Civiliteti i shqiptarëve
Jeta në demokraci është një debat dhe cikël interaktiv që nuk përfundon kurrë. Në shoqëri, politikë dhe medie njerëz nga spektri i djathtë, majtë dhe i qendrës rrahin çështje të ndryshme dhe kështu ndihmojnë evoluimin dhe përparimin e një populli. Personat që vendosin të angazhohen dhe jenë të zëshëm në jetën publike duhet të jenë të ndershëm, të kenë mendime të pavarura dhe nuk duhet t’i bëjnë favore askujt apo kenë frikë nga askush. Armiqtë më të mëdhenj të atyre që hyjnë në arenën publike janë padituria, hipokrizia, padrejtësia dhe interesi vetjak i pafre; assesi personat që mund të jenë në opozitë apo mospajtim.
Krahasuar me kohën e thyerjeve të mëdha viteve të 90-ta të shekullit XX-të, populli shqiptar, sot, është në gjendje më të mirë gati në çdo pikëpamje. Pa asnjë dyshim baza e këtij progresi është liria jonë. Megjithatë liria nuk është postulat që lejon keqpërdorim dhe shfrytëzim. Liria është e drejtë të mendosh, shprehesh dhe veprosh sipas dëshirës, mirëpo pa e cenuar të drejtën e njëjtë për të tjerët. Fatkeqësisht kohëve të fundit hapësira publike shqiptare ka filluar të uzurpohet me agresivitet nga disa klika dhe individë të cilët kujtojnë që liria u takon vetëm atyre dhe në debate kanë të drejtë veç ata.
Grafomanë dhe llafazanë kanë nisur të përdorin fjalën dhe shprehjen e lirë si armë për të realizuar qëllime personale apo synime të padronëve që ua tërheqin penjtë tinëz nga prapa perdeve. Ngadalë, por sigurt, nëse nuk ndalen dhe zbohen nga ligjërimi dhe jeta publike, këta sherr-budallenj dhe të prapë mund të hedhin shoqëritë shqiptare përjashta orbitave të civilitetit dhe traditës shekullore të respektit dhe nderimit të tjetrit dhe kështu ndoshta të fusin popullin në rrethin vicioz të sharjeve dhe fyerjeve vulgare derisa eventualisht të arrihet në pikën ku mund të ndodh ndonjë konflikt qytetar.
Civiliteti është parimi themeltar i jetës publike. Pa të një popull gjallëron në “xhunglën hobesiane” ku secili është në luftë me secilin. Civiliteti apo njerëzia mbështeten në idenë që secili nga ne duhet të marrë parasysh interesat dhe aspiratat e tjerëve dhe të trajtojmë çdokënd sikur kemi dëshirë të trajtohemi ne vetë. Mirësjellja është shenjë e qytetërimit dhe refleksion i virtyteve dhe standardeve të vlerave. Civiliteti në politikë, biznes, medie dhe jetën e përditshme nuk do të thotë që konkurrenca, mospajtimi dhe argumentimi duhet të shuhen; përkundrazi, civiliteti do të thotë, që përkundër vështirësive dhe nxehtësisë që shkaktohen nga jeta, ne gjithmonë duhet të respektojmë dhe nderojmë të tjerët si qenie të barabarta njerëzore.
Më kujtohet, ka disa vite që kam lexuar, një fjalim mbi njerzillëkun të John Fletcher Moulton— shkollar, gjykatës dhe ministër i Anglisë para më shumë se 100 viteve. Në fjalimin e tij ai thotë që janë tri gjëra kryesore që përcaktojnë bashkëpunimin njerëzor.
E para është ligji, i cili na tregon se çfarë mund të bëjmë. Pjesëtarët e një populli të lirë duhet të zbatojnë ligjin pa kundërshtime. Nëse vërtetohet se nuk janë të mira dhe nëse u ka kaluar vakti, ligjet mund të zëvendësohen me më të mira dhe më të reja.
E dyta është zgjedhja e lirë, sipas të cilës ne mund të bëjmë çfarëdo që duam dhe të tjerët nuk duhet të na (para)gjykojnë për vendimet tona si duam të jetojmë.
Por, sipas Moultonit, mes këtyre dy gjërave është bota e manireve— gjegjësisht mirësjelljes— dhe është mu kjo gjë e ndërmjetme që e determinon suksesin e një kulture dhe një shoqërie.
Civiliteti është i vjetër sa jeta njerëzore në bashkësi. Konturat formale i mori që në kohën antike në Greqi dhe më vonë në Romë. P. sh. në Perandorinë Romake jo të gjithë banorët mund të ishin qytetarë. Nderi special i votimit u jepej vetëm atyre që angazhoheshin në diskursin publik dhe mund të influenconin shkrimin dhe miratimin e ligjeve. Familjet dhe individët që kualifikoheshin duhej të demonstronin histori aktive të civilitetit dhe kontributit për stabilitetin dhe përmirësimin e shoqërisë romake.
Në botën shqiptare sot ka individë që pa asnjë dëshmi e thonë apo shkruajnë që filan fisteku është spiun, e bile terrorist, dhe nuk ka asnjë konsekuencë morale, etike, profesionale apo juridike për akuza të tilla të rrejshme. Një politikan e quan tjetrin të sëmurë psikik dhe nuk ofron asnjë dokument mjekësor dhe askujt asgjë. Një gazetar hidhet si zagar mbi çdo kënd që ia prek interesat pronarëve të medies për të cilën punon duke përdorur gjuhë linçuese dhe shpifëse, për të cilën në një vend vërtetë demokratik dhe ligjor media dhe shkronjësit do të paguanin miliona kompensim financiar dhe redaktorët dhe pronarët do të shkonin në burg për vite të tëra, por, në vendet ku jetojnë shqiptarët, redaksitë në fjalë nuk mërziten të botojnë as reagimin e palës së dëmtuar. Zbritja më e madhe e tatëpjetës së civilitetit shqiptar mund të shihet në portalet dhe faqet tona në Internet ku persona të frustruar dhe pa edukatë nuk e kanë fare problem të shpallin secilën femër kurvë apo secilin burrë bandit ndërkaq që hingirizen pas maskës së anonimitetit.
Sidoqoftë, përkundër zymtësisë, ka shprese që situata do të ndryshohet dhe piramida e vlerave dhe civilitetit do të kthehet me maje përpjetë përsëri. Optimizmi bazohet në mospërfshirjen e pjesës më të madhe të publikut në lojën e shëmtuar të kastave dhe individëve të dobët të cilët me zhurmë e potere kujtojnë që do të zaptojnë hapësirat publike ndërkaq që publiku do të rrijë e shikoj seri. Këtë shpresë ma shtoi edhe një eksperiment i vogël që bëra në Facebook para ca ditësh ndërsa shtrova pyetjen publike për të gjithë miqtë dhe të njohurit e mi se për çfarë teme do të dëshironin që të shkruaja. Secili person që u përgjigj u deklarua që donte temë konkrete dhe konstruktive dhe askush nuk kërkoi sharje, përgojime ose diskreditime. Njëri nga ta, më duket që e përthekoi shumë mirë dhe punën e civilitetit ndër shqiptarë tek më shkroi: “Nuk është mirë të thuhet fjala e fundit e para, siç po bëjnë disa shqiptarë në publik sot. Kur fjala e fundit qitet e para aty nuk ka çfarë të thuhet më.”
Çfarë porosie antologjike për të gjithë jocivilistët, të cilët, herët a vonë, populli i civilizuar shqiptar do t’i ndalojë ose me mospërfillje ose me ligj.
Comments
Z. Lushi, ne rradhe te pare,
<p>Z. Lushi,</p><p>ne rradhe te pare, per fjalen latine "civilitet" gjuha Shqipe ka fjalen korresponduese "qytetari" prandaj nuk eshte e nevojshme ta perdhunosh gjuhen Shqipe per interesa te tua bajate per tu dukur si me i ditur, me i kompletuar, me i perbotshem.</p><p>ne rradhe te dyte, nuk eshte e nevojshme te na sqarosh "demokracine" e analizosh "shoqerine Shqiptare" me tekste e paragrafe te lexuara diku tek autoret e huaj e te shkeputura nga kontekstet. Nuk sqarohen problemet e shoqerise Shqiptare duke marre per baze "pyetjet" e tua ne FB dhe as duke permendur disa dukuri negative ditore qe kane per baze me te zhurmsit e me tellallet e shoqerise. Nuk behet keshtu "demokracia" e "civiliteti" yt me i besueshem e kuptueshem, aq me pak serioz e i pranueshem per shumicen.</p><p>e treta dhe e fundit, edhe ti dukesh qe je nje kot-analist, tipik provincial e karagjoz medial sepse ngaterron e komplekson te gjithe shkrimin me "fjale te veshtira" qe as e lehtesojne, as e ngrene ne peshe shkrimin, as e "intelektualizojne" mendjen tende dhe as e kuptojne shumica e kesaj shoqerie qe te ka nxjerre edhe ty. Nuk je ti dhe nuk e ke ti kapacitetin per ti shitur mend shoqerise sone me keto qe te lexojme !!!</p><p>Gjith te mirat Lulush mediatik ..por edhe ketyre lulushave qe te botojne ne media lulushe.</p>
Shume i drejte shqetesimi qe
<p>Shume i drejte shqetesimi qe ngre autori dhe qe pothuajse nje pjese e mire e jona e ngre çdo dite.</p><p>Mgjt. besoj se po kerkojme shume nga populli yne ne nje kohe te shkurter 20 vjeçare. Besoj se ne kete kohe duhet te kerkojme shume nga "intelektualet". Jane ata qe ne kete periudhe çoroditese ku vlerat e qyteterimit tone jane zbehur, duhet t'i sherbejne popullit si udherrefyes drejt Qyteterimit - apo Civilitetit sic e quan autori . Mgjt. çfare te them!? Intelektualet tane nuk dine as te shkruajne shqip...</p><p><span style="font-size: 1.2em; line-height: 1.7em;">ps: me fjalen <strong>jocivilistet </strong>te shkruar ne rreshtin e meposhtem mos e keni fjalen per penalistet (avokatet penaliste)? Si rrjedhoje llogjike, une po e marr per <strong>te paqyteteruarit (</strong>Me duket se duhet rishikuar pak perdorimi i panevojshme dhe i paqarte i disa fjaleve te huaja ne kete artikull sepse sikur e ngaterron pakez mesazhin e forte te shkrimit dhe e ben kete te fundit te lodhshem). </span></p><p><em>"<span style="font-family: sans-serif;">Çfarë porosie antologjike për të gjithë <strong>jocivilistët</strong>, të cilët, herët a vonë, populli i civilizuar shqiptar do t’i ndalojë ose me mospërfillje ose me ligj."</span></em></p><p><span style="font-size: 1.2em; line-height: 1.7em;"> </span></p>
Shkrim interesant - zemereku
<p>Shkrim interesant - zemereku (mekanizmi levizes) i shoqërise kapitaliste eshte <strong>iniciativa e lire</strong> - e konturuar, ne rastin ideal, nga tre kushtezuesit e Moulton-it.</p><p>Do duhet kohe, shume kohe, qe kultura shqiptare t'i jape rolin qe i takon ketij postulati themeltar.</p><p>Gjithsesi, nuk bejme keq qe meditojme e shkruajme rreth tij.</p>
kevinjon- fjala civilitet nuk
<p>kevinjon- fjala civilitet nuk është qytetari, por mirësjellje, njerëzi apo njerzillëk. Qytetari është citizenship në anglishte apo civitas në latinisht, kurse civilitet është civility në anglishte apo comitas në latinishte. Çdo gjuhë e botës merr dhe përdor fjalë nga gjuhë tjera. Vërejtjet tua nuk qëndrojnë.</p>
Florian, as jam gjuhetar dhe
<p>Florian, as jam gjuhetar dhe as mesues gjuhesie por edhe ky shpjegimi yt calon pak sepse edhe me "miresjellje" nuk shpjegohet disi apo? shiko rrenjen me x variacion: "civi" --> "civilizacion" = jo miresjellje por shkalle zhvilluese e njerezimit ne krahasim me te dikurshmen (supozohet primitivizmi) por edhe fjala "qyteterim" po nga e njejta rrenje eshte, ndryshon vetem alfabeti dhe fonika gjuhesore...</p>
I nderuari autor Lushi, e ke
<p>I nderuari autor Lushi, e ke bere pak si lemsh me perdorimin e fjales <strong>civilitet. </strong>Nje fjale e tille nuk ekziston ne shqip, dhe per ata qe nuk dine as anglisht, as italisht nuk kuptohet se cfare kerkoni te thoni, ose mund t'i japin kuptimin qe i pelqen. Per ata qe dine anglisht, civilitet do t'i pergjigjej fjales <strong>civility </strong>qe shqip mund te perkthehet<strong> </strong><span style="font-size: 1.2em; line-height: 1.7em;"><strong>miresjellje</strong>, <strong>njerzillek</strong>. Per ata qe dine italisht dhe nuk dine anglisht civilitet do t'i pergjigjej fjales italishte <strong>civilta</strong>' qe shqip mund te perkthehet, pervec sa me siper edhe si <strong>qyteterim</strong>, fjale per te cilen anglishtja perdor <strong>civilization</strong>. Sic e shef pra e ke perzier pak supen. Nga konteksti njefaresoji kuptohet qe ju anoni me shume nga kuptimi qe ka fjala <strong>civility </strong>ne anglisht, por sic e thame, pervec faktit qe fjala civilitet nuk perfshihet ne ndonje nga fjaloret zyrtare te gjuhes shqipe, ne kete rast krijon edhe konfuzion kuptimor.</span></p><p><span style="font-size: 1.2em; line-height: 1.7em;">Gjithashtu shkruani:</span></p><blockquote><p><span style="font-family: sans-serif;">Megjithatë liria nuk është <strong>postulat </strong>që lejon keqpërdorim dhe shfrytëzim.</span></p></blockquote><p>Postulat eshte nje pohim, pergjithesisht matematikor, qe nuk kerkon vertetim, rrjedhimisht liria, qe nuk eshte pohim, nuk mund te jete POSTULAT. Pak me kujdes ne perdorimin e fjaleve nuk i ben keq kerkujt, ndryshe mund te na fyejne, ME TE DREJTE, dhe nuk kemi te drejte te ankohemi se mungon CIVILITETI.</p><p> </p>
Plaku- a i duhet lirisë
<p>Plaku- a i duhet lirisë vërtetim? Natyrisht që liria është koncept, realitet i perceptuar dhe gjendje e mirëqenë, pra në aspektin metaforik, bile edhe matematik, postulat.</p>
Flm per vemendjen, por e ke
<p>Flm per vemendjen, por e ke thene vete, liria eshte KONCEPT, jo POHIM (ti je ne gjendje ta besh dallimin), kurse POSTULAT quhet POHIMI qe nuk ka nevoje per vertetim, pra jo KONCEPTI qe nuk ka nevoje per vertetim, metaforik apo matematik qofte. KONCEPTET nuk VERTETOHEN, konceptet PERKUFIZOHEN.</p><p>Me nderime</p>
plaku- me gjithë respektin
<p>plaku- me gjithë respektin për orvatjen tënde nuk pajtohem me ç' thua. postulati e supozon ekzistencën e një pohimi si të mirqenë, pra është koncept që mund të përputhet me realitetin dhe kjo ka pak rëndësi, prandaj në rastin e lirisë ajo mund të jetë postulat. pse? sepse liria është relative për një sistem të caktuar ose jetën njerëzore në rastin tonë, por hajde ta kthejmë postulatin në hapësirë- njeriu nuk mund lëvizë në ajër pa ndihmën e objekteve tjera si shkallët aeroplani etj. pra sikur në matematikë liria është postulat, por kur e hedh në sisteme tjera postulati nuk vlen. mbase shembulli më i mirë është gjeometria- postulatet e gjeometrisë euklidiane nuk janë të zbatueshme në gjeometrinë e Llobaçevskit p.sh. prandaj edhe quhen postulate sepse nuk kanë nevojë për vërtetim sikur liria e njerëzve që meret si e mirëqenë që nga lindja sepse po të mos jetë kështu unë atëherë kam të drejtë tue ta marr lirinë ty ose njerëzve tjerë</p>
Nuk besoj se kishe nevoje te
<p>Nuk besoj se kishe nevoje te shkruaje gjithe keto gjera qe jane pa kuptim e lidhje. Per me teper edhe nje here tjeter kundershton vehten tende disa here brenda komentit. Postulati nuk eshte postulat sepse ke apo s'ke te drejte t'ua marresh te tjereve (gjithnje ne linjen absurde qe liria na qenka postulat), sepse athere sikur ta pranojme qe liria eshte postulat, atehere te gjithe duhet te ishin te lire, gje qe besoj edhe ti e di qe nuk eshte e vertete. Pa shko nje here ne Korene e Veriut, sa per nje shembell flagrant, se ka edhe shembuj te tjere, dhe shiko cfare postulati eshte liria.......</p><p>PO ta perseris edhe nje here qe KONCEPTET nuk mund te jene postulate, ato PERKUFIZOHEN (a e kupton cfare dmth kjo, me duket se jo).</p><p>Me jashtezakonisht shume respekt per kembenguljen, megjithese ne kete rast eshte pa vend.</p>
i ke perzier gjerat keq
<p>i ke perzier gjerat keq plako. postulati eshte supozim per nje sistem dhe pike. ta dhashe rastin e gjeometrise euklidiane dhe asaj te llobaçevskit, por ti nuk do te degjosh argumentet. e ke edhe ne fizike te njeten gje me mekaniken e njotonit dhe mekaniken kuantike. nje gje qe eshte postulat ne nje sistem dhe absolute sepse eshte bazamenti i nje sistemi nuk eshte gjithsesi postulat ne nje sistem tjeter, por poe leme me kaq se ti qenke autoritet dhe ashtu si thua ti ashtu dhe duhet te jete patjeter dhe ti vike ne pyetje edhe gjeometrite e llojet e fizikes</p>
dhe edhe nje gje- normal qe
<p>dhe edhe nje gje- normal qe liria eshte postulat ne sitemin e jetes- en te gjithe lindim dhe jemi te lire, por pse na i vendosin prangat kjo nuk ka te beje me postulatin. edhe ne matematike per nje sistem te caktuar si gjeometria e euklidit normal qe psh postualti se mes dy pika bashkojne nje drejtez qe mund te thyhet sic ka bere llobaçevski etj. ti po e merr kete punen e postulatit si absolute dhe te verteten e veteme dhe ketu po ben gabimin sepse postulati vendoset per te krijuar nje sistem zakonisht abstrakt dhe liria eshte edhe abstrakte dhe konkrete siç mund te jete dhe drejteza sepse ajo mund te jete bashkim i dypikave abstrakte apo edhe qytetit tirane me qytetin durres. ja ke futur bukur kot plako- por sic thashe me larte nuk e vlen debati sepse po e bejme ne hapesire te gabuar ku eshte diskutuar nje teme tjeter</p>
Miku im ti qeke magazine pa
<p>Miku im ti qeke magazine pa inventar, i paske gjonat po nuk dike ku i ke......</p>
nuk ja vlen debati me dikë që
<p>nuk ja vlen debati me dikë që kujton qe argumenetet e tij jane argumentet e vetme dhe per me teper edhe ta di inventarin e brendshem, njerëzve si ty u thuhet- mirë e ke</p>
Shume bukur e ke pershkruar
<p>Shume bukur e ke pershkruar vehten, tamam ose po deshe egzakt, pra po te them mire e ke......</p>
kevinjon- ti thua atë që kam
<p>kevinjon- ti thua atë që kam thënë unë. Civilitet në plotëkuptimin e fjalës nuk është mirësjellje sepse mirësjellje është zakonisht veprim dhe jo kortezi fjala vjen. Prandaj në mungesë të një fjale që përfshinë edhe mirësjelljen edhe kortezin, pra veprimin dhe konceptin, mund të përdoret fjala civilitet. Dua tue shtoj edhe diçka tjetër komenti yt ishte i mbushur me sulme ad hominem dhe pa fakte mbështetëse. Nuk i thuhet një autori je kot, pa sjellur argumente dhe nuk ke të drejtë të përdorësh shijen si standard gjykimi. Nëse të duken fjalët e vështira dhe artikulli jo i plotë, ulu dhe shkruaje ti një me fjalë dhe përmbajtje si duhet. Artikujt e shtypit nuk janë punime shkencore dhe hapësira nuk lejon ato që thua ti. Sipas gjykimit tim z. Lushi ka bërë një shkrim të nivelit të lartë dhe sulmet tua ndaj autorit nuk të bëjnë as nder e as të vendosin në rol sipëror. Përkundrazi.</p>
Si zakonisht ti Florian ia
<p>Si zakonisht ti Florian ia fut kot, po s'ka problem ke vullnet.</p>
Shkrimi fillon mire, madje
<p>Shkrimi fillon mire, madje shpresoja se ishte nje perpjekje e lavderueshme per te thene te verteten. Fatkeqsisht, pjesa e dyte dhe paragrafet e fundit te zhgenjejne plotesisht, te lene pa fjale! Vini re, Lushi thote se: "<em><span style="font-family: sans-serif;">Personat që vendosin të angazhohen dhe jenë të zëshëm në jetën publike duhet të jenë të ndershëm, të kenë mendime të pavarura dhe nuk duhet t’i bëjnë favore askujt apo kenë frikë nga askush. Armiqtë më të mëdhenj të atyre që hyjnë në arenën publike janë padituria, hipokrizia, padrejtësia dhe interesi vetjak i pafre; assesi personat që mund të jenë në opozitë apo mospajti"</span></em></p><p><span style="font-family: sans-serif; font-size: 1.2em; line-height: 1.7em;">Po si eshte pozicioni real e "atyre qe kane vendosur te angazhohen publikisht"? Pa medyshje; ky pozicion eshte zhgenjyes, poshterues, i njeanshem (sipas krahut politik ku eshte kapur fort). Deri ketu mire... por cfare ka xhanem autori me komentuesit? Qe thone disa te verteta te tmerrshme qe asnje gazetar ose opinionist nuk i thote? Qe keto komente perbejne realisht opoziten e vertete dhe mendimin e lire? Ne kete rast nuk dua te them se gjithmone komentuesit kane te drejte! Perkundrazi, ka te tille qe jane vertete te papranueshem ne qendrimin e tyre fyes dhe denigrues. Po thelbi eshte se, ka nje perqindje te larte te komentuesve me nevil te larte, madje me te larte se sa vet gazetaret dhe opinionistet, madje me te vyer se vet politikanet! www.prenom777.wordpress.com</span></p><p><span style="font-family: sans-serif; font-size: 1.2em; line-height: 1.7em;">E verteta eshte se ka shume akuza, por per mendimin tim, me shume te drejte! A nuk e sheh autori i ketij teksti se si vrasjet, grabitjet, zhvatjet, mashtrimet, dhuna dhe terrori jane ulur kembekryq ne kete vend? A nuk eshte autori deshmitar i kesaj masakre reale, ne kuptimin e plote te saj? Per cfare etike flet ai, "per akuzat qe behen por nuk provohen", kur ata qe e kane ne dore te provojne keto akuza, ose ti hedhin poshte, nuk bejne asgje, sepse jane vet te perlyer deri ne gryke? Ne nje shoqeri kaq te polarizuar, me kaq shume probleme, eshte e pamundur te kerkosh vlera cilivizuese te mirefillta, etike dhe komunikim korrekt. Madje, jane shume faktor te tjere qe jane jasht vullnetit te shoqerise shqiptare qe kane sjell kete gjendje. Por kjo eshte nje analize e gjere, qe nuk ka lidhje dhe vend per tu trajtuar ne nje koment!</span></p><p> </p>
Add new comment