Thaçi-Daçiç, ç’do të thotë

“HABEMUS PACTUM!” shpalli në Twitter Vlora Çitaku, ministrja e Kosovës për Integrimin Europian. Kosova dhe Serbia sapo kishin arritur një marrëveshje. Ndodhi më 19 prill, pas dhjetë raundesh të pamëshirshme negociatash ndërmjet kryeministrave të dy vendeve dhe baroneshës Ashton, shefja e politikës së jashtme të Bashkimit Europian.

Pakti është një zhvillim i madh për të dy vendet, për Ballkanin Perëndimor dhe një triumf për Lady Ashton-in dhe ekipin e saj. Më 2 prill, pas tetë raundesh u duk sikur procesi kishte dështuar.

Pakti u firmos nga Hashim Thaçi, kryeministri i Kosovës, një ish-komandant i UÇK-së, një forcë guerilase që luftoi kundër serbëve në periudhën 1998-‘99. Ai negocioi me Ivica Daçiç, kryeministrin serb që gjatë luftërave ballkanike ishte një nga bashkëpunëtorët e afërt të Slobodan Milosheviçit, udhëheqësit serb të kohës. Gjithashtu, i pranishëm ishte Aleksandar Vuçiç, zv/kryeministri serb, një ish-nacionalist ekstremist.

Marrëveshja u hap rrugë të dy vendeve për të vazhduar në shtegun e integrimit europian. Nënkuptohet se duke arritur marrëveshjen, Serbisë do t’i hapet drita e gjelbër për të nisur bisedimet e anëtarësimit në BE. Kosova do të marrë premtimin për të negociuar një hap më të hershëm të procesit, të njohur si Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit.

Marrëveshja me 15 pika pritet që të mbështetet formalisht edhe nga dy qeveritë dhe parlamentet. Marrëveshja po përshëndetet nga diplomatët dhe politikanët në të dy vendet si një situatë ‘win-win’, megjithëse do të hasë në rezistencën e nacionalistëve të linjës së ashpër në të dy krahët. Megjithatë, Petrit Selimi, zv/ministri i Jashtëm i Kosovës kishte të drejtë kur tha ndërsa merrte pjesë në Globsec, një konferencë e sigurisë globale në Bratislavë të Sllovakisë, një vend që nuk e ka njohur Kosovën, se “diga është çarë. Nuk ka kthim mbrapa”.

Thelbi i marrëveshjes është se ndërkohë që Serbia nuk e njeh Kosovën si shtet, pranon autoritetin e saj legal mbi të gjithë territorin. Në shkëmbim, autoritetet kosovare iu japin një nivel autonomie katër zonave të kontrolluara nga serbët në Kosovën e veriut. Ato do të formojnë një shoqatë, e cila do të mbikëqyrë arsimin dhe shëndetësinë apo çështje të tjera. Pakti thotë se do të ketë një forcë të vetme policore në Kosovë, por se komandanti rajonal serb për veriun do të zgjidhet nga një listë kandidatësh, formuluar nga kryekomunarët e veriut.

Një formulë kompromisi u gjet mbi çështjen irrituese të gjykatave dhe zgjedhjet do të mbahen këtë vit për komunat veriore, të cilat tani janë të zgjedhura nën sistemin serb, jo atë kosovar.

Hamendësohet se janë rreth 140 mijë serbë në Kosovë, në një popullsi të përgjithshme prej 1.7 milion banorësh. Rreth një e treta e tyre jetojnë në veri. Pjesa tjetër jeton në zona të Kosovës, të cilat në vitet e fundit kanë filluar të integrohen me pjesën tjetër të vendit në termat e organizmit komunal, por jo sa i takon arsimit dhe shëndetësisë. Disa prej këtyre zonave mund t’i bashkohen shoqatës së re serbe.

Marrëveshja nuk e pengon Serbinë për të financuar arsimin dhe shërbime të tjera, siç ndodh tani. Sipas z. Daçiç dhe z. Selimi, Forca e Sigurisë së Kosovës, ushtria de fakto e Kosovës, nuk do të zbarkojë në veri, të paktën për disa vite. Pas arritjes së marrëveshjes, Lady Ashton, z. Daçiç dhe z. Thaçi shkuan në selinë e NATO-s për të diskutuar ndihmën e nevojshme në zbatimin e paktit. Një fotografi i jepte të dy ata në të njëjtën anë të tryezës duke folur me shefat e NATO-s, jo përballë njëri-tjetrit siç kanë qenë deri më tash.

Liderët e serbëve të Kosovës në veri kanë thënë se do bëjnë çmos për ta kundërshtuar marrëveshjen dhe madje folën gjatë javëve të shkuara për njëfarë ndarjeje nga Kosova. Në shkurt të vitit të shkuar serbët e Kosovës në veri votuan në shumicë për të refuzuar çdo bashkëpunim me autoritetet në jug. Në terma afatgjatë, objeksionet e tyre nuk do gjejnë mbështetje.

Burime në veri besojnë se kur të vijë mesazhi nga autoritetet në Beograd se është në interesin e shtetit serb që serbët e Kosovës të binden, ata do të bëjnë siç u kërkohet. Paratë, natyrisht, do të luajnë rolin e tyre. Si udhëheqës të strukturave komunale të sapozgjedhura, të njohur si nga Kosova ashtu dhe Serbia, ata mund të presin një ujëvarë financiare. Të riintegruar në Kosovë, ata mund të marrin para nga qeveria qendrore dhe nga Serbia. Një pakt i mëparshëm u jep atyre të drejtën që të marrin një pjesë të mirë të tarifave doganore nga dy pikat doganore veriore me Serbinë. BE dhe SHBA, të cilët luajtën një rol thelbësor, megjithëse në prapaskenë në arritjen e marrëveshjes, gjithashtu do të ofrojnë fonde.

Dështimi për të arritur një marrëveshje do të thoshte pasoja të këqija për Serbinë, Kosovën dhe pjesën tjetër të rajonit. Të huajt do të arrinin në përfundimin se palët ishin kokëforta dhe jo të gatshme për të ndërmarrë risqe për interesin e popujve të tyre dhe se nuk ia vlente më për t’i ndihmuar. Një periudhë e gjatë status quo-je do të kishte pasur.

Zbatimi i marrëveshjes, sigurisht do të jetë i vështirë, por një pengesë e madhe psikologjike është kaluar. Ndërsa Serbia e Kosova lëvizin përpara në terma të marrëdhënies mes tyre dhe në terma të integrimit europian, diplomatët shpresojnë se shembulli i tyre do t’u japë një cytje si boshnjakëve që kanë mbetur mbrapa për shkak të një dështimi për të bërë kompromise të ngjashme, ashtu dhe maqedonasve.

Bisedimet janë një sukses i rrallë për politikën e jashtme të BE-së. Ato filluan në mars 2011, kur Boris Tadiç ishte në pushtet në Serbi. Ato lëvizën nga të ashtuquajturat ‘bisedime teknike’ në nivel politik në shtatorin e vitit të shkuar.

Deri më tash, zyrtarët serbë janë përpjekur për të shmangur kontaktet me kolegët kosovarë. Në Bratislavë, sidoqoftë, ishte e qartë se kish arritur një frymë e re. Të dyja palët e përshëndetën paktin. “Të gjithë jemi fitimtarë”, tha një zyrtar serb që kërkoi të mos i citohej emri. Ai shtoi me maturi se të dyja palët do të bënin mirë të ‘shmangnin triumfalizmin”. Autori Tim Judah / Marrë nga MAPO