Nuk paska gegnishtja standard?

Në gjuhën tonë të bukur: shqip

1.Herë pas here shprushen problemet e standardit të sotëm të gjuhës shqipe. Dhe herë pas here dëgjojmë një pohim të përsëritur: gegnishtja s’ka standard.

Diçka të përafërt lexova këto ditë edhe në intervistën e një shkrimtari të ri, që jeton në Perëndim.

Pikëpamjet e mia për gjendjen e gjuhës shqipe i kam shpaluar në sprovën “Gjuha shqipe në bunker?!” (botuar edhe si parathënie e Fjalorit të Gjuhës Shqipe, 2006) dhe në dy libra të tjerë (“Gjuha shqipe me një mushkëri”, “Gjuha shqipe dhe ëndrra e një nate vere”). Po ashtu në shumë shkrime të pastajme. Thjesht po rikujtoj se nuk jam për dy standarde të shqipes; nuk jam as për rrëzimin e standardit që është në përdorim. Jam për ta nxjerrë standardin e sotëm nga bunkeri oruellian. Për ta reformuar, duke e hapur mbi baza shkencore. Që të përfshihen në të vlerat e qenësishme të gjuhës shqipe, të përjashtuara për arsye jogjuhësore.

Çfarë bëri Komisia Letrare e Shkodrës?
Komisia Letrare e Shkodrës (1916-1918) është akademia e parë e njëmendtë e shkencave shqiptare (mbase data e themelimit të saj mund të cilësohet datë e themelimit të akademisë). Akademikët e Komisisë nuk u emëruan si të tillë nga politika. U emëruan nga vlerat që përfaqësonin. Qenë nga emrat më të ndritshëm të dijes e kulturës shqiptare, yje të saj, nga veriu e nga jugu. Patën këshilltarë të mëdhenj, të paanshëm, albanologë europianë me emër si M. Lamberc e R. Nahtigal.

Kodi drejtshkrimor i Komisisë “Parime e rregulla mbi ortografinë e gjuhës së shkruar” (1917) hodhi bazat për një shqipe të njësuar, që po merrte trajtë shkallë-shkallë. Bazat e standardit që hodhi ishin kryesisht gegnisht: e folmja e Elbasanit, e parë si urë që lidh gegnishten me toskërishten.

Kjo gegnishte, e hapur në të dy krahët për krejt vlerat e shqipes, u mbijetoi për tridhjetë vjet qeverive të majta e të djathta dhe dy luftave botërore. U përdor duke u zhvilluar e formësuar deri në nëntor 1944, kur me vendim politik u shemb brenda natës.

Nuk mund flitet për gegnishte të standardizuar. Sepse nuk ishte thjesht gegnishte. Dhe për një numër arsyesh të tjera.

Por a ka pasur dhe a ka gjuha shqipja një standard të gegnishtes?
Po.

Deri në Kongresin e Drejtshkrimit (1972), në Kosovë e në krejt hapësirat shqiptare në ish-Jugosllavi është përdorur një gegnishte e normuar. Pashku, Mekuli e Din Mehmeti gegnisht shkruanin. Gegnisht botoheshin gazetat e librat shkollorë, flisnin radiot. Gegnisht komunikonte administrata.

Edhe në Tiranë deri më 1972 autorët më të njohur shkodranë, nga Drago Siliqi te Frederik Reshpja, shkruanin gegnisht. Gegnisht u shqipëruan kryegjenitë e letrave të botës, Homeri (Gjon Shllaku) dhe Dantja (Pashko Gjeçi). Gegnishte e përgjithshme, jo shkodranishte. Pena vezulluese të mërgatës, si Camaj e Pipa, kurrë s’hoqën dorë prej gegnishtes.

Kjo gegnishte e përgjithshme, e sendërtuar në vepra të shquara letrare, në tekste shkollore, në media, në veprimtarinë e administratës shtetërore, pati edhe drejtshkrimin e përpunuar. Rregullat e saj drejtshkrimore qenë hartuar në Prishtinë në fillim të viteve pesëdhjetë. Dorën përfundimtare e patën marrë po në Prishtinë më 1964. Në librin ““Në gjuhë” dhe “për gjuhë”” (Dukagjini, 1999), dhe në botime të tjera, akademiku Rexhep Ismajli jep të dhëna të përimtuara për krejt procesin.

Standardizimin e gegnishtes e pohon edhe gjuhëtarja amerikane J. Byron. Është zëri më autoritar i huaj, që e ka hulumtuar këtë çështje. Sipas saj, “me ortografinë e vitit 1964 (në Prishtinë – ME) gegërishtja kishte arritur kulmin e standardizimit të saj”.

Ja ku jam, thërret standardi i gegnishtes. Pse nuk doni me më pa?
Mbase disa nuk e dinë se është. Përse flasin pa ditur?

Mbase disa nuk mund ta pranojnë se është. Këtu merr fund shkenca dhe fillon politika. Ajo politikë që vetëm interesave kombëtare s’u ka shërbyer kurrë. Ridalin në skenë zëdhënës të saj, të veshur si gjuhëtarë. Sipas traditës së dikurshme (1945-1990), vazhdojnë me e shpërfillë Kosovën. Me e quejtë të paqenë edhe ndihmesën e saj të jashtëzakonshme në albanologji.

Mbase nuk qe i përkryer standardi i gegnishtes. Por standardi i 1972-shit sa i përkryer qenka?

Gazeta "55"