta mes liderëve arabë si vëllai i Faysalit, mbreti Abdullah i Jordanisë dhe Sionistëve, as edhe eventualisht, nën presionin masiv amerikan dhe pas disa luftrave që thyen shtyllën e ushtrive arabe,  të traktateve të “paqes” mes autokratëve egërsisht antidemokratikë arabë, të varur nga SHBA dhe liderëve hapur racistë izraelitë.

Vdekja e gjyshit tim Anis më 1977 ndodhi në të njëjtin vit kur udhëtimi shumë kontrovers i presidentit egjiptian Anwar Sadat në Jeruzalem, ku ai u takua me kryeministrin izraelit(dhe një ish-anëtar i papenduar i Irgun) Menaxhem Begin që e refuzonte tërësisht vetë-vendosjen palestineze. Kur Sadati u vra pak vjet më vonë në Kajro, qitje gëzimi shpërthyen në Bejrut ku gjyshi im kishte jetuar dhe vdekur.

Arabët kanë bashkëjetuar për një kohë të gjatë me bashkëpatriotët të besimit hebraik; por kjo ishte fondamentalisht e ndryshme nga pranimi i, ta lëmë mënjanë detyrimin për të pranuar, i një shteti etnofetar të ndërtuar dhunshëm mbi atë që ka qenë përherë dhe mbetet, një tokë multifetare. Sikurse të gjithë arabët e tjerë, gjyshi imë Anis pranonte përmasën e jashtëzakonshme të padrejtësisë të kryer në Palestinë më 1948, por ai po ashtu pyeste nëse arabët ishin atëkohë të përgatitur, apo në pozicionin, për të zhbërë me sukses këtë padrejtësi. Ai shkruajti se:

Palestina ka qenë shkulur nga duart e tyre. Tani ata luftojnë të rimarrin copa të saj. A duhet ne të bëjmë thirrje për mobilizim ushtarak, apo të themi se koha do të vendosë në finale në favor të drejtësisë, sepse koha është më i ndershmi mes gjykatësve?

Burimi: Aeon

Përkthimi dhe titulli shqip: Skerdilajd Zaimi