Kush dëmtohet me të vërtetë nga çmimet e ulëta të librave shkollorë?

Programet, kronikat dhe artikujt mbi librin shkollor kanë qënë të shumtë, por asnjëherë nuk është thënë kjo e vërtetë: çmimet e mbajtura artificialisht të ulëta nga shteti dëmtojnë nxënësit më shumë se çdo grup tjetër social. Ky pohim thellësisht jo popullor mund të vërtetohet në mënyrë të thjeshtë.

Pika e parë: po të krahasojmë çmimet e librave me ato të produkteve të tjera të konsumit të gjerë, do e shohim menjëherë se sa të ulëta janë këto të parat. Për shembull, një libër historie i shkollës së mesme kushton rreth 250 - 300 Lekë, pra aq sa 3-4 kafe (ose 3 kaushë gështenjash të qëruara!).

Mos të harrojmë se po flasim për një produkt që ka një jetëgjatësi shumëvjeçare dhe mbi të gjitha një produkt që, ndryshe nga kafeja apo cigaret, ngre mirëqënien sociale dhe influencon të ardhmen e vendit tonë. Mos të harrojmë gjithashtu se po të krahasojmë çmimet e librit shkollor me ato të librit artistik, përsëri gjendemi në paradoksin, krejt shqiptar, ku libri shkollor kushton shumëherë më pak se ai artistik.

Pika e dytë: po të krahasojmë çmimet e librave tanë me çmimet e librave në vende të tjera të botës, përsëri arrijmë në përfundimin që librat shqiptarë shiten me çmime qesharake. Për të vazhduar me shembullin e historisë, një libër historie nëpër botë kushton nga 20 Euro (Itali) në 70 Euro (ShBA), në varësi të nivelit, numrit të faqeve, botuesit, etj. Pra një libër i tillë në Shqipëri kushton nga 10 deri në 30 herë më pak se i njëjti libër jashtë shtetit. Do sfidoja këdo tjetwr qw të gjente një tjetër produkt apo shërbim në Shqipëri që ka çmime tregu po kaq të lira.

Pse dëmtohen nxënësit nga çmimet e ulta?

Kjo pyetja ka një përgjigje shumë të thjeshtë: një produkt me çmim të ulët domosdoshmërisht do të ketë cilësi të ulët. Ata që po e përdorin këtë produkt me cilësi të ulët janë të rinjtë e kombit shqiptar, dhe fatkeqësisht ata nuk mund të zgjedhin. Dikush tjetër ka zgjedhur për ta.

Cilësia e ulët do jetë pasojë e çmimeve të ulta, pasi shtëpitë botuese do të kursejnë në shpenzimet e tyre për të pregatitur një libër duke qënë se ato nuk do mund ta rrisin çmimin e një libri të mirë në krahasim me çmimin e një libri më pak të mirë. Kështu, librat do të përpunohen pak, do të shtypen në letër të keqe dhe do të jenë me pak faqe.  Do të ketë një sheshim të përgjithshëm të cilësisë së librave pasi nuk do ketë liri në manaxhimin e proçesit botues.

Gjithashtu, autorët e mirë nuk do të jenë të interesuar të shkruajnë. Studiuesit dhe ekspertët shqiptarë nuk janë të interesuar të investojnë kohën e tyre për të shkruar libra shkollorë kur të njëjtën kohë mund ta përdorin në aktivitete më fitimprurëse. Një autor i një libri që ka shitur 7 000 kopje (pra që ka marrë rreth 20% të tregut) do të fitojë 100 000 Lekë nga të drejtat e autorit për një libër. Por për këtë shpërblim i është dashur një punë prej të paktën katër muajsh, gjë që nuk e josh asnjë specialist sot. Prandaj gjetja e autorëve është kthyer në problemin kryesor të shtëpive botuese.

Rezultati i këtij paradoksi është që fëmijët tanë mësojnë me libra që janë kthyer në përmbledhës të njohurive, libra ku konceptet nuk përshtjellohen apo analizohen por thjesht citohen, ku shembujt janë të rrallë e ushtrimet e shkurtra. A është normale që libri i historisë së vitit të fundit të shkollës së mesme të ketë 180 faqe? Po ashtu edhe libri i ekonomisë, fizikës, shkencave të natyrës, etj. Në asnjë vend tjetër të botës nuk ndodh kjo.

Nxënësit shqiptarë, të cilët në shkollë të mesme kanë punuar me libra prej 180 faqesh, po nisen me një dizavantazh të madh. Po u presim krahët me politika dritëshkurtra vetëm e vetëm sepse është shumë e vështirë t'i thuhet popullit një e vërtetë e hidhur por e domosdoshme. Çmimet e librave duhen liberalizuar, dhe vetëm atëherë do të kemi libra cilësorë dhe të rinj të pregatitur.

Si do të përballoheshin çmimet e rritura nga familjet shqiptare me të ardhura të ulta?

Këtu duhet të ndërhyjë qeveria, e cila, falë çmimeve më të larta, do të ketë më shumë hapësirë manovrimi. Mund të taksohen më shumë shtëpitë botuese, autorët dhe konsumatorët finalë. Nga këto taksa më të larta mund të krijohet një fond për ato familje të shoqërisë shqiptare që nuk mund të përballojnë asnjë lloj shpenzimi për librat shkollorë. Skemat e mundshme janë pafund dhe nuk është ky vendi për t'i diskutuar në hollësi. Këtu është vendi për të thënë qartë që, në këtë moment, shtresa më e dizavantazhuar e shoqërisë tonë vuan dyfish: paguan me lekët që ia ka kursyer barkut dhe merr në shkëmbim libra shumë të dobët. Ndërsa shtresat e mesme dhe të larta paguajnë shumë lirë një produkt të keq, pasi në treg nuk ka më të mirë se ai. Me këtë politikë po djegim barin e njomë bashkë me të thatin. Duke dashur të mbrojmë "popullin" po e mbajmë atë në vend numëro. Me libra të dobët, të pastrukturuar e të shkurtër, të pakët do të jenë ata që do të kenë pasurinë mendore të nevojshme për të pasur inisiativë, për të guxuar e për të zhvilluar veten dhe vendin e tyre. Dhe fatkeqësisht, akoma më të pakët do të jenë ata që do të kenë edukimin e nevojshëm për të dalë nga varfëria ku kanë lindur.

Vërtet që do të ishte më mirë sikur librat shkollorë të ishin falas për të gjithë, pasi edhe arsimi publik është falas. Vërtet që do të ishte më mirë sikur shkollat tona të ishin të pastra, të ngrohta dhe me nga 20 nxënës për klasë. Do të ishte vërtet bukur, por duhet të zgjedhim betejat tona. Në këtë kohë krizash politike dhe financiare mbarëkombëtare e jo vetëm shqiptare, nuk është realistike të kërkohet një lëvizje e tillë e qeverisë. Përgjigja e parë do të ishte: nuk ka para në buxhet. E dyta, ndoshta, do ishte: le t'i ulim akoma më shumë çmimet e librave shkollorë se populli është i pakënaqur. Dhe kështu, siç ndodh rëndom në Shqipëri, do të bënim disa hapa pas, kur donim të ecnim përpara.

Politikat sociale në një vend të varfër si Shqipëria duhen propozuar vetëm kur gjendet në të njëjtën kohë edhe buxheti për to. Një liberalizim i çmimeve të librave shkollorë dhe një financim i njëkohshëm i familjeve të varfra do të ishte një zgjidhje e një problemi social të rëndësishëm. Ndoshta nuk do të ishte zgjidhja më e mirë e mundshme, por sidoqoftë më e mira që mund të arrijmë tani për tani.