A i mbrojti Enver Hoxha kufijtë nëpërmjet Luftës?

Në librin ”Kodi Da Vinçi”, një nga personazhet, i rënë në kontakt me një të vërtetë alternative me atë të Biblës mbi figurën e Jezu Krishtit, i thotë përafërsisht bashkëbiseduesit të vet: Njerëzimi do tronditet kur të marrë vesh se perëndia e tyre paska qenë i martuar dhe ka pasur fëmijë! Bashkëbiseduesi tjetër, i cili qëlloi një burrë më i ditur dhe largpamës, i tha: Që të ndodhë kjo tronditje, do duhet që e vërteta alternative të shpërndahet të paktën në po aq kopje sa Bibla që nga koha kur ajo ka filluar të qarkullojë! Kjo është dilema në lidhje me shikimet alternative të një momenti historik 70 vjet pas çlirimit të vendit dhe të protagonistëve të tij. Është një përvjetor i mirë jo për të bërë bilanc të ri të asaj lufte, rikonfirmues të “Biblës” që shkruante Enver Hoxha, si protagonist, por dhe si autor librash, por për ta shikuar me ftohtësinë që të imponon distanca kohore dhe për të pasur përfundimisht më shumë dritë në një periudhë kaq të afërt. Artikulli në fjalë nuk synon të ofrojë fakte të reja, por të provokojë të vërtetën e “betonuar” edhe politikisht, siç po duket me disa qëndrime të së majtës në pushtet. Ai synon nëpërmjet pikëpyetjeve dhe zbulimit të kontradiktave në interpretimin e historisë së Luftës prej disa autorëve që dominojnë sot mendimin historik të nxisë mendimin alternativ të tyre që të afirmohet fuqishëm. Kjo bëhet e domosdoshme për shkak të tirazheve të mëdha të librave të parevizionuar apo pjesërisht të revizionuar, vendit autoritar që zënë këta autorë në debatin publik, dhe ngurtësisë në kanalet e komunikimit shkencor dhe mediatik sot për mendimin alternativ. Ky provokim nuk ofron një qasje tërësisht ndarëse me këtë rrymë të fortë mendimi, por t’u kujtojë njerëzve më të spikatur të saj disa interpretime të thjeshta mbi të vërtetat që ata kanë pohuar për Enver Hoxhën e “Krishtëzuar”. Ky interpretim i ri nuk është thjesht mbi bazën e sensit komun, pra me logjikë të zakonshme, por dhe me nxitjen që vjen prej zbulimeve të autorëve joshqiptarë.

Lufta, aspektet e konfliktit civil, ose si Enveri kapërceu dhe Stalinin me sektarizmin e tij

Së pari, në formën e pikëpyetjes ftuese: a nuk është dhe parim i ekonomisë së shkencës, pra dhe i shkencës së historisë për më shumë në një vend të vogël, që të ndriçohen ato figura për të cilat është folur më pak? Ato ngjarje dhe ata faktorë për të cilët është shkruar dhe kërkuar më pak? Për Enver Hoxhën është shkruar dhe folur shumë. Pse vallë nuk është shkruar dhe kërkuar më shumë për faktorët e tjerë antagonistë me të, si Balli Kombëtar, Legaliteti apo faktorë të tjerë të rezistencës, qoftë dhe individë të shquar jokomunistë? Me qasje akademike sigurisht dhe në dritën e arkivave perëndimore që hapen sot, dhe që s’konsultoheshin dot dikur nga të gjithë. Pse është shkruar kaq pak ta zëmë për rolin e aleatëve angloamerikanë në Luftë? Mund të zbulonim ta zëmë se sa i madh ishte numri i ushtarëve gjermanë të vrarë nga bombardimet në raport me atë që u vranë nga partiza-nët!! Kjo mbase mund të zhbënte atë version të ofruar nga Enver Hoxha në librin “Rreziku angloamerikan për Shqipërinë”. Po a thua të jetë ky shqetësimi i mendimit tonë historik që ende dominohet nga autoritete të caktuara që kanë shkruar në atë kohë të librit të Hoxhës dhe në këtë kohë? Së dyti, ka një tabu në këtë mendim dominant në lidhje me karakterin e Luftës si tërësisht çlirimtare. Nuk pranohet kategorikisht as të përkufizohet se kishte aspekte të luftës civile. Shembulli më i prekshëm i alergjisë ndaj prekjes së tabusë u dha me reagimet pas qëndrimit të historianit amerikan Bernd Fisher. Disa historianë autoritarë (disa me karrierë politike që kishin reaguar madje dhe kundër porosive politike), e bënë lanet Fisherin. Pa qenë historian, thjesht në formën e pyetjes mund të themi: pse në përkufizimet që gjen për luftën civile në çdo enciklopedi serioze, pra dhe në Britannica, nuk thuhet se prania e pushtuesve është element që e diskualifikon një konflikt si luftë civile? Ka enciklopedi që konsiderojnë si karakteristikë thelbësore numrin e të vrarëve apo asgjësimin përfundimtar të palës rivale. Dhe ka një argument tjetër: pse lufta midis fraksioneve të armatosura italiane gjatë viteve 1943-1945, ndërsa në territor kishte gjermanë, quhet luftë civile italiane, dhe kjo e jona nuk duhet të quhet as se kishte aspekte të luftës civile? Dikush mbase duhet të turpërohet nga ironia e Fisherit: nuk e kuptoj çfarë ka këtu për të reaguar nëse pranohet që u bë dhe luftë civile. Së treti, në vijim të kësaj perspektive-marrëdhëniet midis fraksioneve në Luftë. Si shpjegohet që prej historiografisë dominante nuk është analizuar një kontradiktë e çuditshme në sjelljen e Enver Hoxhës si më sektar apo shkelës i direktivave të Stalinit? Dihet prej historianëve komunistë se Internacionalja Komuniste prej së cilës Hoxha merrte direktiva, pra nga Stalini i njohur si diktator gjakatar, u kërkua krijimi i Frontit Antifashist, pra jo komunist. Ndërkaq Hoxha veçanërisht me prishjen e Marrëveshjes së Mukjes, me Konferencën e Labinotit dhe me veprimet në terren, e zhbëri këtë Front. Në terrenin shqiptar të pasviteve të Luftës, Hoxha tejkaloi direktivat e Stalinit për sektarizëm, pa folur për modelin leninist të qeverisjes në vitet e para pas Revolucionit të tetorit që u kapërcye ndjeshëm. Pse nuk ka fokusim te ky kapërcim dhe te pasojat e tij? A kishte në këtë preferencë për ashpërsi, ndikim jugosllav? Apo vetëm dëshira për pushtet? Apo të dyja? Kjo puna e ndikimit jugosllav vërtet meriton ndriçim të madh edhe në parimin e ekonomisë shkencore pse mbetet i errët me librat e deritanishëm. A thua në nxitjen e këtij sektarizmi, vëllavrasjeje, që Enveri ua rrasi si autorësi kundërshtarëve të vet, jugosllavët kishin vetëm hallin e pushtetit të Enverit? Apo ata kujdeseshin që nga pushteti i nesërm të zbehej përbërësja nacionaliste që përfaqësohej prej figurave të tjera ta zëmë atyre që ishin në Mukje dhe që krijonte probleme me Kosovën?

Sjellja e Enverit gjatë dhe pas Luftës: A e vuri gjithashtu në diskutim territorin e Shqipërisë?

Është plotësisht e vërtetë që Lufta jonë Nacionalçlirimtare (që në vitet e një ndershmërie të madhe profesionale prej profesor Kristo Frashërit, pranohet se nuk u udhëhoq apo projektua vetëm nga Enveri, por nga një grup patriotësh, shpëtoi Shqipërinë nga zhbërja. D.m.th. nga sakrifikimi i Shqipërisë së Jugut në favor të Greqisë. Megjithatë, këtu duhet bërë një saktësim prej historiografisë sonë dominante që gjithashtu e ndan Enverin e Luftës nga i Pasluftës. Pra sipas saj, Enveri i Luftës mendonte dhe vepronte i frymëzuar nga interesi kombëtar i ruajtjes së kufijve. Mos vallë sjellja e tij agresive ndaj anglezëve dhe amerikanëve siç e pranon ai vetë në librin e cituar, na i shtoi problemet për garantimin e këtyre kufijve në konferencat e paqes së pasluftës? Është shumë e çuditshme se historiografia dominante edhe para 1990-s është marrë fare pak me Konferencën e Paqes në Paris më 1946-n ku u konfirmuan kufijtë e paraluftës, dhe një libër i fundit i profesor Putos injoron disa momente të rëndësishme në këtë prizëm-raportin me aleatët për të shpëtuar kufijtë e 1913-s. Ja disa pikëpyetje vijuese edhe pas librit të tij. A nuk ishte sjellja e Enver Hoxhës ndaj misioneve angloamerikane të pasluftës gjithashtu një sjellje që nxiste ata të vendosnin totalisht në favor të Greqisë në këto konferenca ku ata kishin fjalën kryesore? E kam fjalën për disa aspekte të caktuara. Pse ai nuk u dha këtyre misioneve statusin diplomatik, veprim tërësisht normal? Pse i lejoi jugosllavët të vendosnin minat në Kanalin e Korfuzit? Pse ai nuk pranoi të njihte marrëveshjet e Zogut me SHBA-të, që historianët revizionues nga zori e veçojnë në raport me Britaninë e Madhe që ishte më progreke? Ato ishin marrëveshje për ekstradimet, për mbrojtjen e pronave amerikane në territorin shqiptar, apo ndonjë marrëveshje tjetër pa kurrfarë rreziku për pushtetin e Hoxhës? Njohja e tyre në rrafshin ndërkombëtar ishte saktësisht dëshmi e vijimësisë së shtetit shqiptar prej Zogut tek Enver Hoxha, tezë e kundërt me atë të grekëve që thoshin se Shqipëria kishte sovranitet edhe pas 1939-s. Pse Enver Hoxha u përfshi verbërisht në konfliktin civil grek, nga i cili s’përfitoi asgjë, as rikthimin e çamëve, por kërcënoi bash atë që donte të mbronte me Luftën – kufijtë e Shqipërisë? Dikush mund të thotë se e bëri me urdhër të Jugosllavisë, e cila ç’është e vërteta, e mbrojti fuqimisht Shqipërinë në Konferencën e Parisit. Po dhe ky pranim verbërisht i urdhrave të jugosllavëve, mos vallë mund të na bënte Republikë të shtatë të fqinjit federal si e pranon vetë Enver Hoxha? Apo do na shpëtonte BRSS e Stalinit që i kishte thënë Gjilasit “gëlltiteni Shqipërinë”? Stalini ndërhyri kur u prish me Titon për arsye të tjera që s’kishin lidhje me ne. Madje dhe zgjedhja e kohës për prishjen me Jugosllavinë pikërisht më 1948-n e rrezikoi në shkallën më të lartë territorin, tashmë nga të gjitha anët Jugosllavia dhe Greqia.

Në vend të përfundimit

Është shumë e vështirë që autorët më të rëndësishëm të historiografisë sonë të revizionojnë vetveten, më saktë veprën e tyre, pavarësisht ndryshimit të kohërave dhe regjimeve, të paktën nga presioni i varfërisë së burimeve të tyre arkivale. Në këto kushte, për të kapur kohën e humbur kombëtare, për të mos marrë në qafë brezin e ri që s’njeh historinë e afërt të vendit të vet, me çdo mënyrë duhet nxitur mendimi alternativ historiografik. Duhen përkthyer botimet e huaja për historinë tonë, duhet nxitur rrëfimi i thjeshtëzuar i historisë nëpërmjet rrëfimit të saj serioz publicistik jo tregimet e kuzhinierëve apo rojeve të Bllokut. Përndryshe, do vazhdojmë të humbim kohë brenda inercisë profesionale, apo kënetës mendore ku gjendemi jo thjesht në histori.

"Panorama"